ایکس – شبهه – پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: ارحم الراحمین، ستار، غفار، عَفُوّ، توّاب، سریع‌ الرضا و ... همه اسم‌های خداوند متعال هستند و اسم‌ها نیز فقط الفاظ و معانی و مفاهیم آنها نیستند، بلکه تحقق واقعی و عینی دارند. پس اگر کسی معلم شد، لابد تعلیم می‌دهد، اگر کسی جواد شد، لابد بخشش‌های بسیاری دارد و اگر کسی رحمان، رحیم، غفار و عفوّ بود، لابد بسیار بخشنده است.

بخشش همه گناهان:

سرتاسر قرآن کریم، سخن از رحمت و بخشش الهی است و در سه آیه نیز با قاطعیت تمام تصریح نموده است که به غیر از شرک و یأس از رحمت الهی، همه گناهان هر کس را که بخواهد، یک جا می‌بخشد.

«إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاءُ وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا» (النساء، 48)

ترجمه: بى‏ترديد خداوند اين (گناه) را كه براى او شريك قرار داده شود نمى‏آمرزد و غير از آن (يا گناهان فروتر از آن) را براى هر كس كه بخواهد مى‏آمرزد و هر كه به خدا شرك ورزد حقّا كه گناهى بزرگ را افترا بسته است.

«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» (الزّمر، 53)

ترجمه: بگو: اى بندگان من كه در جنايت به خويش (به واسطه گناه) از حد گذشتيد، از رحمت خدا نوميد مگرديد، بى‏ترديد خداوند همه گناهان را (به وسيله توبه هر چند شرك باشد) مى‏آمرزد، زيرا اوست آمرزنده و مهربان.

و هم چنین در سوره النّجم، آیه 32، تصریح نموده است که خداوند متعال آمرزنده‌ی گناهان اتفاقی یا صغیره‌ی کسانی است که سعی می‌کنند از گناهان کبیره و فحشا خودداری کنند.

توبه و توّاب:

بخشش لایزال الهی بدین معنا نیست که انسان گناهکار تا آخر بی‌مهابا سرکشی و عصیان نماید و هیچ گاه از کرده‌ی خود پشیمان نشده و توبه ننماید. چنین شخصی، نه تنها عاصی، بلکه مشرک می‌شود (دست کم بندگی هوای نفس خویش را می‌نماید) و هرگز به خدا و معاد ایمانی ندارد و یا از رحمت خدا ناامید است که این خود افترای بزرگی به ارحم الراحمین می‌باشد. پس مشمول عفو و بخشش نیز نمی‌گردد.

یکی از اسمای الهی «تواب» است. توّاب یعنی بسیار توبه کننده. ممکن است این سؤال در ذهن پیش آید که مگر خداوند سبحان گناه دارد که بسیار توبه می‌کند؟ خیر. بلکه «توبه» یعنی بازگشت و خداوند متعال بسیار و مستمر، نظر لطف، رحمت و مغفرت خود را به بندگان گناهکار و توبه کننده‌اش باز می‌گرداند. صد بار اگر توبه شکستی باز آی.

پس معنای بخشش الهی این نیست که به جرأت گناه کنید، او می‌بخشد؛ بلکه این است که با اطمینان و به جرأت توبه کنید و به سوی او بازگردید و به رحمتش امیدوار باشید، هر گناهی که کرده باشید، حتی العیاذ بالله دچار شرک هم شده باشید، اگر توبه کنید، او می‌بخشد.

از این رو در آموزه‌های اسلامی، درست برعکس برخی از ادیان تحریف شده و یا مکاتب، نه اجازه می‌دهد که کسی گناه خود را افشا کند و نه به طور کلّی ارزش‌ها نفی می‌شوند. بلکه می‌فرماید: هر کسی خودش حساب خودش را بکشد، اگر دید خطا کرده، گناه کرده، عصیان کرده و به نفس خویش ظلم و ستم کرده، روی به خودم آورد، توبه کند (بازگردد)، استغفار کند (طلب بخشش کند)، قطعاً من را بخشنده خواهد یافت.

روایت:

جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌کند: زنى نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: یا رسول اللَّه زنى که فرزند خود را کشته، آیا فرصت توبه دارد؟ پیامبر فرمود: قسم به خداوندى که جان محمد به دست اوست، اگر او هفتاد پیغمبر را کشته باشد؛ بعد از آن، توبه کند و پشیمان شود و خدا بداند که دیگر آن گناه را انجام نمی‌دهد، خدا حتماً توبه او را قبول می‌کند و از او در می‌گذرد. به درستى که درِ توبه به اندازه فاصله میان مشرق و مغرب باز است و یقیناً توبه کننده از گناه، مانند کسی است که هیچ گناهی مرتکب نشده است.» (مستدرک‏الوسائل ج 12 ص 131 باب 87)

