x-shobhe: جمع الصلاتین، یعنی اقامه‌ی نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء در پی یک‌دیگر، در زمان رسول خدا صلوات الله علیه و آله نیز رایج بوده است. روایت اهل تشیع در این زمینه بسیار است و حتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید که سبب افزایش روزی می‌گردد، اما به جهت آن که گمان نشود لابد اهل تسنن نظر فقهی دیگری دارند، به روایات مستند اهل سنت اشاره می‌شود:

-          احمد بن حنبل (رئیس مذهب حنبلی) از جابر بن زید:

«جابر بن زید گوید: از ابن عباس شنیدم که می‌گفت: با پیامبر گرامی هشت رکعت نماز (ظهر و عصر) را با هم و هفت رکعت نماز (مغرب و عشا) را نیز با هم به جای آوردم. می‌‌گوید به «ابوشعثا» گفتم: فکر می‌کنم رسول خدا، نماز ظهر را به تأخیر انداخت و نماز عصر را زودتر ادا نمود و نیز نماز مغرب را به تأخیر انداخت و نماز عشا را زودتر به جا آورد، (ابوشعثا) گفت: من هم چنین می‌اندیشم.» (مسند احمد بن حنبل: ج ۱، ص 221)

-          احمد بن حنبل، از عبدالله بن شقیق:

«ابن عباس بعد از نماز عصر، برای ما سخنرانی نمود تا آنگاه که خورشید غروب کرد و ستارگان آشکار شدند و مردم ندای نماز دادند و در آن میان، مردی از قبیله بنی تمیم به تکرار کلمه «نماز» پرداخت، ابن عباس خشمگین گردید و گفت: آیا تو می‌خواهی سنت پیامبر را به من بیاموزی؟ من شاهد و ناظر بودم که رسول خدا بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود.» (مسند احمد: ج ۱، ص ۲۵۱)

-          مالک بن انس (رئیس مذهب مالکیه):

«رسول الله (صلی الله علیه و آله) الظهر و العصر جمیعا، و المغرب و العشاء جمیعا فی غیر خوف و لا سفر»؛

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر دو نماز ظهر و عصر را با هم خواندند و هر دو نماز مغرب و عشا را نیز با هم به جا می‌آورد، بدون این که از دشمن بهراسد و یا در سفر باشد. (یعنی جواز آن فقط در موقع ترس و خوف نیست). (موطأ مالک: کتاب الصلوه: ط ۳ (بیروت)، ص ۱۲۵، حدیث ۱۷۷)

-          مالک بن انس، از معاذ بن جبل:

«فکان رسول الله(صلی الله علیه و آله) یجمع بین الظهر والعصر، والمغرب والعشاء»؛

رسول خدا، نماز ظهر و عصر را با هم و نماز مغرب و عشا را نیز با هم می‌خواند. (همان مدرک)

-          متقی هندی:

«عبدالله بن عمر گوید: پیامبر گرامی، در حالی که ساکن و در حضر بود و در حال سفر نبود، بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود. پس مردی از ابن عمر سؤال نمود: چرا پیامبر به چنین رفتاری مبادرت ورزید؟ پاسخ داد: برای این که امت خود را در رنج و مشقت نیندازد، اگر شخصی بخواهد بین دو نماز جمع نماید.» (کنز العمال: کتاب الصلوه، الباب الرابع فی صلاه المسافر، باب جمع، ج ۸، ص ۲۴۶، ط ۱(حلب)، سنه ۱۳۹۱ ه).

-          ابن عباس:

«پیامبر گرامی، در مدینه منوره، بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود، بدون این که در حال سفر باشد و یا باران ببارد. راوی می‌گوید: از ابن عباس پرسیدم: چرا پیامبر بین دو نماز جمع نمود؟ ابن عباس پاسخ داد: زیرا پیامبر می‌خواست در رفتار امت خود توسعه و تسهیلی ایجاد نموده باشد.» (کنزالعمال: کتاب الصلوه، الباب الرابع، باب جمع، ج ۸.)

-          ابوعبدالله بخاری:

«پیامبر (صلی الله علیه و آله) هفت رکعت (نماز مغرب و عشا) و هشت رکعت (نماز ظهر و عصر) را در مدینه به جای آورد.» (صحیح بخاری: جزء اول، ص ۱۱۰ – کتاب الصلوه: باب «تأخیر الظهر الی العصر» ط مصر، نسخه امیریه، سنه ۱۳۱۴ه)

 

پس، مبرهن گردید که به روایات مستند اهل تشیع و اهل تسنن همه دال بر آن است که پیامبر اکرم (ص)، چه در سفر و چه در حضر، مکرر به جمع الصلاتین عمل نمودند و عمده‌‌ترین علت آن نیز ایجاد تسهیل بیشتر و زحمت کمتر برای اقامه‌ی نماز – به ویژه در جماعت - بوده است.

اما، از علل مهمی که در مساجد شیعی نمازهای جماعت در پنج وقت مجزا اقامه نمی‌شود نیز همین است. یعنی ایجاد تسهیل بیشتر و زحمت کمتر. مضاف بر این که «وقت مردم» نوعی حق‌الناس است که باید حتماً در نماز و توسط امام جماعت رعایت شود و به همین دلیل مستحب است که نماز جماعت بسیار کوتاه خوانده شود. یعنی در نماز جماعت هر چه به مستحبات عمل نشود و فقط به واجبات قناعت، بهتر است. چون وقت می‌گیرد و این وقت «حق الناس» است. مگر آن که همه‌ی اقتدا کنندگان راضی باشند.

رساله‌ی امام خمینی (ره) – مسئله 1485: مستحب است امام جماعت حال مأمومی را که از دیگران ضعیف‌تر است رعایت کند و عجله نکند تا افراد ضعیف به او برسند و نیز مستحب است قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه‌ی کسانی که به او اقتدا کرده‌اند، مایلند.

کلمات کلیدی:  حقوقی و احکام   نماز