«ایکس – شبهه»: متن آیه‌ی مبارکه به شرح ذیل است:

«هُوَ الَّذي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ» (7 – آل عمران)

ترجمه: و او كسى است كه كتاب را بر تو نازل كرد، بعضى از آيات آن، آيات محكم است كه اصل كتابند، و بعضى ديگر آيات متشابه‌اند، اما آن كسانى كه در دل‌هايشان انحراف است تنها آيات متشابه را پيروى مى‏كنند تا به اين وسيله فتنه به پا كنند و به همين منظور آن آيات را به دلخواه خود تاويل مى‏كنند، در حالى كه تاويل آن را نمى‏دانند مگر خدا و راسخين در علم، مى‏گويند به همه قرآن ايمان داريم كه همه‏اش از ناحيه پروردگار ما است و به جز خردمندان از آن آيات پند نمى‏گيرند.

الف – اگر دقت شود، خداوند در آیه‌ی فوق نفرموده است که چون آیات متشابه وجود دارد، عده‌ای منحرف می‌شوند، بلکه فرموده است که منحرفین «فقط» از آیات متشابه قرآن پیروی می‌کنند تا ایجاد فتنه نمایند.

ب – نباید گمان نمود که آیات متشابه، آیاتی است که نباید مورد توجه فرار گیرد، بلکه قرآن کریم یک کتاب یک پارچه است و به همین دلیل فرو فرستادن این کتاب بر پیامبر اکرم (ص) را «انزال» که فروفرستادن یکپارچه است خوانده و «تنزیل» که به فرو فرستادن تدریجی اطلاق می‌گردد. پس، باید به معنای محکم و متشابه دقت کنیم تا منظور آیه را بهتر درک نماییم.

ج – محکم به معنای نفوذ ناپذیر و غیر قابل رخنه است. لذا آیات «محکم» به آیاتی اطلاق می‌گردد که تشابه‌های متفاوتی در معنای آن وجود ندارد و خواننده بدون تردید و اشتباه به معنایش پی‌ می‌برد. اما متشابه، یعنی معنایش شبیه دارد، خواننده بلافاصله متوجه نمی‌شود که معنایش کدام است. لذا آیات متشابه، با ارجاع به آیات محکم، تبیین می‌گردد.

«... و منظور از تشابه در آيه مورد بحث، (بدليل اين كه، در مقابل محكم قرار گرفته، و نيز به قرينه اين كه، فرموده بيماردلان تنها آيات متشابه را گرفته، جار و جنجال بپا مى‏كنند، و مى‏خواهند آنها را به دلخواه خود تاويل نمايند" مترجم") اين است كه آيات متشابه طورى است كه مقصود از آن براى فهم شنونده روشن نيست، و چنان نيست كه شنونده به مجرد شنيدن آن، مراد از آن را درك كند، بلكه در اين كه منظور، فلان معنا است يا آن معناى ديگر ترديد مى‏كند، و ترديدش بر طرف نمى‏شود تا آن كه به آيات محكم رجوع نموده و به كمك آنها معناى آيات متشابه را مشخص كند، و در نتيجه همان آيات متشابه نيز محكم شود، پس آيات محكم به خودى خود محكم است، و آيات متشابه به وسيله آيات محكم، محكم مى‏شود.» (تفسیر المیزان، ج3، ص 31، مرحوم علامه طباطبایی)

پس برخی از آیات محکم هستند و برخی دیگر نیز به وسیله‌ی آن محکمات تبیین و محکم می‌شوند. اما بیمار دلان آیات محکم را رها کرده و فقط از آیات متشابه پیروی می‌کنند تا ایجاد فتنه کنند. به عنوان مثال:

«... مثلا آيه شريفه:" الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى‏" آيه متشابه است، چون معلوم نيست منظور از برقرار شدن خدا بر عرش چيست؟ شنونده در اولين لحظه كه آن را مى‏شنود در معنايش ترديد مى‏كند، ولى وقتى مراجعه به آيه:«لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ» مى‏كند مى‏فهمد كه قرار گرفتن خدا مانند قرار گرفتن ساير موجودات نيست و منظور از كلمه" استوا برقرار شدن" تسلط بر ملك و احاطه بر خلق است، نه روى تخت نشستن، و بر مكانى تكيه دادن، كه كار موجودات جسمانى است، و چنين چيزى از خداى سبحان محال است.» (همان مدرک)

همین‌طور است وقتی می‌فرماید: خداوند متعال سمیع است، بصیر است، دست او بالای همه‌ دستهاست و ...، اینها همه تشابه دارند. انسان می‌تواند آنها را با چشم و گوش و دست خود مقایسه نماید، اما وقتی اینها به آیات محکمی چون: «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ» - «الله الصمد» و یا «لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ» ارجاع داده می‌شود، معلوم می‌گردد که این تشبیه غلط است و او دارای اجزا و اجرام و حدود و ... نیست.

د – فتنه انگیز و آن که در قلبش مرض است، به خاطر آیات متشابه به انحراف کشیده نشده است، بلکه چون به خاطر اطاعت از هوای نفسش منحرف شده است،‌ برای توجیه، فریب و ایجاد انحراف، فقط و فقط از آیات متشابه تبعیت می‌کند. مثل وهابی‌ها و سلفی‌ها که با استناد به همین آیات متشابه مدعی هستند: خداوند متعال [العیاذ بالله] مثل بشر است، اما بزرگ‌تر و یا خیلی بزرگ. پس او نیز چشم و گوش ... و  اجزا دارد.

عبدالوهاب رئیس فرقه‌ی وهابیت، روزی در حالی که یکی دو پله از منبرش پایین می‌آمد گفت: خداوند از عرش به زمین می‌آید، همین گونه که من از پله ها پایین می‌آیم‌(؟!)

ھ- فتنه انگیز مریض، در قبال آیات محکم نافرمانی می‌‌کند و کفر می‌ورزد، اما از آیات متشابه تبعیت می‌کند تا با تفسیر به رأی خود، مسلمین را منحرف نماید.

کلمات کلیدی:  قرآن   سوره آل عمران