حدیث قدسی: اگر بندگان گناهکار من می‌دانستند که چقدر مشتاق بازگشت آنها هستم، در پوست خود نمی‌گنجیدند. (به تعبیر دیگر: از این شوق می‌مُردند)

چه دعایی بخوانیم:

دعا بسیار ارزشمند است. دعا عبادت است و دوری کردن از دعا خود نوعی تکبر در مقابل خداوند کریم و منّان است. چنان چه آیت‌الله جوادی آملی می‌فرمایند: «دعا طبق بیان نورانی امام سجاد سلام الله علیه بهترین عبادت است و ذات أقدس إله در این آیه مباركه كه فرمود: [ادْعُونی اَستَجِبْ لَكُمْ إنَّ الَّذین یَسْتَكْبِرونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرین - و پروردگارتان گفت: مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم، (و تكبر از دعا تكبر از عبادت است و) البته كسانى كه از عبادت من تكبر مى‏ورزند به زودى خوار و سرافكنده وارد جهنم مى‏شوند – غافر، 60]؛ به سه نكته اشاره كرد. نكته اول این كه دعا عبادت است. دوم این كه ترك دعا استكبار است. سوم این كه خداوند مستكبران را، یعنی تاركان دعا را به دوزخ تهدید كرده است.»

منتهی دقت کنیم که «دعا» باید دعا باشد و نه وِرد. گاهی بر ما تنبلی احاطه می‌کند، می‌خواهیم یک لفظی بخوانیم تا شِفا یابیم – جمله‌ای بخوانیم تا مشکلات‌مان حل شود – جمله‌ی دیگری بخوانیم تا رزق و روزیمان زیاد شود – با جمله‌ای دیگر بخت‌مان باز شود و ...؛ این ناخودآگاه نوعی مسخره کردنِ خود و نظام آفرینش است.

دعا خواستن است و البته قصد، عزم، اراده و خواستن، ابتدا در دل ایجاد می‌شود و سپس در قالب کلام و مفاهیم، به زبان جاری می‌شود. اگر کسی به کسی علاقه‌ای در دل نداشته باشد و مرتب روزی یکصد هزار مرتبه بگوید «دوستت دارم»، چه حقیقت، نتیجه و فایده‌ای دارد؟! و بدیهی است که انسان اگر در دل به چیزی توجه کرد و آن را خواست (دعا کرد)، به دنبالش می‌رود. لذا امام رضا علیه‌السلام فرمودند: «کسی که دعا کند و به دنبالش نرود، خودش را مسخره کرده است». پس وقتی دعا می‌خوانیم، باید به مفاهیم آن و آن چه به خدای خود می‌گوییم توجه کنیم و آن را به دل و اراده خود القا نماییم.

از این رو، توبه کننده، از سویی متوجه معشوق و محبوب شده و از سویی دیگر به بی‌وفایی و معصیت خود توجه نموده و با پشیمانی به سوی او بر می‌گردد، لذا حق تعالی نیز او را دوست می‌دارد و می‌بخشد: «إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ».

خداوند متعال می‌فرماید: تو تجلی من هستی (باید باشی). من رحمت دارم، تو هم داشته باشد، من جواد هستم، تو نیز باش، من «تواب» هستم، تو نیز اهل توبه و بسیار کننده باش – من طاهر و پاک و پاک کننده هستم، تو نیز طاهر و مطهر (پاک و پاک کننده) باش.

نزدیک شدن به اهل عصمت علیهم‌السلام:

پس از حال قلبی توبه (پشیمانی و بازگشت) و نیز استغفار، هر عبادتی و هر دعایی مؤثر است. دو رکعت نماز توبه، سری به سجده گذاشتن، ذکر استغفار و ذکر یونسیه، ادعیه مأثوره که در مفاتیح الجنان جمع‌آوری شده است و به ویژه اولین دعای «مناجات خمس عشر» که «مناجات توابین» است و ... همه مؤثر است، اما مؤثرتر از همه، توجه و نزدیک شدن به اهل عصمت و طهارت علیهم‌السلام با موّدت، اطاعت، تبعیت و توسل به آنها می‌باشد که خود طاهر کننده هستند. ایمان، تقوا، شکر، توبه، استغفار و طلب رحمت واسعه، همه در دل قصد شده و در عمل تحقق می‌یابد. و بهترین عمل در توبه، رجوع و بازگشت به کسانی است که خداوند متعال، مودت و اطاعت از آنان را محبت و اطاعت خود خوانده است. آنها پاک و پاک کننده هستند. لذا فرمود:

«وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا» (النساء، 64)

ترجمه: و ما هيچ رسولى را نفرستاديم مگر آنكه به يارى و توفيق خدا از وى اطاعت شود. و اگر آنها هنگامى كه به خويشتن ستم كردند نزد تو مى‏آمدند، آن گاه از خداوند آمرزش مى‏خواستند و رسول خدا نيز براى آنها طلب آمرزش مى‏كرد بى‏ترديد خدا را بسيار توبه‏پذير و مهربان مى‏يافتند.