، یک اندیشمند، نظریهپرداز و کارشناس اقتصادیِ مسلمان فرانسوی میباشد که سخنرانیها، مقالات علمی و نیز نقطهنظرات و تحلیلهایش، در برخی از دانشگاهها، مجموعههای علمی، شبکههای فضای مجازی و مطبوعات، منتشر میگردد. این مقاله نیز در ژوئیه 2016، در لوموند فارسی منتشر شده است.
دکتر ژولین پلیسیه (Julien Pelissier ):
نزدیک به یک سال پس از امضای توافق وین درباره مسئله اتمی ایران در ۱۴ ژوییه ۲۰۱۵، امیدهایی که طبیعتا از این توافق به بوجود آمده بودند، در عمل تحقق نیافتهاند. این توافق که به عنوان گامی به سوی جذب دوباره ایران در نظام اقتصاد جهانی ارزیابی میشود، هنوز توفیقی در انعقاد قراردادها نداشته است.
پیامدهای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام)، به طور بالقوه قابل ملاحظه است، اما رویدادها چندان به عملی شدن امیدها میدان نمیدهد. ناموجه بودن تدابیر اتخاذ شده و ضدحمله مخالفان، که بازگشت خود به خود تحریم ها ( و قطعنامه های مربوطه سازمان ملل) را درصورت تخطی ایران از انجام تعهداتش پیش بینی می کنند، گویای تعادل ناپایدار توافق است. این عملا چیزی است که سرمایهگزاران بینالمللی از آن بیم دارند. بدین ترتیب، میتوان ترازنامهای ابتدایی ترسیم نمود و از آن چند درس موقت گرفت.
نخستین توافقهای اقتصادی
بنابر مفاد «برجام»، ایران پذیرفته که به طور جدی فعالیتهای هستهای (۱) خود را دربرابر لغو تحریمهای مربوط به برنامه هستهای قطع کند؛ بنابر برنامهی زمان بندی شده، پس از تائید کنگره آمریکا و مجلس ایران، توافق در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ رسمیت یافت و در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اجرایی شد. تحریمها میبایست به طور قطع در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳ لغو شود و شورای امنیت میباید در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۵ پایان قطعنامه ۲۲۳۱ را اعلام کند.
*- از ۲۵ ژانویه ۲۰۱۶، آقای حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران، همراه با یک هیات نمایندگی بازرگانی و صنعتی پرشمار به کشورهای ایتالیا و فرانسه سفر کرد. توافقنامههای صنعتی مهمی به ارزش ۴۰ میلیارد یورو، از جمله توافق بزرگ خرید ۱۱۸ هواپیما از «ایرباس» به مبلغ ۲۷ میلیارد دلار امضا شد. توافق مشابهی نیز با شرکت هواپیما سازی «بوئینگ» آمریکا امضا شد که جان کربی، سخنگوی وزارت امور خارجه در ۱۴ ژوئن اعلام کرد که «برجام» «امکان صادرات هواپیماهای مسافربری را فراهم کرده است».
*- در عرصه نفت، توافقی با شرکت فرانسوی «توتال» در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ برای فروش ۱۶۰ هزار بشکه نفت خام در روز انجام شد. قراردادهای فروش نفت خام با شرکت های «شل»، «ساراس»، «ایپلوم»، «رپسول» و «نفت یونان» امضا شد.
بنابر گزارشی که درتاریخ۱۴ ژوئن توسط آقای حسن روحانی رئیس جمهوری به «رهبر» ارائه شد، صادرات نفت خام از ۱۶ ژانویه تقریبا دوبرابر شده و به دو میلیون بشکه در روز رسیده که میباید ۶۰۰ هزاربشکه گاز مایع نیز به آن افزوده شود. تولید روزانه نفت خام به ۳،۸ میلیون بشکه رسیده و بیژن زنگنه، وزیر نفت پیش بینی میکند که تا پنج سال دیگر سطح تولید ۷۰۰ هزار بشکه دیگر افزایش یابد. «شرکت ملی نفت ایران» دوباره میتواند نفت خود را بفروشد، از نفتکشهایش استفاده کند یا آنها را اجاره دهد. بنابراظهار ۱۴ ژوئن فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مبادلات بازرگانی اتحادیه اروپا و ایران از زمان اجرای «برجام» ۲۲ درصد رشد داشته است.
