ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: گاهی گفته مسلمانان با فرموده‌های اسلام بسیار متفاوت و حتی مغایر است.

بسیاری معنا و مفهوم دعا و ذکر را نفهمیده‌اند؛ و بسیاری نیز تنبل هستند و می‌خواهند همه کارهایشان با لقلقه‌ی زبان درست شود! اینها آن چه دوست دارند را به اسلام نسبت می‌دهند و بعد یک عده می‌گویند: «اگر چنین است، پس چرا ...؟!»

الف - اسلام عزیز، نه تنها دین حرّافی نیست، بلکه دین «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ - اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، چرا چيزى را مى‏گوييد كه عمل نمى‏كنيد؟ / الصّف،2» می‌باشد.

ب – اسلام دینِ "اعتقاد و عمل" است. نه برای اعتقادِ منهای عمل ارزشی قائل است و نه داوم و بقایی برای عمل بدون ایمان قایل است. از این رو، هم مغفرت (پوشش دادن گناهان یا نقص‌ها و کاستی‌ها) و هم رزق کریمانه، برای کسی است که هم ایمان دارد و هم عمل صالح.

«فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ» (الحج، 50)

ترجمه: پس كسانى كه ايمان آوردند و عمل‏هاى شايسته كردند براى آنهاست آمرزش و روزيى خوب و دلپسند.

ب – اسلام ضمن اصالت دادن به جهان‌بینی توحیدی و اعتقادات اسلامی، برای کار و تلاش [چه در امور دنیوی و چه اخروی] ارزش ویژه‌ای قایل است. می‌فرماید:

«وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» (النّجم، 39)

ترجمه: و اينكه براى انسان جز آنچه تلاش كرده چيزى نيست.

و می‌فرماید که سرنوشت و عاقبت هر کاری و در نهایت سرنوشت دنیوی و اخروی انسان، در گرو هر آن چیزی است که از علم و ایمان و عمل کسب می‌کند:

«كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ» (المدثر، 38)

ترجمه: هر كسى در گروِ دستاورد خويش است.

نتیجه: پس در هیچ کجای آموزه‌های وحی و سنّت و سیره‌ی اهل عصمت علیهم السلام، توصیه نشده که بروید به جای کسب علم، کسب روزی حلال، کار و تلاش در عرصه‌های متفاوت و...، یک گوشه بنشینید و مرتب تسبیح بچرخانید و ذکر بگویید و فلان سوره را ده یا پانصد بار بخوانید، تا همه چیز به صورت جادو و جنبل برایتان درست شود! این اصلاً دعا نیست که انتظار استجابتش برود.

ذکر و دعا:

اما در عین حال در اسلام به "ذکر و دعا" بسیار تأکید شده است. چرا و یعنی چه؟ یعنی علم‌زده و عمل زده نیز نشوید. گمان نکنید که "حول و قوه‌ای" به جز او وجود دارد، گمان نکنید که کسی جز او در وجود مؤثر است، و گمان نکنید که جز او کسی می‌تواند به شما چیزی بدهد. پس از او بخواهید و طبق فرمان و برنامه‌ی او کار و تلاش کنید و هدفتان نیز کمال و قرب به او باشد.

از این رو، همان گونه که می‌بینید برخی ذکر و دعا دارند، اما مثلاً وسعت روزی ندارند و یا بیماری آنها علاج نمی‌شود – متقابلاً می‌بینید که بسیاری به علم خود می‌بالند، به هوش و زکاوت خود مغرورند و به کار و تلاش خود متکی هستند، اما گرفتار و گرفتارترند. پس به قول حافظ:

رقم مغلطه بر دفتر دانش نکشیم

سر حق بر ورق شعبده ملحق نکنیم

وقتی مانند اهل خرافه نبودیم و نگفتیم که چون خدا هست، پس نیازی به علم و دانش و کار و تلاش نیست و مانند علم‌زده‌ها و عمل‌زده‌ها نیز نبودیم و چون یهودیان نگفتیم دست خدا بسته است «‌وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ / المائده، 64»، بلکه هم اهل اعتقاد، ایمان، توکل، توسل، دعا و ... بودیم، و هم اهل علم، کار و عمل صالح، آن وقت کار درست می‌شود.

«الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ» (الرّعد، 29)

ترجمه: كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند خوشا به حالشان و خوش سرانجامى دارند.

ج – ذکر، تلاوت قرآن کریم، دعا و ... نیز "کار" است، اما یکی از کارهایی که باید انجام شود و آن هم درست. وقتی کسی در قرآن می‌خواند که چرا تعقل، تفکر و تأمل نمی‌کنی، اما باز هم نمی‌کند، چگونه قرآن خوانده است؟! پس هم باید فهم آن همراه باشد و هم با اخلاص باشد و هم با باور و عمل باشد. اما در عین حال، به غیر از خواندن قرآن، کارهای دیگری هم لازم است که انجام گیرد – همان کارهایی که در قرآن و سیره به آن امر شده است؛ مضاف بر این که شرایط نیز باید مناسب و مساعد باشد و یا مساعد شود؛ همان که به آن "مقدرات" گفته می‌شود. یعنی "اندازه"ها و ظرفیت‌ها و سلسله علل و اسباب.

پس اگر کسی مرتب قرآن و دعا خواند، اما بداخلاق بود، یک کار را انجام داده و کار دیگر که قفل بزرگی شده است را انجام نداده است.

یک طنز:

لابد شنیده‌اید که کسی متوسل شده بود و به شدت دعا می‌کرد که در قرعه‌کشی بانک برنده شود. شبی در خواب کسی به او گفت: دست کم برو یک حساب باز کن، بعد بیا دعا کن.

