ایکس - شبهه: برخی از شخصیتهای صرفاً علمی جهان مکتوباتی دارند و برخی دیگر از شخصتها علمی و غیر علمی هیچ مکتوبی ندارند و البته بسیاری از مکتوبات نیز در طول تاریخ، بر اثر حوادث طبیعی و یا جنگها و آتشسوزیها از بین رفتهاند. از این دسته نام برخی در کتب دیگر باقی مانده است و از بسیاری حتی نام نیز باقی نمانده است.
ائمه اطهار علیهمالسلام نیز کتب بسیاری تألیف نمودهاند، هر چند که کارشان تألیف کتاب نبوده است، بلکه تعلیم و تربیت انسان بوده است. لذا کتابت برای آنها در اولویت قرار نداشت. چنان چه «کتاب الله» نیز به صورت سطوری نوشته شده بر اوراقی بین دو جلد نازل نگردیده است، بلکه به قلب مبارک حضرت رسول اعظم صلوات الله علیه و آله نازل شد و ایشان نیز ابلاغ کرده و تعلیم میدادند و در میان امّت کسانی آنها را نوشته و برای تصحیح بر حضرت (ص) عرضه میداشتند.
روش معصومین علیهمالسلام نیز همینطور بوده است و هر یک انسانهای بزرگ و دانشمندان بسیاری را تحویل جامعه بشریت دادند. برخی از آنها در زمان خودشان تعلیمات را مکتوب میکردند و جهت تصحیح و تأیید به آنها ارجاع میدادند و اگر چنین نمیشد و امام وقت را برای کتابت صرف مینمود، هم انسان و دانشمند تربیت نمیشد و هم آن چند نسخه کتاب معدود یا تحریف میگردید و یا سوزانده میشد. پس نزد هر امامی دانشمندانی برای کتابت علوم ایشان حضور داشت که البته با شرایط آن موقع، اهمیت و نقش این روش، به مراتب بیشتر از کتابت مستقیم یک کتاب چند صفحهای روی نوعی از پوست یا چوب بود.
امام صادق علیهالسلام در دانشگاه چهارهزار نفری خود، بیش از 20 رشته علمی را به صورت مستقیم تدریس مینمودند که منحصر به تفسیر یا فقه و اصول نبود، بلکه ادبیات، ریاضی، فیزیک و شیمی نیز از جمله این دروس بود. از جابر بن حیّان که پدر علم شیمی آلی است پرسیدند: شما چگونه به این علوم دست یافتی؟ گفت: از امام صادق علیهالسلام تعلیم گرفتم.
در عین حال ائمه اطهار علیهمالسلام کتب بسیاری را نیز شخصاً نوشته بودند که توسط خلفای وقت که مکرر آنها را به زندان انداخته یا خانههایشان را تفتیش میکردند و دست آخر نیز آنان را به شهادت میرساندند، سوزانده میشد. کتب بسیاری در جنگهای متفاوت مثل حمله مغولها از بین رفت، تعداد بسیاری در دورههای استعماری توسط دولتهای استکباری ربوده شد و برخی از این کتب نیز هنوز موجود است. از جمله:
- كتاب فی علوم القرآن - كه حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام در آن شصت نوع از انواع علوم قرآنی را ذكر نمودهاند .
- كتاب السنن والقضایا والاحكام - كتاب مفصلی كه حاوی ابواب علم و فقه و قضاوتهای حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام در موارد خاص، میباشد.
- كتابی كه آن حضرت (ع) به میثم تمار دادند وبنظر میرسد این كتاب تا قرن هفتم هجری هم چنان در دسترس بوده است.
- نامههایی که مرقوم نمودند و برخی از آنها در نهج البلاغه جمعآوری و ارائه داده شده است.
و....
از حضرت امام سجاد علیه السلام كتابهای ذیل در دسترس دانشمندان باقی مانده است.
- صحیفه سجادیه؛ كتابی با مضامین والای معرفتی؛ كه از شهرت بیبدیلی برخوردار است.
- رسالة الحقوق؛ همان طور كه از اسمش معلوم است، جامع تمامی حقوقی است كه افراد نسبت به یکدیگر و حتی نسبت به سایر جانداران و اجزای طبیعت دارند.
- كتاب مناسك حج.
- الجامع فی الفقه.
و....
ازحضرت باقر علیه السلام كتاب تفسیر القرآن – از امام حسن عسکری تفسیر قرآن کریم و ...که متأسفانه بسیاری از آنها نابود شده است.
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده كه ایشان به مفضل بن عمر جعفی فرمودند: بنویس وعلمت را بین برادرانت نشر كن وبعد از مرگت آنها را برای فرزندانت باقی بگذار. چرا كه زمانی خواهد آمد پر از هرج ومرج كه مردم جز با كتاب انس نخواهند گرفت.
از كتب آن حضرت میتوان به:1 -التوحید 2- الرسالة الاهوازیة 3- الجعفریات 4 - كتاب الحج اشاره نمود.
در خاتمه، اگر به شرایط سخت، محدودیتها، فشارهای حکومتهای جبار، جو اختناق و فرصتهای کوتاه زندگی اهل بیت (ع) توجه فرمایید، به وضوح مشخص میگردد که در آن دورانها، تربیت شاگردان عالم و عامل و صدیق، تنها راه حفظ و نشر علم در سطح جهان و برای قرون متوالی بود و همین روش سبب شد که امروز این علوم به ما رسیده است و به طور قطع اگر نشر علوم و معارف فقط در چند جلد کتاب مسطور و محصور میشد، تا کنون از بین رفته بود.
کلمات کلیدی:
تاریخی