متن زیر مقاله‌ای است که از بحث حجت الاسلام و المسلمین میرباقری درباره ماه های سه گانه سلوک بدست آمده است. در این بحث ایشان با تشریح فضیلت ماههای رجب و شعبان به عنوان پیش زمینه ورود به خوان ضیافت الهی، بر لزوم آمادگی در ماه رجب و اهمیت این ماه تاكید كرده است   . (منبع)

... مرحوم سیدابن طاووس در كتاب اقبال الاعمال خود از وجود مقدس پیامبر (ص) روایتی نقل می‌كنند كه فرمودند: «ان الله تعالی نصب فی السماء السابعه ملكاً یقال له الداعی فاذا دخل شهر رجب ینادی ذلك الملك كل لیله منه الی الصباح، طوبی للذاكرین، طوبی للطائعین و یقول الله تعالی انا جلیس من جالسنی و مطیع من اطاعنی و غافر من استغفرنی، الشهر شهری و العبد عبدی و الرحمه رحمتی فمن دعانی فی هذا الشهر اجبته و من سالنی اعطیته و من استهدانی هدیته و جعلت هذا الشهر حبلاً بینی و بین عبادی فمن اعتصم به وصل الی» (1)

بنابر مضمون این روایت، خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای به نام «داعی» [فراخواننده] قرار داده است كه هرگاه ماه رجب فرا می‌رسد، هر شب تا صبح فریاد می‌زند: خوشا به حال ذاكران! خوشا به حال اطاعت كنندگان! [سپس فرشته از قول خداوند می‌گوید] خداوند می‌فرماید: من همنشین كسی هستم كه همنشین من باشد و مطیع كسی هستم كه مرا اطاعت كند و آمرزنده كسی هستم كه از من آمرزش بخواهد. ماه، ماه من و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است؛ پس هركس در این ماه مرا بخواند اجابتش می‌كنم و هركس از من بخواهد به او عطا می‌كنم و هر كس از من هدایت بخواهد هدایتش می‌كنم و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار داده‌ام كه هر كس به آن چنگ زند به من می‌رسد.

خداوند این ماه را رشته اتصال بین خود و بندگان قرار داده است؛ یك سر این رشته در اختیار بندگان و سر دیگر آن در محضر الهی است. اگر كسی به این رشته، معتصم شود، به مقام وصول الهی می رسد؛ از این رو ماه رجب، شهر وصول الی الله است؛ باطن این ماه مانند باطن قرآن و معصومین(ع)، ریسمان اتصال بین خدای متعال و مومنین است؛ روایاتی نیز با این مضمون آمده است كه: ماه رجب ماه امیرالمومنین(ع) است، همان گونه كه شعبان، ماه رسول الله(ص) و رمضان ماه خدا است.

علت انتساب رجب به امیرالمومنین(ع)

در معنای انتساب ماه رجب به امیرالمومنین(ع) احتمالات زیادی وجود دارد؛ به نظر می‌رسد همه امور عالم، ملكوتی دارد كه این نكته شامل اوقات و زمان‌ها هم می‌شود؛ برای مثال، شب جمعه فقط یك ظرف طبیعی نیست، بلكه واقعیتی است كه جایگاه خاصی در عالم دارد؛ در این زمان، ملائكه‌ای نزول پیدا می‌كنند، خیراتی نازل می‌شود و راه‌هایی به سوی باطن انسان گشوده می‌شود.

سَحر و بین الطلوعین هم همین گونه هستند. این كه گفته شده است نماز را در اول وقت بخوانید، یك «قرارداد» نیست كه تنها با ملاك حركت خورشید تنظیم شده باشد كه اگر یك ساعت دیرتر شود فرقی نداشته باشد؛ یعنی حركت خورشید، برای خود، مداری داشته باشد و بقیه امور عالم هم مداری داشته باشند! شب جمعه، زمان نزول ملائكه و هنگامی است كه درهایی از رحمت گشوده شده و راه‌هایی باز می‌شود، در ساعت بعد، این شرایط و فضا برای قرب فراهم نیست.

