ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: آیا باید اگر نمی‌دانست و علم نداشت خلق می‌نمود که سؤال می‌کنیم چرا با وجود آن که می‌دانست خلق نمود؟

این سؤال و مشابه آن به اشکال متفاوت، از دیرباز مطرح بوده و مباحث بسیاری نیز در متن و حاشیه آن مطرح شده است، اما شما برای این که بسیاری از این مسائل به صورت مبنایی برای‌تان حل شود، به چند نکته دقت فرمایید:

الف – وقتی می‌گوییم «چرا خدا با این که می‌دانست خلق کرد»، به مثابه این است که گمان کنیم «اگر نمی‌دانست باید خلق می‌کرد تا بداند، پس حال که می‌داند، چرا خلق کرده»، در حالی که خداوند متعال علیم و حکیم است و اصلاً «نمی‌دانست و نمی‌داند» به او راه ندارد.

مشابه این سؤال، نه تنها راجع به فعل خداوند متعال، بلکه راجع به اهل عصمت علیهم‌السلام نیز به اذهان خطور می‌کند، مثل: حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام اگر می‌دانست، چرا چنین کرد و امام حسین علیه‌السلام اگر می‌دانست، چرا چنان کرد؟ گویی که ارزش کار به ندانسته عمل کردن است و اکنون که دانسته عمل کرده‌اند، جای سؤال و تردید شده است! و حال آن که فعلِ از روی علم و حکمت ارزشمند می‌باشد.

پس، این که خداوند منّان می‌داند که چه کسی بد می‌کند، دلیل نمی‌شود که او را خلق نکند – چرا که اولاً «علم» در مرحله‌ی خلقت است که تجلی یافته و به مرحله‌ی «معلوم» می‌رسد و خلقت همه تجلی علم خداست. – ثانیاً فقط رفتار بد یا خوب داشتن، تنها حکمت و ثمره‌ی وجودی یک مخلوق در این چرخه‌ی حیات نمی‌باشد. اگر پدران رومی حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام که اغلب روحانیون برجسته و برخی نیز قیصر بودند و چه بسا کارهای ناپسندی هم داشته‌اند، به دنیا نمی‌آمدند که سلسله این نسل به ایشان نمی‌رسید و اصلاً نرجس خاتونی به دنیا نمی‌آمد؛ ما از حکمت‌های خلق چه می‌دانیم؟ حتی از حکمت‌های خلقت خودمان نیز چیزی نمی‌دانیم.

یک حکایت:

می‌گویند: حضرت موسی علیه‌السلام یا یک نبی دیگری، از سنگلاخی گذر می‌کرد که سوسک کوچکی (مثل خرخاکی) دید، در حکمت خلقت او که ده دقیقه طول می‌کشد تا یک متر تغییر مسیر دهد تأمل کرد و پرسید: خداوندا! این را برای چه خلق کردی؟ پاسخ آمد: اتفاقاً این جانور سه روز است از من می‌پرسد: خدایا! موسی را دیگر برای چه خلق کردی؟ چه فایده‌ای دارد؟

پس، در چرخه‌ی حیات که هر جزءاش با سایر اجزا مرتبط است، نمی‌شود حکمت خلقت مخلوقات را کاملاً شناخت و بر شمرد.

ب – نکته دیگر قضا و قدر الهی است که آن را نیز مفهومش را درست تشخیص نداده‌ایم و بالتبع موجب بروز سؤالات در ذهن ما شده است. در این خصوص پیش از این مباحث بسیاری مطرح گردید که اگر در بخش جستجو کلمه «قضا و قدر» درج و کلیک شود، در اختیار قرار می‌گیرد. در اینجا همین قدر مختصر اشاره می‌شود که «قدر» یعنی «اندازه‌گیری و اندازه‌ها»، یعنی آب اگر به صد درجه حرارت رسید، به جوش می‌رسد و اگر چند در برودت زیر صفر قرار گرفت، یخ می‌زند. اما این قوانین دلیل نمی‌شود که من مجبور باشم آب را بجوشانم یا به برودت برسانم.