خطرناپذیری نظام بانکی
*- بیشتر بانکهای ایران توانستهاند در ماههای فوریه – مارس ۲۰۱۶ به نظام خدمات انتقال بین بانکی موسوم به «سویفت» وصل شوند. اما از ۱۰ مارس، هنگام دیدار از «انستیتو خدمات متحد سلطنتی لندن»، آقای محمد نهاوندیان معاون رئیس جمهوری ایران تاکیدکرد که هنوز بانکهای بزرگ اروپایی از انجام معاملات بازرگانی با ایران خودداری میکنند و تنها شمار کمی از اعتبارات اسنادی به تائید رسیده است. غالب بانکهای اروپایی، به ویژه مهمترینهای آنها، فعالیتهای خود را با ایران از سر نگرفتهاند.
*- در ماه مارس، نشریهی تایمز افشا کرد که نخست وزیر بریتانیا، دیوید کامرون بانک «بارکلی» را به خاطر خودداری از انجام پرداختهای بانکی به حسابهای ایرانیان توبیخ کرده و آن را «در تقابل با سیاست دولت بریتانیا» (۲) خوانده است.
۱۵*- آوریل ۲۰۱۵، آقای ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی ایران در یک سخنرانی در «شورای روابط خارجی» در نیویورک گفت که سه ماه پس از اجرایی شدن «برجام»، «تقریبا هیچ» کاری انجام نشده و «طرف هایهای ایران به تعهدات خود عمل نکردهاند»! این اظهارات در تهران بازتاب زیادی یافت و مخالفان توافق از آن استفاده کردند.
*- به خاطر یک تقارن زمانی، در ۲۰ آوریل ۲۰۱۶، دادگاه عالی آمریکا حکم به مسدود کردن دومیلیارد دلار از داراییهای بانک مرکزی ایران درحوزه قضایی آمریکا به نفع قربانیان سوء قصدهای بیروت داد که در آن سربازهای آمریکایی در بیروت کشته شده بودند. آقای حسن روحانی این کار را «کلاهبرداری آشکار» توصیف کرد.
*- در ۲۷ آوریل ۲۰۱۶، رهبر در سخنانی به مناسبت هفته کار گفت که لغو تحریمها تنها «روی کاغذ» انجام شده است. او ایالات متحده را به مرعوب کردن بانکهایی که میخواهند با جمهوری اسلامی معامله کنند متهم کرد.
به موازات این امر، درتهران شایعاتی درمورد اعمال نفوذ لابیهای اسرائیل و عربستان سعودی درمورد ایجاد مانع برسر راه معاملات بانکی با ایران جریان داشت.
*- در ۱۲ ماه مه، دریک گردهمایی در لندن با همتایان اروپایی و برخی از بانکهای اروپایی، جان کری به «روشن ساختن موضوع و پایان دادن به تعبیرات نادرست و شایعاتی که درباره توافق جریان دارد» پرداخت و بانکهای غیر آمریکایی را به انجام معاملات با ایران فراخواند. درهمان روز، بانک «استاندارد چارترد» که به این گردهمایی دعوت شده بود، اعلام کرد «هیچ مشتری مقیم ایرانی را نمیپذیرد و هیچ معاملهای با ایران و شرکت های ایرانی انجام نمی دهد.» (3)
*- فردای آن روز، «استوارت لِوی»، مدیر حقوقی بانک بریتانیایی «اچ اس بی سی» و معاون پیشین خزانه داری آمریکا و مسئول تروریسم و اطلاعات مالی، اقدام جان کری را «خیلی عجیب» (۴) توصیف کرد. او براین نکته تاکید کرد که وزیر امورخارجه بانکهای غیر آمریکایی را به کاری ترغیب میکند که واشنگتن همچنان آن را برای شرکتهای آمریکایی ممنوع کرده است. او همچنین تاکید کرد که وزارت امورخارجه در مسایل مالی صلاحیت ندارد و یادآوری کرد که «گروه بین دولتی اقدام مالی» (GAFI)، درتاریخ ۱۸ فوریه اعلام کرد که «به طور خاص و استثنایی از عدم توفیق ایران درکاستن از خطر تامین مالی تروریسم نگران است».