ماه‌ها هم این گونه هستند؛ یك معنای انتساب ماه رجب به امیرالمومنین(ع) این است كه ولایت حضرت در این ماه تجلی می‌یابد و راه درك ولایت در این ماه گشوده می‌شود. در این ماه می‌توان از ولایت امیرالمومنین (ع) بهره‌مند و به وادی این ولایت وارد شد. به عبارت دیگر، می‌توان به شفاعت حضرت امیر(ع) رسید؛ چرا كه رجب، ماه شفاعت ایشان است و حضرت در این ماه برای هدایت انسان به ولایت خود، شفاعت می‌كنند.

بنابراین، رجب یا ماه امیرالمؤمنین حبلی است كه انسان را به مقام وصول می‌رساند. یكی از تجلیات ولایت حضرت در باطن این ماه است. از این ماه درهایی به سوی درك این حقیقت [ولایت] گشوده شده است. در نتیجه، اعمال این ماه، اعمال بسط قرب و به عبارتی، راه‌هایی برای رسیدن به آن حقیقت منتشر شده در این ماه است.

شفاعت پیامبر(ص)

در ماه شعبان كه ماه نبی اكرم(ص) است نیز انسان می‌تواند با صیام و قیام به شفاعت نبی اكرم(ص) برسد؛ شفاعتی كه طریق اتصال انسان به حقیقت توحید و قرب وصال است.

هیچ كس بدون شفاعت نبی اكرم(ص) به درجات قرب نمی رسد. شخصی كه نامش ابوایمن بود بر حضرت باقر (ع) وارد شد و گفت: ای ابا جعفر! شما مردم را می‌فریبید و به غرور در می‌آورید و دائم می‌گوئید: شفاعة محمد، شفاعة محمد!

حضرت امام محمد باقر(ع) در حالی كه آثار غضب در سیمای شان مشهود شد، گفتند: «ویحك یا ابا ایمن! اغرك ان عف بطنك و فرجك؟! اما لو رایت افزاع القیامه ، لقد احتجت الی شفاعه محمد! ویلك! فهل یشفع الالمن وجبت له النار؟»(2) وای بر تو ای ابو ایمن! آیا همین قدر كه شكم و فرج خود را عفیف نگاه داشتی، در غرور افتادی كه از شفاعت بی‌نیازی! سوگند به خدا كه اگر هول‌ها و ترس‌های روز قیامت را ببینی، هر آینه به شفاعت محمد محتاج خواهی بود! وای بر تو، مگر این جز كسانی را كه آتش بر آنها لازم شده است شفاعت كند؟ سپس فرمودند: «ما من احد من الاولین و الاخرین الاو هو محتاج الی شفاعة محمد یوم القیامة»؛ هیچ یك از پیشینیان و هیچ یك از پسینیان نیست، مگر آن كه به شفاعت محمد در روز قیامت، نیازمند است. [یعنی هر كسی متناسب با درجات خود و به شفاعت نبی اكرم(ص)، حقایق قیامت را درك می كند.]

ضرورت صیام و قیام در ماه شعبان

در روایت ماه شعبان آمده است كه منادی نبی اكرم (ص) به دستور حضرت در مدینه ندا می‌داد: این ماه، ماه من است؛ من را به روزه این ماه كمك كنید. امیرالمومنین(ع) فرمودند: از وقتی این ندا را شنیدم روزه این ماه را ترك نكردم. در حقیقت، حضرت می‌خواهند شفاعت كنند و روزه، یكی از رشته‌های شفاعت ایشان است؛ باطن صوم، ولایت و شفاعت نبی اكرم(ص) است؛ صوم به تنهایی خاصیتی ندارد، جز این كه انسان را به شفاعت حضرت نائل كند.

