ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: ابتدا به دو نکته‌ی هم توجه شود:

الف – اگر چه ایشان شاگردان بسیاری را تعلیم دادند [حتی گفته می‌شود چهار هزار نفر]، ولی گمان نشود که ایشان فرصت و امنیتی داشتند که مثلاً دانشگاهی مثل تهران یا هاروارد تأسیس کنند و در آن به تدریس رشته‌ها متفاوت علمی مشغول شوند.

ب – هر چند مسجد النبی صلوات الله علیه و آله در مدینه و سپس مسجد کوفه، در آن فاصله، به سرعت مبدل به محل تجمع دانش‌پژوهان و تشر علوم و معارف گردید، اما باز چنین نبود که آرامش و امنیت کاملی حاکم باشد؛ از این رو ایشان مرتب تحت نظر بودند – مرتب سفر داشتند – گاه جلسات درسی مخفی داشتند – گاه یک گروه پر جمعیت را تحت تعلیم قرار می‌دادند و گاه چند یا حتی یک یا دو نفر را. بستگی به شرایط و تنش‌های سیاسی داشت.

نمونه:

در یک برهه‌ی اختناق چنان شد که کسی جرأت نمی‌کرد به ایشان رجوع کند. طالب علمی، سؤال فقهی داشت، از خیار فروش دوره‌گرد خواست که لباس و سینی‌ خیارش را به او اجاره دهد، خلاصه گرفت و سینی را روی سر گذاشت و در آن کوچه فریاد می‌زد: «آی، خیار داریم». امام که می‌دانستند به یکی از همراهان فرمودند که او خیارفروش نیست، سؤال شرعی دارد، برو و او را به بهانه‌ی خرید خیارش به داخل منزل بیاور.

این ماجرا، خودش حاکی از یک جوّ اختناق شدید در یک برهه بود.

تدریس علوم:

هم چنین باید توجه داشت که کار، مأموریت و وظیفه اصلی امام، تدریس و تعلیم تمامی رشته‌های علمی نمی‌باشد، اما در عین حال، اگر فرصت مناسب باشد، اگر طالب و پژوهشگری باشد، یا اگر لازم باشد، ابا نکردند و تعلیم دادند.

رشته‌های درسی ایشان:

ایشان به غیر از تعلیم قرآن – تفسیر – علم حدیث - فقه و احکام – اخلاق ... و تمامی علوم و معارف اسلامی، و آن هم به صورت تخصصی و جهت نخبه‌پروری، در فرصت‌های مناسب، رشته‌های دیگر علوم انسانی (مثل آن چه امروز به آن فلسفه و کلام می‌گوییم)، و هم چنین  ادبیات، ریاضیات، طب، نجوم، فیزیک و شیمی و ... تدریس داشته‌اند، به طوری که طبق مستندات، تعداد تنوع موضوعی آنها را تا 21 عنوان برشمرده‌اند.

برخی از نخبگان به نام، در علوم متفاوت:

اَبانِ بن تَغْلِب - «ابوسعیدبن رُباح بَکری جُرَیری کِنْدی رَبَعی کوفی (درگذشت۱۴۱ق/۷۵۸م)، معروف به اَبانِ بن تَغْلِب»، نخبه‌ در رشته‌های ادبیات – قرائت قرآن (از قاریان به نام بود) – تفسیر – حدیث و فقه هشام بن حکم –استاد «حکمت و فلسفه – کلام – فقه و حدیث» - علی‌بن اسماعیل میثمی (که خود از شاگردان امام، متکلمان بزرگ امامیه و معاصر هشام و به دستور هارون به زندان افتاده بود) وقتی شنید که هارون در تعقیب هشام است گفت: «انّا لله و انّا الیه راجعون»، بر سر علم چه خواهد آمد، اگر هشام کشته شود. او بازوی ما، استاد ما و مورد توجه در میان ماست. - جابر بن حیّان - بوموسی جابر بن حیان، متولد (احتمالا طوس که در کوفه درگذشت)، نخبه‌ی کیمیا (یا به قول امروزی شیمیست) بود. او را پدر شیمی و نیز پدر "شیمی آلی" می‌نامند، هر چند که در فلسفه تبحر کامل داشت و فیلسوف عصر خویش قلمداد می‌شد.

بسیاری از روش‌ها (مانند تقطیر) و انواع ابزارهای اساسی شیمی مانند قرع و انبیق را به او نسبت می‌دهند.

برخی از مورخین یهودی و نیز برخی در اهل سنّت، بسیار اصرار دارند که بگویند او از شاگردان امام نبوده است و برخی نیز در اصل وجود چنین شخصتتی تشکیک می‌کنند.