خزانه داری آمریکا همچنان براین پندار است که نظام بانکی ایران، شامل بانک مرکزی در زمینه پولشویی وضعیتی «نگران کننده» دارد. همچنین، بانکداران خصوصی به طور منطقی درمورد جهت گیری تازه مقامات مالی آمریکایی دچار سردرگمی هستند.
بدگمانی نامزدهای اصلی کاخ سفید
*- انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶، منبع دیگری از شک و تردید است. با آن که هیلاری کلینتون نامزد دموکرات، توافق وین را تائید کرده، از سپتامبر ۲۰۱۵ اعلام نموده که خواستار روشی حاوی «بدگمانی و بازرسی» میباشد.
*- دونالد ترامپ، نامزد جمهوری خواه نیز توافق را یک «فاجعه» (۵) نامیده است. اظهارات بعدی او نیز بین اراده «ازبین بردن توافق» و «کاربرد تاحد ممکن محدود» آن در نوسان بوده است. با آن که رد توافق توسط ساکن آتی کاخ سفید بعید به نظر میآید (۶)، زیرا خطری خیلی بزرگ برای درگیریهای منطقهای دربردارد و موجب جدایی بیشتر ایالات متحده از متحدانش میشود؛ چنین اظهاراتی به قدر کافی و آنقدر وخیم هست که بتواند تردیدی زیانبار برای اجرای دقیق توافق ایجاد کند.
*- هنگام همایش اسلو در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۶، آقای محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اکراه بانکها در ازسر گرفتن معامله با ایران را «اثر روانی سالهای دراز تحریم» نامید. او میتوانست به این گفته خود بیافزاید که جریمههای فوق العاده سنگین دریافت شده از بانکهای اروپایی توسط دستگاه مدیریتی آمریکا نیز به این اکراه دامن زده است.
*- در ایران بر بی صبری افکار عمومی و اپوزیسیون دولت روحانی بیش از پیش افزوده میشود. این امر به ویژه نسبت به گروه اقتصادی دولت (نهاوندیان معاون رییس جمهوری، علی طیب نیا وزیر اقتصاد، ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی و اکبر ترکان مشاور اقتصادی رئیس جمهوری) شدیدتر است.
*- بالا گرفتن انتقادهای داخلی، جواد ظریف را واداشت که مشکل بانکی را درحاشیه دیدار درمورد سوریه در قصر کوبورگ وین در ماه مه ۲۰۱۶ با همتایان بریتانیایی، فیلیپ هاموند، جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح کند.
*- در ۱۴ ژوئن، رهبری به مسئله بیشتر دامن زد و گفت: «جمهوری اسلامی از تعهدات خود در مورد "برجام" تخطی نخواهد کرد، زیرا احترام به عهد یک اصل قرآنی است؛ اما چنانچه تهدید بیان شده توسط نامزدهای ریاست جمهوری درمورد پاره کردن "برجام" عملی شود، جمهوری اسلامی آن را آتش خواهد زد زیرا این نیز یک توصیه قرآن درمورد نقض یک توافق دوجانبه است».
*- در ۱۶ ژوئن در اسلو، جان کری در مصاحبهای با شبکه خبری «ای بی سی» مجددا تاکید کرد که ایالات متحده موضع خود را درمورد معاملات بانکی دربرابر ایران روشن میکند. درهمان روز، جان اسمیت، مدیر «دفتر کنترل دارایی های خارجی» (OFAC) خزانه داری آمریکا، درجریان یک همایش برگزار شده توسط «شورای آتلانتیک» به محدودیتهای شهروندان و موسسات آمریکایی برای تجارت با ایران اشاره کرد (۷). سرانجام، در ۲۴ ژوئن، «گروه بین دولتی اقدام مالی» (GAFI) در بیانیه ای عمومی اعلام کرد که اقدامات مالی درمورد ایران را برای مدت ۱۲ ماه اجرا میکند.
بازاری همچنان خطرناک
*- مشکلات موجود برای جلب سرمایههای خارجی و جذب شدن در نظام مالی بینالمللی، تنها ناشی از نابسامانیهای «برجام» نیست؛ بلکه اقدامات انجام شده توسط ایران برای تسهیل داد و ستدهای مالی کافی نبوده است.
