پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): به انسان نیز اختیار داده شده است که هر دعوتی را نپذیرد.

قبل از هر چیز باید دقت نماییم که فرق است بین معنای «ابلیس» با «شیطان». ابلیس اسم خاص برای یکی از جنیّان است که به واسطه‌ی عبادات بسیار و رشد، در صف ملائک قرار گرفته بود. چنان چه انسان نیز می‌تواند از همین سطح حیوانی به روحانی و سپس به ملکوتی برسد.

الف - ابلیس، امتحانات بسیاری را پشت سر گذاشته بود و بسیار عبادت می‌کرد و نمازهای بسیار طولانی داشت، اما غافل بود که همه‌ی این درجات موافق «نفس» او بود، چرا که نزد ملائکه، ممتاز می‌گردید، اما وقتی به او فرمان داده شد که به همراه سایر ملائک به آدم سجده کن، آن امتحان بزرگ پیش آمد و نفس‌پرستی‌اش آشکار گردید و ابا نمود، که اگر ابا نمی‌کرد، از این مرحله نیز عبور کرده و به درجات و مقامات بالاتری می‌رسید:

«وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاء مِن دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا» (الکهف، 50)

ترجمه: و (به ياد آر) زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: به آدم سجده كنيد پس همگى سجده كردند جز ابليس كه از (طايفه) جن بود (و گرنه فرشته گناه نمى‏ كند) پس از فرمان پروردگار خود بيرون رفت. (پس) آيا او و اولاد او را به جاى من دوست و ياور و سرپرست مى‏گيريد در حالى كه آنها دشمن شمايند؟! بد بدلى است براى ستمكاران آنچه به جاى خدا مى‏گيرند.

ب – اما معنای شیطان که از واژه «شَطَنَ» و یا «شاطِن» گرفته شده است، به معنای پست، پلید، خبیث، متمرّد و خلاصه گمراه و گمراه کننده است. لذا «شیطان» فقط شخص ابلیس نمی‌باشد، بلکه او نیز چون پست و پلید شد و چون تمرّد نمود، «شیطان» لقب گردید.

پس، هر پلید، خبیث، گمراه و گمراه کننده‌ای «شیطان» است، خواه ابلیس باشد، خواه سایر جنیّان باشند و خواه انسان. چنان چه امام خمینی (ره)، امریکا را شیطان بزرگ خواندند. از این رو در قرآن کریم به هر نوع «شیطان» و حتی شیاطین از نوع انسان تصریح می‌نماید و از آنها پرهیز می‌دهد.

ج – هیچ احدی به جز پروردگار عالم، بر انسان تسلط ندارد که به اراده‌ی خود او را هدایت یا گمراه نماید. حتی پیامبران علیهم‌السلام نیز چنین سلطه‌ای ندارند، چه رسد به شیاطین جنّ و انس. لذا به پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله نیز می‌فرماید که تو فقط تذکر بده، یادآوری کن، راهنمایی کن، اما تو تسلطی بر آنان نداری که روی بیاورند و یا روی برگردانند:

«فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ * لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ * إِلَّا مَن تَوَلَّى وَكَفَرَ» (الغاشیه، 21 به بعد)

ترجمه: پس يادآورى كن و پند ده كه تو (تنها) يادآور و پنددهنده‏اى و بس * تو بر آنها مسلّط نيستى * مگر آن كس را كه پشت كرد و كفر ورزيد (كه تذکرات او را سود ندهد).

در آیه فوق نیز متذکر شده است که ظالمین ولایت الهی را با ولایت شیطانی «بدل» می‌زنند و این ولایت بدلی و جعلی، بسیار بد بدلی است. (الکهف، 50)

د - پس، ابلیس و سایر شیاطین جنّ و انس نیز به نحو اولی هیچ سلطه‌ای بر انسان ندارند که او را منحرف کنند. انسان موجود برتر است و فقط خودش انتخاب می‌کند که «ولایت، سلطه و ربوبیّت الهی» را برخود بپذیرد، یا «ولایت، سلطه و ربوبیت شیطانی» را بپذیرد. لذا فرمود او بر مؤمنین هیچ سلطه‌ای ندارد، بلکه سلطه‌ی شیطان (اعم از انس و جنّ) فقط بر کسانی است که خودشان ولایت او را می‌پذیرند:

«إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ * إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُم بِهِ مُشْرِكُونَ» (النحل، 99 و 100)

ترجمه: همانا او را بر كسانى كه ايمان دارند و بر پروردگارشان توكّل مى‏كنند تسلطى نيست * تسلّط او تنها بر كسانى است كه او را دوست و سرپرست خود گرفته‏اند و كسانى كه براى او (خدا) شریک گرفته‌اند.

ﻫ - پس کار شیاطین جنّ و انس فقط وسوسه است و فقط دعوت به باطل است؛ اما به انسان عقل، شعور، فطرت، وحی، الهام، پیامبر و امام داده شده است و از استعداد و قوه‌ی اختیار و انتخاب برخوردار است که کدام دعوت را بپذیرد و کدام را نپذیرد. و هنر انسان شدن نیز همین است. لذا حتی اگر ابلیس و سایر شیاطین نیز نباشند، «نفس اماره»، یا همان نفس حیوانی که لازمه زندگی مادی اوست، برای القا و وسوسه کافیست. اما انسان مجبور نیست که دعوت به حق را نپذیرد و زیر بار دعوت به باطل برود. خواه ابلیس دعوت کند، یا شیطان‌هایی از جنس انسان یا جنّ دعوت کنند و خواه در و دیوار و هر منظره‌ای او را دعوت به باطل کند. لذا فرمود: از تو عهد گرفتم تا (نه فقط ابلیس)، بلکه شیطان را نپرستی و فقط مرا عبادت کنی و بدانی که شیطان دشمن آشکار توست (یعنی اختیار با خودت است که بر عهد عقلی و فطری پابرجا بمانی یا خیر):

«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ * وَأَنْ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ» (یس، 60 – 61)

ترجمه: اى فرزندان آدم! آيا به شما (به وسيله پيامبران و عقول خودتان) سفارش نكردم (پیمان نبستم) كه شيطان را نپرستيد كه او مسلما براى شما دشمنى آشكار است؟ * و فقط مرا بپرستيد كه اين راه مستقيم است؟

ملاحظه: در این خصوص مطالب بسیاری قبلاً درج شده است که با درج کلمات مرتبطی چون «شیطان» یا «ابلیس» در بخش جستجو و کلیک روی آن، قابل دسترسی می‌باشد.

کلمات کلیدی:  گوناگون