هشام بن سالم - هشام بن سالم جوالیقی جعفی علاف‏، که کتاب الحج و کتاب تفسیر و کتاب معراج از تألیفات اوست و در "فقه" استاد بود. مؤمن الطاق - مومن الطاق لقب محمد بن علی بن نعمان كوفی مکنی به ابوجعفر نخبه و استاد در شعر، ادب، کلام، فقه - مباحثات او با ابوحنیفه، خوارج و ... بسیار مشهور است. تألیفاتی چون: «الاحتجاج فی الامامه علی علیه السلام - افعل لاتفعل - الرد علی المعتزله» از آثار اوست.

و البته مستندات بسیاری از تعالیم و مباحث حضرت امام (ع) در علوم متفاوت وجود دارد.

پاسخ به سؤالات در علوم تجربی:

پاسخ‌های به سؤالات گوناگونی در عرصه‌ی علوم تجربی نیز حاکی از بیان و تعلیم این علوم می‌باشد که فضا را برای حضور محققان و سؤال مساعد نمود بود. به عنوان مثال:

ایشان قانون‌ مربوط‌ به‌ "كدورت‌ اجسام‌ و شفّاف‌" را تعلیم داده و می‌فرمایند:

« هر جسمی‌ كه‌ جامد و جاذب‌ باشد كدر است‌ و هر جسم‌ كه‌ جامد و دافع‌ باشد كم‌ و بیش‌ شفّاف‌ جلوه‌ می‌كند.»

از ایشان پرسیدند: كه‌ جاذب‌ چیست؟ در پاسخ فرمود: جاذبِ حرارت‌.

قانون‌ فیزیكی‌ امروز می‌گوید: هر جسم‌ كه‌ أمواج‌ حرارت‌ به‌ سهولت‌ از آن‌ عبور كند (یعنی‌ هادی‌ حرارت‌ باشد) و امواج‌ «الكترومانیه‌ تیك‌» از آن‌ عبورنماید (یعنی‌ هادی‌ الكتریسیته‌ و امواج‌ مانیه‌تیزم‌ باشد)[12] تیره‌ است‌ و درخشندگی‌ ندارد.

ایشان در باره نور ستارگان فرمودند:

«در بین‌ ستارگانی‌ كه‌ شب‌ در آسمان‌ می‌بینیم‌ ستارگانی‌ هستند كه‌ آنقدر نورانی‌ می‌باشند كه‌ خورشید در قبال‌ آنها تقریباً بی‌نور است‌»

علم امروز دریافته است: در جهان‌ ستارگانی‌ وجود دارد‌ كه‌ خورشید ما، در قبال‌ نور آنها یك‌ ستاره خاموش‌ به‌ شمار می‌آید  . این‌ ستارگان‌ نورانی‌ به‌ اسم‌ «كوازر» خوانده‌ می‌شوند. روشنائی‌ بعضی‌ از این‌ ستارگان‌ موسوم‌ به‌ (كوازر) به‌ ده‌ هزار میلیارد برابر نور خورشید ما می‌باشد.

و همین طور است صدها مطلب دیگر در قالب بیان، یا پاسخ به سؤال علمی طرح شده است.

بدیهی است که در آن روزگار، تجهیزات لازم برای تحقیقات علمی (مثل آزمایشگاه‌، تلسکوپ، سفینه‌های کاوشگر، ابر کامپیوترها و ...) وجود نداشت، لذا ایشان «قوانین علمی»، یعنی همان نتیجه‌ای که پس از سالیان یا قرون متمادی تحقیق مکشوف می‌شود را بیان می‌داشتند، به نوعی که هم دانشمندان و مردمان آن روز فهم کنند و امروز.

گیاهان دارویی:

به عنوان مثال، موضوع «گیاهان دارویی» که قدمت چند هزار ساله دارد، امروزه دوباره مدّ نظر دانشمندان و استقبال مردم عادی قرار گرفته است. موضوع «گیاهان دارویی»، موضوعی است که رشته‌های گوناگون گیاه‌شناسی، شیمی، طب و داروسازی را در بر دارد. به عنوام مثال فرمودند:

پیاز:

فرمودند:  پیاز بخورید كه در آن دو خاصیت وجود دارد: «لثه ها را محكم مى‌سازد و بر نیروى جنسى مى افزاید. و نیز فرمود: «پیاز پشت را محكم و بشره (پوست) را زیبا مى‌كند» و نیز فرمودند: «پیاز خستگى را از بین مى برد و اعصاب را قوى مى‌سازد و میل جنسى را زیاد مى‌كند و تب را مى‌برد» (كشف الاخطار)

امروز دكتر لاكوفسكى مى‌گوید: تجربه ها را ادامه مى دهیم و امید داریم كه پیاز در آینده علاج كننده بعضى از بیماریها باشد.