سیاست محدودیت اعتبار، محدودیتهای بودجهای ناشی از عدم امکان بازگرداندن داراییهای مسدود شده ایران در خارج، وضعیت تزاید بدهی بخش بازرگانی دولتی و خصوصی، حجم بالای وام های مشکوک الوصول در ترازنامههای بانک ها، عوامل بازدارنده امکان سرمایه گذاری در ایران، با مشارکت یک شریک محلی از جمله آشفتگیهایی است که به رغم تسهیلات اعطایی توسط مقامات درچارچوب «قانون ترغیب و حفاظت از سرمایه گذاری خارجی (Fippa) تاثیر گذارند. (8)
*- سوء تفاهمهای ناشی از اجرایی شدن «برجام»، نشانگر این است که همه جنبههای عملی اجرای کامل توافق پیشبینی نشده است.
*- آنچه کاملا به چشم میخورد، وضعیت ناراحت کننده دیپلماسی آمریکایی است که به طور کامل به اجرای توافقی پرداخته که دیگر بخشهای دولتی - به ویژه خزانهداری آمریکا - نظر چندان مساعدی نسبت به آن ندارند.
سردرگمی چنان است که بانکهای بزرگ اروپایی فعال در ایالات متحده، مانند «استاندارد چارترد» یا «اچ اس بی سی» - در اقدامی نادر - آشکارا وزارت امور خارجه و نیز دولت آمریکا را نفی میکنند!
*- بدیهی است که این تردیدها موجب ایجاد فضای عدم اعتماد بین دوکشور میشود. شماری از عوامل اقتصادی، از جمله بانکهای بین المللی دربرابر بازار ایران سیاست صبر و انتظار در پیش گرفتند و برای نهائی شدن یک تصمیم بازرگانی، دست کم ۱۲ ماه زمان را الزامی دانستند.
*- دولت روحانی، نیاز مبرم به برداشته شدن قطعی تحریمها به عنوان تحقق یک وعده انتخاباتی دارد، زیرا این امر امتیازی واقعی برای آغاز سیاست اقتصادی او خواهد بود که در سه سال گذشته کوشیده آن را به وضعیت عادی بازگرداند. هرگونه تاخیر یا خارج شدن از مسیر توافق نه تنها بخت موفقیت او در انتخابات ریاست جمهوری ژوئن ۲۰۱۷ را از بین میبرد، بلکه این خطر را دربر دارد که روند بازگشایی اقتصادی کشور و اصلاحات ساختاری ناشی از آن را نیز شکنندهتر کند.
پینوشتها:
۱- ازبین بردن موجودی اورانیوم با غنای متوسط [۲۰ درصد]، کاهش ۹۸ درصدی موجودی اورانیوم با غنای ضعیف [حدود ۳.۵ درصد]، کاهش دوسوم شمار سانتریفیوژهای گازی به مدت ۱۳ سال، محدود شدن غنی سازی به ۳.۶۷ درصد برای مدت ۱۵ سال آینده، عدم ساخت واحد آب سنگین...
۲- محمدعلی شبانی، «آیا ایران میتواند درمورد تحریمهای بانکی بر بریتانیا غلبه کند؟». المونیتور، ۱۸ مارس ۲۰۱۶.
۳- ژولیان بورگر، «ایالات متحده و بریتانیا بانک ها را به داد و ستد با ایران ترغیب می کنند». گاردین، ۱۲ مه ۲۰۱۶.
۴- پیام ویژه کری درباره ایران به بانکهای اروپایی. چرا آمریکا بانکهای اروپایی را به کاری ترغیب میکند که هنوز برای بانکهای آمریکایی غیرقانونی است؟»، وال استریت ژورنال.
۵- جیمی وینشتین، «دونالد ترامپ و دکترین اتمی، ترغیب دموکراسی و چرا او از کاربرد عبارت "رهبرعالی" خودداری می کند؟»، ویلی کالر، ۹ ژوییه ۲۰۱۵.
۶- جان هادسون، «کاخ سفید: حتی دونالد ترامپ نمی خواهد توافق هسته ای را پاره کند»، د کیبل، ۱۶ ژوئن ۲۰۱۶.
۷ http://www.atlanticcouncil.org/even...
۸- Foreign Investement Promotion and Protection Act
- تعداد بازدید : 1618
- 4 مرداد 1395
- نسخه قابل چاپ
- اشتراک گذاری
کلمات کلیدی: یادداشت