x-shobhe: با توجه به اهمیت موضوع، لازم است نکات ذیل با دقت و تدبر تمام مورد مطالعه قرار گیرد:

الف – بدیهی است که ظاهر کلام خداوند متعال برای همگان قابل استفاده است. و اگر بهره‌مندی از قرآن کیریم و کلام وحی منحصر به رجوع به تفسیر بود، خداوند می‌فرمود که آن را برای مفسرین فرستاده است و نه همگان. در حالی که خداوند متعال مکرر تأکید نموده است که رسول (ص)، کتاب و دین را برای همگان فرستاده است:

«وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشيراً وَ نَذيراً وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ» (سبأ - 28)

ترجمه: و ما تو را جز براى همه مردم نفرستاديم تا (آنها را به پاداشهاى الهى) بشارت دهى و (از عذاب او) بترسانى ولى بيشتر مردم نمى‏دانند!

خداوند کریم در سوره‌ی القمر چهار بار تأکید می‌فرماید که درک قرآن را برای همگان آسان کردم:

«وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ» (القمر – 17، 22، 32، 40)

ترجمه: ما قرآن را براى تذكّر آسان ساختيم آيا كسى هست كه متذكّر شود؟!

ب – اما این بدان معنا نیست که کسی بخواهد آن را بهانه‌ی اکتفا و بسنده بودن به ظاهر قرآن کریم قرار دهد. چرا که اولاً خداوند کریم فقط قرآن را نازل ننموده است، بلکه می‌فرماید: رسول، قرآن و میزان را نازل کردم و باید هر سه مورد اطلاعت قرار گیرند و به همین دلیل پیامبر اکرم (ص) نیز در حج آخر خود می‌فرمایند که از میان شما می‌روم ولی دو ثقل دیگر را باقی می‌گذارم که از هم جدا نمی‌شوند تا در کنار حوض کوثر به من برسند:

«‌لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ...» (الحدید – 25)

ترجمه: ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب (آسمانى) و ميزان را نازل كرديم تا مردم قيام به قسط كنند ... .

در نتیجه، همه می‌توانند از ظاهر قرآن کریم نهایت بهره را ببرند، ولی بهره‌های قرآن منحصر به ظاهر آن نبوده و باید بواطن و تأویل آن نیز مورد توجه قرار گیرد. هیچ کس با قرائت ظاهر قرآن نمی‌تواند فرق بین محکم و متشابه را تشخیص دهد و یا همه‌ی احکام الهی را از آن استنباط نماید. به عنوان مثال از کجای ظاهر قرآن می‌توان فهمید که نماز صبح دو رکعت و ظهر و عصر و عشا چهار رکعت و مغرب سه رکعت است؟ و همین طور است سایر احکام.

بدیهی است که وقتی استنباط احکام از ظاهر آیات ممکن نیست، معرف به بطن و بطون قرآن کریم در زمینه‌ها و مباحث متفاوت [از اصول و فروع] نیز برای همگان میسر نمی‌باشد و باید به راسخون در علم مراجعه نمود که در رأس آنها پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) می‌باشند. کدام کتابی بدون معلم قابل تعلم بوده است که قرآن کریم باشد؟

«هُوَ الَّذي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ» (آل عمران - 7)

ترجمه: او كسى است كه اين كتاب (آسمانى) را بر تو نازل كرد، كه قسمتى از آن، آيات «محكم» [صريح و روشن‏] است كه اساس اين كتاب مى‏باشد (و هر گونه پيچيدگى در آيات ديگر، با مراجعه به اينها، برطرف مى‏گردد.) و قسمتى از آن، «متشابه» است [آياتى كه به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات ديگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفى در آن مى‏رود ولى با توجه به آيات محكم، تفسير آنها آشكار مى‏گردد.] اما آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهات‌اند، تا فتنه‏انگيزى كنند (و مردم را گمراه سازند) و تفسير (نادرستى) براى آن مى‏طلبند در حالى كه تفسير آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمى‏دانند. (آنها كه به دنبال فهم و دركِ اسرارِ همه آيات قرآن در پرتو علم و دانش الهى) مى‏گويند: «ما به همه آن ايمان آورديم همه از طرف پروردگارِ ماست.» و جز صاحبان عقل، متذكر نمى‏شوند (و اين حقيقت را درك نمى‏كنند).