ماه نبی اكرم(ص)، ماهی است كه رحمت و رضوان در آن منتشر است. در این ماه، می‌توان به مقام رحمت و رضوان رسید. این رحمت، رحمت رحیمیه یا همان مقام رضوان است؛ مقامی كه از آثار رحمت رحیمیه خدای متعال است.

به این ترتیب، راه رسیدن به مقام رضوان كه فوق همه درجات بهشت است، به بركت نبی اكرم(ص) باز می‌شود. به نظر می‌آید كه صیام و قیام نبی اكرم(ص) برای قرب و شفاعت بوده است. هر كس بخواهد به شفاعت حضرت برسد باید همان صیام و قیام را داشته باشد. با عبادت نبی اكرم(ص) درهای رضوان گشوده می شود: «بكم یسلك الی الرضوان» به واسطه نبی اكرم(ص)، مقام رضوان پائین آمده و قابل دسترس شده است. حضرت در روایتی توضیح می‌دهند كه این درخت طوبی شاخ و برگ‌های خود را فرود می‌آورد تا مردم به آن متمسك شوند؛ منظور از این امر، در واقع همان شفاعت نبی اكرم(ص) است.

پس ماه رجب، ماه امیرالمومنین(ع) یا به تعبیر دیگر مهمانخانه رجب، مهمانخانه حضرت امیر(ع) است. اهل الله از این ماه می‌توانند وارد وادی ولایت شوند و پس از آن، به شهر نبی اكرم(ص) كه شهر ضیافت و شفاعت ایشان است، برسند. سپس، كسانی كه این دو وادی را طی كنند مقام توحید و شهرالله را در پیش خواهند داشت كه ضیافتی خاص است؛ البته آن هم [وابسته] به ضیافت نبی اكرم(ص) است؛ هر چند كه بساط دیگری است.

ولادت وجود مقدس و مسعود حضرت امیرالمومنین(ع) در ماه رجب واقع شده و در پایان این ماه هم «بعثت» نبی اكرم(ص) روی داده است. این دو حقیقت در ماه رجب، جاری و ساری است و مقدمه ماه شعبان و رمضان هستند.

مرحوم آقامیرزا جواد ملكی(رض) در رساله المراقبات می‌فرمایند: خوب است آقایان اهل علم، در كنار كسب علم كه خودش نوعی عبادت است، عبادت‌هایشان را در این دو، سه ماه افزایش دهند؛ این ماه فضایی است كه عبادات آن، آثار خاصی دارد. در این ماه دعوتی خاص هم آمده است و منادی الهی این گونه همه را دعوت می‌كند: انا جلیس من جالسنی، مطیع من اطاعنی، غافر من استغفرنی...، مرحوم میرزا جواد ملكی(رض) می‌گویند: اگر آدم به اندازه همه خلائق جان داشت، خوب بود كه به خاطر تكریم این خطاب و در استقبال به این خطاب الهی كه «انا جلیس من جالسنی و مطیع من اطاعنی...» جان بدهد!

رجب، مقدمه ماه‌های شعبان و رمضان

رجب، مقدمه شعبان و رمضان است. آمادگی برای ماه رمضان و شعبان باید از این ماه حاصل شود. اگر حقیقت ماه رجب درك نشود، ورود به ماه شعبان و ماه مبارك رمضان مشكل است؛ بنابراین باید از مدخل ولایت حضرت امیر(ع) وارد شد؛ چرا كه «انا مدینه العلم و علی بابها». امیرالمومنین(ع)، باب نبی اكرم(ص) و باب الله هستند؛ پس این ماه، مدخل است.