پس، اگر گفتند: مقدرات الهی همه در اختیار خداوند متعال است، یعنی قوانین خلقت، علت و معلول، اثر و مؤثر، حرکت و محرک، جاذبه و دافعه و ... را شما خلق نکرده‌اید، همه مقدرات اوست.

قضا نیز یعنی وقتی همه مقدرات (اندازه‌)ها برای پیدایش پدیده‌ای جمع شد، حتماً پدید می‌آید. یعنی اگر همه علل برای تولد یک نوزاد فراهم شد، حتماً به دنیا می‌آید، اگر همه علل برای بروز یک تصادف جاده‌ای فراهم شد، حتماً تصادف واقع می‌شود، اگر همه علل برای شکستن پای کسی در این تصادف فراهم شد، حتماً می‌شکند. نه این که خداوند از قبل نوشته باشد که حتماً باید پای این شخص بشکند.

پس ما هر کاری که می‌کنیم، بیرون از حیطه‌ی قضا و قدر الهی نمی‌باشد، نه این که ما آن چه قبلاً قضا و قدر شده است را اجباراً انجام می‌دهیم.

ج – دقت شود که قضا و قدر الهی، هیچ گاه به جزئیات تعلق نمی‌گیرد، یعنی چنین نیست که قضای الهی به این تعلق گرفته باشد که فلانی حتماً الآن سرما بخورد یا ورشکست شود، بلکه به کلیات تعلق می‌گیرد، یعنی به قوانین. یعنی اگر این فرد اکنون خودش را در معرض ویروس قرار داد، حتماً سرما می‌خورد و اگر در تجارت چنین کرد، نتیجه‌اش ورشکستگی می‌باشد. پس اگر کسی در معرض آلودگی قرار گرفت، به حکم قضای الهی بیمار می‌شود و این می‌شود سرنوشت او در این مقطع یا موضوع. لذا اختیار سلب نشده است.

بخشی از این سرنوشت جبر است، یعنی قانون اثرگزاری ویروس را در بدن، شما خلق نکرده‌اید و بخشی دیگر اختیار است که خود را در معرض ابتلا قرار می‌دهید یا خیر؟

پس، نقش آرزو، دعا، تلاش، خودسازی و ...، همه در اینجا روشن می‌شود.

د – اما نکته بعد رابطه علم خدا با سرنوشت ماست؛ ما گمان می‌کنیم که «علم خدا» فقط به آخر کار تعلق گرفته است، یعنی این که مثلاً می‌میریم یا این که بهشتی هستیم و یا جهنمی؟! بعد می‌پرسیم: حال که او از قبل می‌دانست، تکلیف اختیار چه می‌شود؟

دقت شود که بیان شد «قدر» یعنی اندازه‌گیرهای عالمانه و عادلانه در نظام حکیمانه‌ی الهی. اختیاری که خداوند متعال به نوع بشر اعطا نموده است نیز خودش یکی از نمودها و بخش‌های این «قدر» است و خودش قدر الهی است که ما در برخی از امور قوه‌ی اختیار و انتخاب داشته باشیم، لذا این که او می‌داند من چه چیز را انتخاب می‌کنم، دلیل بر آن نمی‌شود که اختیار از من سلب شده باشد.

خداوند متعال به همه احوال ما آگاه است، قضا و قدر الهی نیز حاکم بر عالم هستی می‌باشد – لذا او آگاه است که ما را چگونه آفریده، چه شرایطی داریم، چه استعدادهایی داریم و ...، او می‌داند که برای هدایت ما به سوی رشد و کمال، به ما عقل، فطرت، شعور، تفکر و از جمله «اختیار » داده است، پیامبر و کتاب و امام نیز داده است، و نیز می‌داند که از این مواهب او، با اختیار خود، چگونه استفاده می‌کنیم؟