ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: غرور، یعنی فریب، مغرور شدن، یعنی فریب خوردن و فریب خوردن هیچ گاه خوب نیست.

همان گونه که در سؤال طرح شد، در مناجات شعبانیه [از امیرالمؤمنین علیه السلام] می‌خوانیم:

«إِلَهِي انْظُرْ إِلَيَّ نَظَرَ مَنْ نَادَيْتَهُ فَأَجَابَكَ وَ اسْتَعْمَلْتَهُ بِمَعُونَتِكَ فَأَطَاعَكَ يَا قَرِيبا لا يَبْعُدُ عَنِ الْمُغْتَرِّ بِهِ وَ يَا جَوَادا لا يَبْخَلُ عَمَّنْ رَجَا ثَوَابَهُ»

ترجمه: معبودا، مرا به چشم آن بنده‌ای نگر که او را خواندی و او پاسخت داده [و به سویت شتافته] و او را بر طاعتت گماردی و از تو فرمان بُرد. ای نزدیکی که [از هیچ بنده‌ای] دور نشوی [و حتی] از بندگان مغرورت نیز دوری نمی‌گزینی. و ای بخشنده‌ای که به امیدوارانِ پاداشت، تنگ‌چشمی (بخل) نمی‌کنی!‌

هم چنین امیرالمؤمنین علیه السلام، پس از تلاوت آیه «يا أَيُّهَا اَلْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ اَلْكَرِيمِ - اى انسان، چه چيز تو را به پروردگار بزرگوارت مغرور نمود / الانفطار، 6» می‌فرمایند:

«اَدْحَضُ مَسْئُول حُجَّةً، وَ اَقْطَعُ مُغْتَرٍّ مَعْذِرَةً» (نهج البلاغه، 214 – در برخی نسخ 223)

ترجمه: برهان این شخص مغرور که مورد سؤال قرار گرفته، باطل‌ترین برهان‌‌ها و عذر و بهانه‌اش بریده‌ترین و بی‌پایه‌ترین عذرهاست. [و هیچ بحثی از فریب خوردن به کرم الهی ندارد].

و در ادامه می‌فرمایند:

لَقَـدْ اَبْـرَحَ جَهالَـةً بِنَفْسِـهِ .‌

او در اين زمينه بر جهالت خود اصرار ورزيده.

يا اَيُّهَا الأِنْسانُ ما جَرَّاَكَ عَلى ذَنْبِكَ، وَ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ،

اى انسان، چه چيز تو را بر انجام گناه جرأت داد؟ و چه چيز تو را به پروردگارت مغرور كرد؟

وَ ما آنَسَكَ بِهَلَكَةِ نَفْسِكَ؟!

و چه چيز تو را به هلاكت خود واداشت؟

اَما مِنْ دائِكَ بُلُولٌ؟ اَمْ لَيْسَ مِنْ نَوْمِكَ يَقَظَةٌ؟ ...

آيا دردت را درمان، و خوابت را بيدارى نيست؟

حال به تطبیق این دو بیان و تحلیل آن بپردازیم:

الف – در فراز مناجات شعبانیه، در‌باره خداوند سبحان سخن می‌گوید، نه درباره‌ی انسان – نفرمود که انسان مغرور (فریب خورده) از خدا دور نمی‌شود، بلکه در مناجات به خداوند منّان عرض نمود: ای خدایی که تو از بنده‌ی مغرورت نیز دور نمی‌شوی.

این بیان، توصیف خداوند منّان است که خود فرمود: «وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ – و او با شماست، هر کجا که باشید / الحدید، 4» و فرمود: من به همه شما نزدیکم (مؤمن یا غیر مؤمن)

«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ» (البقره، 186)

ترجمه: و چون بندگان من از تو درباره من بپرسند (بگو كه) من حتما (به همه) نزديكم، دعاى دعاكننده را هنگامى كه مرا بخواند اجابت مى‏كنم، پس دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان آورند، شايد كه راه يابند (رشد کنند).

پس خداوند رحمان و رحیم، از کسی دور نمی‌شود، حتی از فریب خوردگان، گمراهان و گناه‌کاران نیز دور نمی‌شود، می‌فرماید من به شما نزدیکم، اجابت‌تان می‌کنم، پس شما هم دعوت مرا اجابت کنید و ایمان بیاورید.