یكی از اساتید بزرگ ما می‌فرمود: هنگام جوانی در شب 27 رجب یا شب غدیر در نجف به حرم رفتم؛ بین الطلوعین شده و سپیده زده بود، مرحوم آیت الله فكور را دیدم. می‌خواستم به حرم بروم و ایشان در حال خارج شدن بود. مقابل كفشداری شلوغ بود؛ ایشان كفش را گرفت و در كنار گوش من گفت: من سه روز است جز یك استكان چای چیزی نخورده‌ام. به من برخورد! گفتم یعنی چه؟ یعنی این پیرمرد عابد در خانه حضرت امیر(ع) می‌گوید سه روز است جز یك استكان چایی چیزی نخورده‌ام؟ گفتن این حرف آن هم در كفشداری حضرت امیر(ع) چه معنایی دارد؟ داخل حرم، گوشه‌ای ایستادم و سه ساعت زیارت غدیریه حضرت را خواندم، خسته شدم و از حرم بیرون آمدم و به منزل رفتم و خوابیدم. در خواب دیدم در حرم حضرت امیر(ع) هستم؛ حرم خلوت بود و من هم گوشه‌ای ایستاده و زیارت می‌كردم، حالتم در زیارت همان حال قبلی بود، اما دیدم آقای فكور بین زمین و آسمان با همه وجود، طواف و زیارت می‌كند؛ نه با زبانش، همه وجودش طائف و مشغول زیارت حضرت است. متوجه شدم كه آن بزرگوار به من چه گفت: شما دیر آمدید! بین الطلوعین است، شب مبعث گذشته است، باید از قبل مراقبه كنید. یعنی اگر مراقبه‌ای از قبل نباشد انسان خسته می‌شود؛ اگر انسان تمهید قواعد نكند، تا چشم به هم بزند فرصت تمام می‌شود.

این دو ماه از یك طرف، به طور حقیقی و تكوینی مدخل ورود رمضان هستند؛ به نحوی كه بدون این دو نمی‌شود وارد رمضان شد. از طرف دیگر، این دو ماه بستر و آمادگی برای ورود به ماه رمضان، و ماه رمضان هم بستر و آمادگی برای ورود به شب قدر است؛ یعنی باید این مسیر طی شود تا انسان به لیله القدر برسد.

ورود به آن وادی ضیافت، این دو سه ماه ریاضت را به عنوان مقدمه می‌طلبد؛ چرا كه «من عرف فاطمه حق معرفتها فقد ادرك لیله القدر»(3) البته مقدمه‌اش توسل به امیرالمومنین(ع) و نبی اكرم(ص) است؛ در قلب ضیافت الهی، معرفت حضرت زهرا(س) نهفته است كه ان شاء الله این مقدمات می‌تواند زمینه درك آن حقیقت باشد؛ باید توجه كرد كه مقام ایشان مقام عجیبی است، بنابراین لازم است این وادی طی شود تا انسان به شب قدر برسد.

باید دقت داشت كه «حمد»، هم در آغاز نعمت و هم در پایان آن، برای بهره‌مندی از نعمت لازم است. حمد در آغاز نعمت، مقدمه شكر و در پایان نعمت كه فرصت‌ها تمام شده است، مقدمه استغفار است. حمد مقدمه تضرع و ابتهال و رجاع و تمسك به فضل الهی است. اگر انسان در مدخل ماه رجب، حامد نباشد و نعمت خدا را نبیند و به این نعمت كه خدای متعال در اختیار ما قرار داده است، توجه نكند، این نعمت كفران می شود.

این فرصت‌ها بسیار مغتنم است. ان شاء الله خدای متعال در این ماه‌ها ما را به ولایت امیرالمومنین(ع)، نبوت نبی اكرم(ص) و به ضیافت خاص و درك لیلة القدر و عید فطر و بركات آن موفق بدارد.

پی نوشت‌ها:

(1) إقبال الأعمال (ط - القديمة)، ج 2، ص: 628

(2) البرهان فی تفسير القرآن، ج 4، ص: 520

 

(3) تفسير فرات الكوفی، ص: 581

کلمات کلیدی:  در محضر استاد   رجب   شعبان   رمضان