ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: همان‌طور که دنیا جایگاهی برای زندگی موجوداتی چون نبات، حیوان و انسان است، بهشت و جهنم نیز جایگاه حیات اخروی می‌باشد که هر کس به تناسب رشد و مرتبه وجودی خود در طبقه‌ای از طبقات آنها جای می‌گیرد و از لذت یا الم (درد و عذاب) آن جایگاه به او چشانیده می‌شود. لذا در قرآن کریم چه برای بهشت و چه برای جهنم، کلمه «مأوا = جایگاه» به کار گرفته شده است.

چنان چه برای مؤمنین می‌فرماید:

«أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (السجده، 19)

ترجمه: اما كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند به [پاداش] آنچه انجام مى‏دادند در باغ‌هايى كه در آن جای می‌گیرند، پذيرايى مى‏گردند.

و برای کفار و مشرکین و سایر مجرمین اهل جهنم می‌فرماید:

«أُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمُ النُّارُ بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ» (یونس، 8)

ترجمه: آنان به [كيفر] آنچه به دست مى‏آوردند جايگاهشان آتش است.

**- بدیهی است که بهشت جایگاه کسانی است که مرتبه وجودی آنها در دنیا رشد یافته است. از این رو فقط جایگاه موحدین، مسلمین، مؤمنین، متقین و اهل علم و عمل صالح است و هیچ خدا نشناس، کافر، ظالم و جاهلی به بهشت راه ندارد.

همین جا سؤال ایجاد می‌شود که ممکن است فرد مؤمن و با تقوایی، جاهل و نیز بی‌سواد باشد؛ جایگاه او به واسطه ایمان و تقوایش بهشت است، اما بهشت جای جاهل و بی‌سواد نیست، پس تکلیف او چه می‌شود؟ یا این که تکلیف کودکی که قبل از سنّ تکلیف از دنیا رفته و یا سفیه و عقب‌مانده‌ی ذهنی و دیوانه یا مستعضف واقعی (عقب نگه‌داشته شده) که تقصیری نداشته چه می‌شود؟

الف – می‌دانیم که الله جلّ جلاله، مالکِ یوم الدین است و او نه تنها به احوال بندگانش علیم، حکیم و بصیر است، بلکه رحمان، رحیم، رئوف، جواد و کریم نیز می‌باشد، لذا به کسی ظلم نمی‌کند. چنان چه مکرر در آیات قرآن کریم تصریح نموده که چه در دنیا و چه در آخرت، از سوی خدا حتی به اندازه‌ی نخ هسته‌ی خرمایی به کسی ظلم نمی‌شود: «وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلًا - و به قدر نخك هسته خرمايى به آنها ستم نمى‏شود – الإسراء، 71»

پس او می‌داند با هر بنده‌ی چه کند که نه تنها به او ظلم نشود، بلکه شامل رحمت نیز بگردد. از این رو در روایات مکرر سفارش شده است که دائماً نفس خود را محاسبه کنید و دیگران محاسبه کننده دارند. نگران خودتان باشید و نه دیگران. به فکر قیامت خودتان باشید و نه دیگران و ... .

ب – اما بالاخره به لحاظ «آگاهی»، انسان دوست دارد که از چند و چون تمامی عوالم با خبر باشد و بداند که مثلاً تکلیف اینها چه می‌شود؟ در این باب مطالب و مباحث مختلفی وجود دارد که از جمله آنها حیات برزخی است.

برزخ یعنی بین دو چیز و عالم پس مرگ و قبل از قیامت نیز از آن جهت که بین دنیا و آخرت است، برزخ نامیده شده است. برزخ فقط خواب، یا بهشت برزخی برای عده‌ای و جهنم برزخی برای عده‌ای دیگر نمی‌باشد، آنجا نیز عالمی است بسیار عظیم‌تر از این عالم ماده.

بهشت کلاس و دانشگاه معرفت‌شناسی است. موحدین و مؤمنین در برزخ شناخت و معرفتی درخور حضور در بهشت پیدا می‌کنند، مراتب خداشناسی، پیامبر و قرآن شناسی، ولایت و امام‌شناسی را طی می‌کنند تا قابلیت ورود به بهشت را پیدا کنند.

همین‌طور کودکان و عقب‌ماندگان ذهنی و مستضعفین واقعی در آنجا با معارف آشنا می‌شوند. اهل جهنم نیز با حقایق عالم هستی آشنا می‌شوند، منتهی بر حسرت و غُبن (پشیمانی) آنها افزوده می‌شود که چرا در دنیا توجه نکردند و ایمان نیاوردند و البته گناهان برخی به واسطه‌ی سختی‌هایی که در برزخ (به خاطر عملکرد در دنیا) متحمل می‌شوند، بخشوده می‌شود.

در روایات وارد شده است که بسیاری از کودکان در عالم برزخ، تحت تربیت اولیای الهی قرار می‌گیرند، چنان بسیاری از کودکان اهل ولایت و سادات، تحت تربیت حضرت فاطمه زهراء علیها‌السلام قرار می‌گیرند.

هم چنین در روایات وارد شده است که بسیاری از کودکانی که والدین مؤمنی داشتند، برای روشنی چشم آنها، در بهشت به آنها می‌پیوندند، اما کودکانی که والدین اهل جهنم داشتند، به خاطر آنها به جهنم نمی‌روند، چرا که معصیتی نکرده‌اند.

امام خمینی(ره): ملاک تکلیف، عقل و بلوغ است و اگر یکی از این دو نباشد، تکلیف نیز نخواهد بود و وقتی تکلیف نباشد، حساب ثواب و عقاب نیز نخواهد بود.

پس آنها به خاطر گناه به جهنم نمی‌روند و به خاطر ثواب به بهشت عقلانی نمی‌رسند، اما دلیل نمی‌شود که از رحمت خدا محروم گردند و در مرتبه‌ای از مراتب بهشت که فراخور آنان است جای نگیرند.

ج – در این جا یک سؤال دیگر باقی می‌ماند که مسئله «امتحان» چه می‌شود؟ بالاخره این قبیل افراد در دنیا امتحان نشده‌اند.

 

بدیهی است که امتحان برای کسی است که تکلیفی برای اوست، لذا مسئولیت و مورد سؤال قرار گرفتن نیز فقط برای کسی است که به واسطه‌ی فیوضاتی که به او رسیده، تکلیف و مسئولیتی بر عهده‌ی او قرار داده شده است. [کسی که چشم ندارد، تکلیف نگاه ندارد، کسی که لال است، تکلیف دروغ و غیبت ندارد و ..]؛ از این رو کودک یا سفیه که عقل، اراده و اختیار نداشته، تکلیفی هم نداشته که انجام دهد یا تخطی نماید. مضافاً بر این که راه امتحان برای خداوند متعال باز است. حتی در عالم برزخ یا قیامت، چنان چه ابلیس امتحان شد و باخت. 

کلمات کلیدی:  اعتقادی   معاد