در مناجات شعبانیه (يَا قَرِيبا لا يَبْعُدُ عَنِ الْمُغْتَرِّ بِهِ) به همین معنا اشاره دارد. در مورد خدا سخن می‌گوید. «يَا قَرِيبا»، یعنی ای خدایی که تو نزدیکی.

ب – اما در آیه «يا أَيُّهَا اَلْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ اَلْكَرِيمِ»، در مورد انسان سخن می‌گوید، که خدایش از او سؤال خواهد کرد که "ای انسان، چه چیزی سبب فریب تو درباره پروردگار کریمت شد؟!" – بعد می‌افزاید: حالا این آدم فریب خورده که (در قیامت) مورد سؤال و مؤاخذه قرار گرفته، هیچ حجّت، دلیل و برهان قابل قبول و محکمه پسندی نخواهد داشت، هر چه بگوید باطل است و هر عذری بیاورد، منقطع است، یعنی متصل به حقیقت و منطقی نمی‌باشد، لذا مورد قبول نیز قرار نمی‌گیرد.

این معنا بیان آیه‌ی شریفه ذیل است:

«فَيَوْمَئِذٍ لَّا يَنفَعُ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ» (الرّوم، 57)

ترجمه: پس در آن روز عذرخواهى كسانى كه ستم ورزيده‏اند سودى نمى‏بخشد و هرگز رضايت آنها جلب نخواهد شد و از آنان نخواهند كه عذرخواهى (و توبه) كنند.

ج – فراز مناجات شعبانیه، راز و نیاز عبد با معبودش در این دنیاست. در آغاز دعایش به خدا عرض می‌کند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَيَّ إِذَا نَاجَيْتُكَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ وَ وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ مُسْتَكِينا لَكَ مُتَضَرِّعا إِلَيْكَ رَاجِيا لِمَا لَدَيْكَ ثَوَابِي...»

ترجمه: بار الها! بر محمد و آل محمد درود فرست، و آن دم که تو را خوانم، دعایم بشنو؛ و چون تو را ندا دهم ندایم بشنو؛ و آنگاه که با تو راز گویم، به من رخ بنمای که [از همه جهان و جهانیان] به سوی تو گریخته‌ام و در پیشگاهت ایستاده‌ام، نالان و زاران و بی‌برگ و نوا، و به پاداشی که نزد توست امیدوارم.

و در این فراز باز او را می‌خواند و عرض می‌کند (يَا قَرِيبا) ای نزدیک به همه، حتی به کسانی که دنیا و متامع محدود و فانی‌اش فریبشان داده است.

اما بیان دوم، مربوط به معاد است و در آنجا این خداوند متعال است که بنده‌اش را مخاطب قرار داده و او را به مؤاخذه می‌کشد که این بنده من، چه چیزی تو را نسبت به پروردگار کریمت، فریفت؟ دلایل فریب خوردنت نسبت به من چه بود؟! آن وقت او هر دلیلی بیاورد، باطل است.

*- بدیهی است که انسان، تا در قید حیات است، امکان دارد که هوشیار شود، تائب شود و برگردد، اما وقتی قیامت برپا شد و کسی اینگونه مورد خطاب و عتاب و مؤاخذه قرار گرفت، معلوم می‌شود که هیچ گاه در زندگی برنگشت تا بگوید: یا الله! «يَا قَرِيبا لا يَبْعُدُ عَنِ الْمُغْتَرِّ بِهِ وَ يَا جَوَادا لا يَبْخَلُ عَمَّنْ رَجَا ثَوَابَهُ - ای نزدیکی که [از هیچ بنده‌ای] دور نشوی [و حتی] از بندگان مغرورت نیز دوری نمی‌گزینی. و ای بخشنده‌ای که به امیدواران پاداشت، تنگ‌چشمی نمی‌کنی!‌»؛ او هرگز چنین نگفت، تا  معبودش نیز با مهربانی و عطوفت و رحمت خاص پاسخش دهد: لبیک عبدی – بگو بنده‌ی من / من با تو هستم هر کجا که باشی / فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ – پس من نزدیک به تو هستم و اجابت می‌کنم دعای دعا کننده را هنگامی که مرا می‌خواند.

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن   امیر المومنین