دكتر دامر مى گوید: پیاز در آن واحد هم طعام است و هم دوا و پزشكان آن را براى افزایش ادرار و درمان بیماری‌هاى كلیوى و استسقاء به كار مى برند و بهتر است كه به صورت خام خورده شود.

سیر:

*- با سیر مداوا كنید ولى پس از خوردن آن به مسجد نروید و فرمودند: پیامبر مى فرمود: سیر بخورید كه آن دواى هفتاد نوع بیمارى است. (بحار ج 14)

امروزه تجربه‌هاى پزشكان معروف مانند «سالین» و «لوتر» و «دویریه» و دیگران روشن كرده كه سیر بلورهایى را كه در بدن جمع مى شوند و باعث تصلب شرایین مى‌گردند، از بین مى‌برد و خون را رقیق مى‌كند.

در طب جدید ثابت شده كه سیر عضله‌هاى قلب را تقویت مى‌كند و فشار خون را تنظیم و خون را تصفیه مى‌كند و با این كار بیمارى هایى كه از فساد خون ناشى مى‌شود مانند سختى حیض در زن‌ها، مداوا مى‌كند. همچنین سیر پیرى زود رس و بواسیر و روماتیسم را از بین مى برد و مجارى تنفسى را باز مى كند و تنگى نفس را بهبود مى بخشد و بعضى از انواع سل ریوى را معالجه مى‌كند بخصوص اگر با شیر با هم خورده شود، چون به میكروب «كخ» كه عامل بیمارى سل است تأثیر مى‌گذارد.

و ده‌ها موضوع دیگر، از خواص دارویی گیاهان.

ارائه‌ی شاخصه‌های کلی در علوم تجربی:

گاه ایشان به دانشمندان و محققین، شاخصه‌های کلی ارائه می‌دادند تا تحقیقات علمی آنها بر اساس آن شاخصه، جامع‌تر، سهل‌تر و سریع‌تر گردد.

به ایشان خبر دادند که خانم محقیقی (دانشمند زیست)، در موضوع «دسته‌بندی پرندگان حرام گوشت و حلال گوشت» تحقیق می‌کند.

خب، ظاهر موضوع کاملاً فقهی به نظر می‌رسد، چون کلمات حلال و حرام در آن آمده است، اما واقع این است که این دو دسته از پرندگان، به لحاظ‌های بسیاری، از جلمه: تغذیه، بافت‌های سلولی، ترکیبات شیمیایی و حتی حالات رفتاری و ... تفاوت‌های بسیاری با هم دارند و قطعاً اثر آنها در بدن، روان و روح انسانی که آن را می‌خورد نیز متفاوت است.

ایشان فرمودند: آن خانم محقق را نزد من بیاروید. وی مشرف شد و موضوع تحقیق خود، روش تحقیق و نتایج حاصله را بیان داشت. بدیهی است که تحقیق در آن روزگار کار آسانی نبود. نه تمامی گونه‌ها شناخته شده بود، نه قابل شناخت بود. و در آن چه قابل رؤیت و دسترسی بود نیز محدودیت‌های مکانی و زمانی (فصول، مهاجرت‌ها و ...) غالب می‌گردید.

امام صادق علیه السلام، در یک جمله که ظاهراً بسیار ساده است (معما چون حل شود، آسان گردد)، یک شاخصه کلی، با توجه به تخم آن پرنده (یا حیوانی چون مار)  به او دادند و فرمودند: هر تخمی که دو طرف آن یکسان است از حرام گوشت است، و اگر مثل تخم مرغ خانگی است که یکطرف آن پهن است و جانب دیگر آن کشیده است - یعنی مخروطی است- آن تخم حیوان حلال گوشت است.

نتیجه:

پس بیانات و ارائه قوانین و قواعد علمی، در کیهان شناسی، نجوم، ریاضیات، پزشکی، زیست و جانور شناسی، شیمی و داروشناسی و ...، گواه بر آن است که به غیر از قرآن، تفسیر، حکمت، فلسفه، کلام، فقه، قرائت، علم حدیث و ...، در رشته‌های گوناگون علوم انسانی و علوم تجربی نیز تدریس و تعلیم داشته‌اند.

 

 

کلمات کلیدی:  تاریخی   امام صادق