ش(تهران): چرا خداوند در بعضی از آیات خود را «من» و در برخی دیگر (به ویژه در آیات خلقت) «ما» خطاب می‌نماید. آیا مجموعه‌ای با خدا شریک بودند؟ در حالی که می‌دانیم او بدون شریک و بی‌نیاز است. و اگر فرشتگان همراهی کرده‌اند، آیا این مشارکت نیست و چنین باوری شرک قلمداد نمی‌گردد.

x-shobhe: به دو نکته‌ی ذیل باید توجه نمود:

الف – ادبی:

در ادبیات صحیح است که فعل را به فاعل مباشر نسبت دهند. در مثل صحیح است گفته شود فتح الجیش که فاعل مباشر هستند و نیز صحیح است اگر گفته شود فتح الامیر. آن جا که خداوند می فرماید «ما» چنین کردیم خبر از واسطه بودن ملائکه و ماموران الهی برای رسیدن فیض می دهد که البته همگی بنده و در ید قدرت و تحت امر خداوند هستند و نه این شریک او باشند.

« وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصيرُ» (النور - 42)

ترجمه: حكومت و مالكيت آسمان‌ها و زمين به ذات مقدس خدا اختصاص دارد. و بازگشت همه به سوى او خواهد بود.

«وَ لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ كانَ اللَّهُ عَزيزاً حَكيماً» (الفتح – 7)

ترجمه: و خداى را لشكريانى در آسمان‏ها و زمين است و خدا، مقتدرى شكست ناپذير و حكيمى فرزانه است‏.

ب –  معرفتی (شناختی):

عالم خلقت، عالم اسباب است. چنان چه انسان از خاک خلق می‌شود، از گیاه و حیوان تغذیه می‌کند، از آب سیرآب شده و رفع تشنگی می‌نماید، نور به واسطه‌ی خورشید می‌تابد ... و به واسطه انبیاء و ملائک وحی و اولیای الهی و ده‌ها واسطه‌ی دیگر اوامر و نواهی خداوند را دریافت می‌نماید. و در حدیث نیز تأکید شده است به این که «ابا الله ان یجری الامور الا باسبابها» یعنی خداوند هیچ امری را به جز به وسیله‌ی اسبابش جاری نمی‌نماید.

بدیهی است که قرار دادن اسباب برای اجرای امور، به خاطر نیاز حق تعالی نیست، چرا که اسباب را هم خود می‌آفریند و در جایش قرار می‌دهد و تأثیر و تأثر اسباب را نیز خودش آفریده است، بلکه نیاز مخلوق است که نمی‌تواند هیچ فیضی را بدون واسطه دریافت نماید. چنان حتی یک جرعه آب را نمی‌توان بدون دست‌اندرکاری ده‌ها یا صدها واسطه نوشید. لذا خداوند در برخی از آیات کل آفرینش را به خود نسبت می‌دهد تا همگان بدانند که احدی مدخلیت ندارد و گاه انسان را متوجه اسباب و واسطه‌ها نیز می‌نماید که همگی در مخلوق و در اختیار او هستند. و متقابلاً به انسان تأکید می‌نماید که برای رسیدن به مراحل کمال و قرب باید اسباب مناسب را به کار بندد. چنان چه می‌فرماید:

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (المائده - 35)

ترجمه: اى افرادى كه ايمان آورده‏ايد از خدا بترسيد و وسيله‌ی براى تقرب به خدا به دست آوريد و در راه خدا جهاد نمایيد، شايد رستگار شويد.

لذا همه چیز از اجزای طبیعت گرفته تا ملائک، وحی، انبیا، اولیاء، نماز و سایر عبادات، کتاب، مربی و ... همه وسایل قرب به خداوند متعال هستند. پس اگر حق تعالی در به کار بردن لفظ «ما»‌ به وسایلی که در اختیار خودش و به امر خودش به کار رفته است اشاره نمود، دلیلی بر شراکت آنها نمی‌باشد. آیا ما که به واسطه‌ی نماز خداوند را عبادت می‌کنیم، نماز با ما شریک شده است؟ یعنی او موجودی است و من موجود دیگری و دو تایی با هم شراکتی خداوند را عبادت کرده‌ایم؟ یا من موجودی هستم که به امر او به اراده‌ی خود برای عبادت پروردگار نماز را وسیله قرار داده‌ام؟

ب –  ذوقی:

اگر به آیاتی که در آن واژه ی «انا» به معنای «من» به کار رفته شده دقت کنیم، در می‌یابیم که هر گاه خداوند راجع به خود (یا همان ذات مقدس) سخنی می‌فرماید، اغلب واژه‌ی «من» را بیان می‌دارد. مانند:

« إِنَّني‏ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْني‏ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري» (طه - 14)

ترجمه: حتماً و قطعاً من آن خدایى هستم كه جز من خدایى وجود ندارد. پس مرا پرستش كن، و نماز را براى يادآورى من به پاى دار.

و اما هر گاه در رابطه با فعلی نسبت به خلق سخن می‌گوید، واژه‌ی ‌«ما» را بیان می‌دارد، چرا که «ما» بیان از حکومت و سلطنت دارد (به همین دلیل پادشاهان و بزرگان به خود «ما» می‌گفتند) و خداوند متعال حاکم مطلق عالم هستی است و با همین واژه‌ی «ما» حاکمیت خود به مخلوق، فیض یا عذاب و واسطه‌های انزال آن بیان می‌دارد. مانند:

« إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَر»َ (الکوثر - 1) - «إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشيراً وَ نَذيراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحيمِ» (البقره - 119) - «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ» (الأنبیاء - 107) - «وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْناهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ مُبَشِّراً وَ نَذيراً» (الإسراء - 105) و ...

که البته در تمامی آیاتی که واژه‌ی «ما» به کار رفته است، حتماً امر یا اعطای الهی به واسطه‌ی اسباب به مخلوق رسیده است.

 

کلمات کلیدی:  اعتقادی