ایکس - شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: مرقوم نمودید "به دلایلی". مهم همین "به دلایلی" است. به چه دلیل؟ یک شاخه گل را میتواند به هر دلیلی به دیگری داد، مهم همان دلیل (قصد) از آن است.
بسیار اتفاق میافتد که انسان رفتار خطایی میکند و یا حتی آن را تکرار و به آن عادت میکند، اما بعد متوجه میشود که این رفتار یا کاری که میکند، خوب نیست و به ضرر اوست، لذا سعی میکند که آن را کنار بگذارد، هر چند که هنوز از آن کار متنفر نشده است و لذت آن در خاطرهاش مانده است. خب، توبه یعنی بازگشت و این یک بازگشت عقلی و منطقی میباشد. انسان کارهای بسیاری را دوست دارد که به خاطر ضررش نمیکند.
اما دقت کنید که وقتی انسان از راهی باز میگردد، لابد و حتماً به راه دیگری میرود. وقتی رو از هدف و مقصدی بر میگرداند، حتماً جهتش را به سوی هدف دیگری بر مینماید؛ لذا در توبه [به معنای بازگشت]، یک گام، همان بازگشت را راه خطا است و گام دیگر، به چه دلیل و به کدام سو میباشد؟ فرض کنید، کسی به همراهان بگوید: من از شما جدا شده و بر میگردم؟ دیگری بپرسد: خب حالا کجا میروی؟ او نداند!
ممکن است کسی شراب مینوشیده و اکنون فهمیده که خیلی ضرر دارد و آن را کنار میگذارد و البته خیر و منفعتش را در سلامتی میبرد، چون هدف دیگری جز بازیافت سلامتی خود نداشته است.
طبیعی است که او در این بازگشت، متنفر هم نشده باشد، و چه بسا در شرایطی به خود بگوید: حالا یک گیلاس یا یک جرعه ضرر چندانی ندارد و دوباره بنوشد و دوباره ننوشد.
اما یک موقع هدف غایی "خداست"، یعنی از مسیر خلاف او، به سوی او بر میگردد. یعنی اگر چه ترک گناه برایش خیر، فایده و سلامتی نیز میآورد، اما مقصد و مقصود اصلی و نهاییاش، نزدیک شدن به خداست.
از این رو، در قرآن کریم هر کجا که بحث از توبه شده، فقط به صرف بازگشتن اشاره نشده است، بلکه بازگشت، به اضافه هدف. یعنی «تُوبُواْ إلی الله» یا «تُوبُواْ إِلَيْهِ»، یعنی به سوی او بازگردید.
الف – بازگشت از هدفی به سوی هدفی دیگر، مستلزم محبت به آن است، چون انسان به سمتی میرود که آن را دوست دارد. پس وقتی انسان مرتکب گناه میشود، در آن لحظه، آن گناه را بیشتر از اطاعت خدا دوست داشته است (چه بفهمد و چه نفهمد). حال که میخواهد برگردد (توبه کند)، ابتدا باید به خدا توجه کند، رو به سوی او کند، با او حرف بزند، از آن محبوب حقیقی عذر خواهی کند و سپس به سمتش رود.
ب – از این رو در آیات متعددی فرموده که ابتدا "استغفار کنید"، بعد "به سوی او برگردید".
مثال: فرض کنید فرزندی به پدر و مادر خود، یا همسری به همسر خود بدی کرده باشد و سپس به آنها پشت کرده و رفته باشد، حال میخواهد برگردد (توبه)، خُب چه میکند؟ آیا ابتدا عذرخواهی و طلب بخشش نمیکند تا درب به رویش باز شود و به خانه بازگردد؟! خداوند رحمان و رحیم نیز میفرماید: ابتدا استغفار کنید و سپس به سوی او برگردید (توبه کنید). یعنی اول بفهمید و اقرار کنید که خطا و جفا کردهاید، عذرخواهی کنید که با بخشش او آثار این خطا محو گردد تا بتوانید بازگردید، سپس بازگردید. این آیه را با دقت و تدبر بخوانید:
«وَأَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ * إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» (هود، و 43)
ترجمه: (هود گفت) و اينكه از پروردگار خود آمرزش بخواهيد، سپس به سوى او بازگرديد تا شما را با بهره خوشى (از زندگى) تا مدّتى معين برخوردار نمايد و به هر صاحب فضلى فضل او را (پاداش دنيوى و اخروى كمالات هر صاحب كمالى را به تناسب كمالش) عطا نمايد. و اگر روى بر تابيد، بىترديد من بر شما از عذاب روزى بزرگ بيم دارم * بازگشت شما به سوى خداست، و او بر هر چيزى تواناست.
ج – این که فرمود: اول استغفار و سپس به سوی او توبه کنید، مقصود این نیست که ابتدا "لفظ استغفروا الله" بگویید و سپس لفظ "اتوب الیه" بگویید؛ بلکه یعنی اول بفهمید که شما بنده خدا هستید و هر چه کردید، در محضر او کردید، پس ابتدا طلب مغفرت (بخشیدن و پوشش دادن) کنید و سپس به سویش برگردید.
د – دقت کنیم که طلب مغفرت و نیز توبه و بازگشت از خطا، خودش یک کمال عقلی است. پس مانند سایر کمالات، شدت و ضعف مرتبه و بالتبع مراتب و مراحل دارد. پس طبیعی است اگر کسی گام به گام بر گردد و نباید انتظار داشت که همگان جهشی برسند.
دقت کنیم که بازگشت به هدف اصلی، بستگی دارد که انسان چقدر از آن دور شده باشد. به طور حتم، به هنگام بازگشت، "دل" زودتر بر میگردد، اما "عمل" طول میکشد. انسان زود انس میگیرد، چه با خدا و عبادت و چه با شیطان و معصیت. لذا بازگشت، مراقبت و ممارست و تمرین میخواهد. باید با دور شدن از محبوب سابق (گناه)، و نزدیکتر شدن و حضور بیشتر با محبوب حقیقی (خدا)، اُنس را زیاد کرد؛ آن وقت انسان میفهمد که اصلاً از گناهی که مرتکب میشده، تنفر هم دارد، چرا که سبب دوری او از محبوب و معشوقش شده بود. مضافا بر این که «تُوبُواْ إِلَيْهِ»، بازگشت به سوی خداست و خدا محدود نیست، پس یک سیر کمالی مستمر میباشد.
کلمات کلیدی:
گوناگون