حکمت:

*- در حکایات آمده که یکی از انبیا بیمار شد و گفت: «اگر خدا بخواهد شفایم می‌دهد»، اما به او پیام آمد که «به عزّت و جلالم که اگر طبیب نیاوری و مداوا نکنی، شفایت نمی‌دهم».

آری، این خداوند متعال و منّان است که زنده می‌کند، می‌میراند، روزی و شفا می‌دهد؛ چون خالق، رازق و ربّی جز او نیست. وقتی به حضرت ابراهیم علیه السلام گفتند: اگر این خورشید و ستارگان و بت‌ها را قبول نداری، پس معبود و رب تو کیست؟ پاسخ داد (الشعراء، 78 تا 82):

«الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ» - همان که مرا آفرید و همواره (در تکوین و تشریع) هدایتم می‌کند؛

«وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ» - و همان كه مرا طعام مى‏دهد و سيرابم مى‏كند؛

«وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ» - و چون بيمار شوم، پس اوست که شفايم مى‏بخشد؛

«وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ» - و همان كه مرا مى‏ميراند سپس زنده مى‏گرداند؛

«وَالَّذِي أَطْمَعُ أَن يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ» - و همان كه اميد دارم گناه مرا در روز جزا ببخشايد.

این اعتقاد همه انبیا و اولیای الهی و تمامی موحدین و مؤمنین می‌باشد، خب حالا سؤال کنیم که پس چرا ایشان چوپانی می‌کرد؟ چرا انبیا کار می‌کردند؟ چرا نجاری و زراعت می‌کردند ... و چرا وقتی امید دارند که او در روز جزا ببخشد، این همه دعا و انابه و لابه می‌کردند؟

چرا که خداوند متعال برای هر امری و کسب هر فیضی، راه‌کارها و وسایل خودش را گذاشته است و دستورات لازم برای حصول آن را صادر نموده است و آفات و ابتلائاتش را نیز بیان داشته است. لذا حضرت ابراهیم علیه السلام پس از بیان باورهای اعتقادی خود، دست به دعا بر می‌دارد و از باریتعالی توفیق کسب علم و حکمت، و انجام عمل صالح مسئلت می‌نماید:

«رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ» (همان، 83)

ترجمه: پروردگارا! مرا حكمتى عطا كن و مرا به نيكان ملحق گردان.

نتیجه:

پس اگر شخص یا جامعه‌ای تنبلی کنند و از همه اسلام فقط حرف زدن و وِرد خواندن را بگیرند و مابقی حکمت‌ها، علوم و دستور العمل‌ها را رها کنند، نه تنها به جایی نمی‌رسند، بلکه در دنیا و آخرت دچار خسران شده و مغبون می‌گردند. و زیان کننده‌ترین آنها نیز کسانی هستند که راه خطا می‌روند و کار غلط می‌کنند، اما گمان می‌کنند که بهترین راه و کار را دارند:

«قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا * الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا» (الکهف، 104 و 105)

ترجمه: بگو: آيا شما را از زيانكارترين مردم در عمل‏ها (ى دنيويشان) خبر دهيم * همان كسان كه كوشش ايشان در زندگى اين دنيا تلف شده و پندارند كه رفتار نيكو دارند.

حدیث:

«إِذَا لَمْ يَأْمُرُوا بِمَعْرُوفٍ وَ لَمْ يَنْهَوْا عَنْ مُنْكَرٍ وَ لَمْ يَتَّبِعُوا الْأَخْيَارَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ شِرَارَهُمْ فَيَدْعُو عِنْدَ ذَلِكَ خِيَارُهُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُم»‏ (امالى (صدوق ره) ص 308)

ترجمه: هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند و نيكانشان دعا كنند، امّا دعايشان مستجاب نشود   .

«رُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّيْ‏ءَ فَلَا تُؤْتَاهُ وَ أُوتِيتَ خَيْراً مِنْهُ عَاجِلًا أَوْ آجِلًا أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَكَ فَلَرُبَّ أَمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فِيهِ هَلَاكُ دِينِكَ لَوْ أُوتِيتَهُ فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُه‌» (مجموعه ورام، ج 2 ، ص 104)

ترجمه: گاه چيزى را (از خدا) مى‌خواهى اما به تو داده نمى‌شود و دير يا زود بهتر از آن به تو داده مى‌شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از برآورده شدن خواسته‌ات دريغ مى‌شود، زيرا بسا خواسته‌اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى‌انجامد، پس، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى‌ماند و پيامد سوئى ندارد.

مرتبط:

*- چرا خدا دعای ما را مستجاب نمی‌کند و اگر مصلحت نیست، چرا به مصلحت نمی‌کند؟ (29 آبان 1391)

*- اگر قرار نیست همه‌ی دعاهایی که می‌کنیم به اجابت برسد پس چرا خداوند در قرآن نفرمود ادعونی [ بعضی از آنها ] استجب لکم؟ (27 اردیبهشت 1393)

*- الله علی کل شی قدیر، آیا می‌شود کاری کند که خواست حقیر با خواستش یکی شود و دعایم طبق خواسته خودم مستجاب شود؟ (30 اردیبهشت 1394)

*- باز هم از دعا کردن بگویید، حاجت‎ها (گرفتاری‌ها) بسیار است، اما دعایمان نیز مستجاب نمی‌گردد! چرا و چه کنیم؟! (8 اردیبهشت 1394)

 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون   دعا