پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس/شبهه): بدیهی و مشهود است که ترتیب نزول آیات و سور به ترتیب مندرج در قرآن‌های امروزی نبوده است. چنان که همگان می‌دانند اولین آیه‌ی نازل شده در روز و آن مبعثت، «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَق» می‌باشد و طبق روایات، آخرین سوره‌ی کامل نازله نیز «النصر» می‌باشد. چنان چه امام صادق علیه السلام فرمودند: «اول ما نزل علي رسول اللّه (ص) بسم اللّه الرحمان الرحيم اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَق و آخر مانزل عليه: إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ» (اصول كافي , ج2 , ص 628) و طبق مستندات و تفاسیر، آخرین آیه‌ی نازله، همان آیه اکمال دین و اتمام نعمت است.

البته اقوال دیگری نیز دال بر اول بودن سوره‌ی حمد نیز آمده است، که شاید اشاره به نزول دفعی در شب قدر نیز داشته باشد و مفسرین بسیاری از اهل تشیع و تسنن دلیل آورده‌اند که چون ایشان از همان ابتدای بعثت، با خانواده‌ی کوچک خود اقامه نماز می‌نمود و هیچ گاه نماز بدون قرائت سوره‌ی حمد نبوده است، پس اولین سوره نازله، همین سوره حمد می‌باشد.

اما در نگارش و تدوین مسئله متفاوت است. اولین نگارش و تدوین در همان عصر وحی آغاز گردید. بنا به مستندات تاریخی، دست کم 45 نفر در میان امّت که از سواد نوشتن برخوردار بودند، وحی را کتابت می‌نمودند که شاخص‌ترین و اعلم آنها حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام بودند و گمراه‌ترین آنها نیز معاویة بن ابی سفیان و عبدالله بن سعد بن ابی سرح (برادر رضاعی عثمان) بودند که عاقبت اولی به امام کشی و قتل و جنایت کشیده شد و عاقبت دومی به ارتداد کامل. اغلب این افراد که کاتبین وحی قرار گرفته بودند، نوشته‌جات خود بر روی پوست، سنگ و چوب را می‌آوردند و نزد حضرتش صلوات الله علیه و آله قرائت می‌نمودند تا اگر خطایی دارد، اصلاح شود.

اما پس از رحلت ایشان، تدوین و تألیف قرآن کریم، دستخوش تحولاتی گردید، از جمله آن که خلیفه اول، به خاطر مواجه با قتل و ریشه‌کنی حافظان و حاملان قرآن [که از 70 تن از قاریان قرآن در جنگ با مسیلمه کذّاب و صدها نفر در جنگ های قبل از آن کشته شده بودند] دستور داد تا مصحف‌ها در یک جا و بین دو جلد جمع‌آوری گردد. خلیفه دوم نیز آن قرآن مصحف شده در زمان ابوبکر را در اختیار دخترش حفصه قرار داد. عثمان نیز دستور داد تا همه قرآن‌ها جمع‌آوری و حتی قرار بر اقوالی سوزانده شود و فقط یک قرآن باقی بماند و بهانه پیدایش خطوط و نگارش متفاوت و خوف از تغییر و تحریف آیات در نگارش و خواندن بود.

در این میان، امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، اولین کسی است که قرآن کریم را طبق آن چه مستقیم از شخص پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله اخذ می‌نمود، با خط کوفی به نگارش درآورد و بدین ترتیب به وصیت ایشان عمل کرد. ایشان که بسیاری از این نوشته‌جات را نیز جمع‌آوری کرده بودند، چنین وصیت نموده بودند: «یا عَلیِّ! القُرآنُ خَلْفَ فَراشی فی الصُّحُفِ وَالحَریرِ وَالقَراطیس فَخُذُوهُ وَاجْمَعُوا وَ لا تُضَیِّعُوه - ای علی! قرآن در پشت بستر من در صحف (انواع الواح)، حریر، و کاغذها قرار دارد، آن را جمع آوری کنید و ضایع نسازید - بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 89، ص 48»

اما در زمان خلیفه دوم، قرآن ایشان را نپذیرفتند و مدعی شدند که نه خودت را می‌خواهیم و نه قرآن و نه علمت را «حسبنا کتاب الله»، کتاب خدا نزد ما هست و همین برای ما کافیست. لذا ایشان نیز در پاسخ فرمودند: «هان! سوگند به خدا! از امروز به بعد، هرگز آن را نخواهید دید، فقط بر من لازم بود که پس از فراهم کردن و جمع نمودن آن، شما را آگاه سازم تا آن را بخوانید».

قرآن تدوین شده توسط ایشان، به ترتیب نزول مکی و مدنی و نیز به همراه با شأن نزول آیات و تفسیر برخی از آیات از زبان رسول خدا صلوات الله علیه و آله بود.

البته ایشان در بحثی که با طلحه و زبیر داشتند، همین قرآن موجود میان مسلمانان را مورد تأیید قرار داده و امر به تلاوت و پیروی از آن نموده و می‌فرمایند:

«... أَمَرَنی رَسُولُ اللهِ أَنْ أَدْفَعَهُ اِلی وَصیّی وَ أَولَی النَّاسِ بَعْدی بِالنَّاسِ ابْنِی الْحَسَن ثُمَّ یَدْفَعَهُ ابْنِی الحَسَنُ إِلَی ابْنی الْحُسَینِ ثُمَّ یَصیرُ واحِداً بَعدَ وَاحِدٍ مِنْ وُلْدِ الحُسَینِ حَتَّی یَرِدَ آخِرُهُمْ عَلی رَسُولِ اللهِ...( بحارالانوار، ج 89، ص 42)؛

«... رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم به من فرموده تا قرآنی که جمع آوری نمودم را نزد برترین و سزاوارترین انسان بعد از خودم برای زمامداری مسلمانان، که فرزندم حسن باشد، تحویل دهم. او نیز به حسین تحویل دهد و در نزد اوصیا، یکی پس از دیگری، قرار گیرد تا آخرین آنها به رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم برگرداند...»

سپس مصحف‌های دیگری توسط اهل بیت علیهم‌السلام و یا سایر کاتبین به خط‌ها متفاوت نوشته شده که برخی از صفحات نسخ آن (حتی منسوب به اهل بیت علیهم‌السلام) هنوز باقی است.

پس قرآن فعلی که در دست ما مسلمانان قرار دارد، بی کم و کاست و زیادت، همان آیات نازل شده می‌باشد، هر چند که ترتیب نگارش و تدوین آن، با تریتب نزول متفاوت است.

کلمات کلیدی:  قرآن