ج – لذا در تلاوت ظاهر قرآن و شناخت بیشتر از آیات الهی باید به چند نکته توجه داشت و آنها را رعایت نمود تا از بهره‌مندی بیشتری برخوردار گردید، که برخی از اهم آن نکات عبارتند از:

1-    اول آن که فقط برای اطاعت و بندگی خداوند متعال قرآن بخواند و بداند که خداوند ناظر بر تلاوت، نیت و هر عمل دیگر اوست:

«وَ ما تَكُونُ في‏ شَأْنٍ وَ ما تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَ لا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُوداً إِذْ تُفيضُونَ فيهِ وَ ما يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرَ إِلاَّ في‏ كِتابٍ مُبينٍ» (یونس - 61)

ترجمه: در هيچ حال (و انديشه‏اى) نيستى، و هيچ قسمتى از قرآن را تلاوت نمى‏كنى، و هيچ عملى را انجام نمى‏دهيد، مگر اينكه ما گواه بر شما هستيم در آن هنگام كه وارد آن مى شويد! و هيچ چيز در زمين و آسمان، از پروردگار تو مخفى نمى‏ماند حتّى به اندازه سنگينى ذرّه‏اى، و نه كوچكتر از آن و نه بزرگتر، مگر اينكه (همه آنها) در كتاب آشكار (و لوح محفوظ علم خداوند) ثبت است!

2-    سپس پناه بردن به خدا در ابتدای تلاوت، از شر شیطان (هر گونه انحراف). چنان چه می‌فرماید:

«فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ» (النحل - 98)

ترجمه: هنگامى كه قرآن مى‏خوانى، از شرّ شيطان مطرود، به خدا پناه بر.

3-    دقت و استماع قرآن در سکوت و آرامش، برای انس جان و فهم بیشتر و قرار گرفتن در سایه‌ی رحمت.

«وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ» (الأعراف - 204)

ترجمه: هنگامى كه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد شايد مشمول رحمت خدا شويد!

4-    سعی بر تلاوت صحیح‌تر و تداوم در تلاوت مستمر (قرائت با فکر و تدبر) قرآن، که بدان امر شده‌ایم:

«إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِى حَرَّمَهَا وَ لَهُ كُلُّ شىَ‏ْءٍ  وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ* وَ أَنْ أَتْلُوَاْ الْقُرْءَانَ  فَمَنِ اهْتَدَى‏ فَإِنَّمَا يهَْتَدِى لِنَفْسِهِ  وَ مَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِينَ» (النمل - 92)

ترجمه: (بگو:) من مأمورم پروردگار اين شهر (مقدّس مكّه) را عبادت كنم، همان كسى كه اين شهر را حرمت بخشيده در حالى كه همه چيز از آن اوست! و من مأمورم كه از مسلمين باشم * و اين كه قرآن را تلاوت كنم! هر كس هدايت شود بسود خود هدايت شده و هر كس گمراه گردد (زيانش متوجّه خود اوست) بگو: «من فقط از انذاركنندگانم!»

5-    تدبر و تفکر در همه‌ی آیات الهی. چه در مذمت کسانی که تدبر در قرآن نمی‌کنند، می‌فرماید:

«أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها» (محمد «ص» - 24)

ترجمه: آيا آنها در قرآن تدبّر نمى‏كنند، يا بر دل‌هايشان قفل نهاده شده است؟!

6-     خودداری از برداشت شخصی و تفسیر به رأی (چنان چه در آیه‌ی فوق (آل عمران - 7) بیان گردید.

7-    سعی و اهتمام در عمل به آن چه [از ظاهر و باطن قرآن کریم] خوانده و فهمیده شده است.

«فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ» (القیامة - 18)

ترجمه: پس هر گاه آن را خوانديم، از خواندن آن پيروى كن!

لازم است دقت کنیم که وقتی به تلاوت کلام خدا می‌پردازیم و در واقع سخن او را گوش داده و بازگو می‌کنیم، حق تعالی بین ما و شیاطین انس و جن (دشمنانش) پرده‌ای قرار می‌دهد و در واقع ما را از صف و جمع منحرفین جدا می‌نماید، پس باید از این فرصت نهایت بهره را برد:

«وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً» (الإسراء - 45)

ترجمه: و هنگامى كه قرآن مى‏خوانى، ميان تو و آنها كه به آخرت ايمان نمى‏آورند، حجاب ناپيدايى قرار مى‏دهيم.

کلمات کلیدی:  گوناگون