متن زیر، بر گرفته از سلسله سخنرانی های استاد سید محمّدمهدی میرباقری در هیئت ثارالله قم (محرم 1391) است که ابعاد و زوایای رویکرد پویای شیعه به انتظار فرج را مطرح می کند. شبیه این نکات، در سخنرانی استاد میرباقری در کنگره «امام مهدی (عج) و آینده جهان» که در اوایل خرداد 1392 در کشور عراق برگزار شد، نیز بیان گردیده است   .

حجت‌الاسلام میرباقری:

1- انتظار فرج که افضل اعمال امت است، عملی در عرض سایر اعمال مانند نماز و روزه نیست، بلکه یک رویکرد به دوره ظهور است که همه ساحت های زندگی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد؛ لذا انتظار، یک عبادت فراگیر نسبت به عبادت های دیگر محسوب می شود. انتظار یعنی اینکه همه شؤون زندگی، اعم از فردی، خانوادگی، صنفی، اجتماعی و تاریخی و همه ابعاد حیات از اخلاق تا اندیشه و فرهنگ و مناسبات و ساختارهای اجتماعی و علم و تکنولوژی و حکومت داری و تمدن سازی، بر مدار عصر ظهور تدبیر و برنامه ریزی شود.

2- انتظار یک رویکرد جمعی است و حقیقت جمعی ما باید یک حقیقت منتظر باشد. باید اجتماع قلوب بر مطالبه ظهور واقع شود؛ نه اینکه افراد منتزع از هم منتظر باشند. انتظار، یک پرستش و عبادت مشاع تاریخی است که همه ما باید در آن نقش ایفا کنیم؛ یک نسل نمی تواند بنای عصر ظهور را اقامه  کند. نسل ها  هر کدام سنگ بنایی می گذارند؛ سپس معماری می شود و در عصر ظهور به وسیله حضرت بقیه الله (عج)، به اتمام و اکمال می رسد. بنای عظیم عصر ظهور که کاخ رفیع عبادت است و توحید در آن محقق می شود، بنایی است که همه تاریخ در آن مشارکت دارند و هم افزایی می کنند. انسان و جامعه منتظر، انسان و جامعه ای است که سهم و نقش خود را در بنای تاریخی عصر ظهور ایفا می کند و این همدلی، همفکری و همکاری یک جبهه عظیم تاریخی را رقم می زند.

3- اگر سطح مطالبات جامعه‌ی جهانی از وعده‌های شیطانی عبور کند، تحمل عصر ظهور پدید می‌آید؛ در غیر این صورت مادام که مطالبات انسانی در حد نازل است ظرفیت عصر ظهور ایجاد نخواهد شد. انتظار به معنای ارتقای وجدان و تعالی انتظارات است كه منجر به بصیرت، بیداری، و بلوغ مطالبه در بشر می شود و به ظهور غیب در عالم شهود و تحقق ولایت و خلافت می انجامد. تا هنگامی كه بشر در چارچوب آرزوهای شیطانی فكر کرده و حركت می كند طالب عصر ظهور نیست.

انتظار فرج حداقل دارای شش رکن است: 1. معرفت به آستان مقدس امام زمان (عج)، 2. شناخت اهداف و آرمان های آن حضرت، 3. دلدادگی به آن آرمان ها 4. امید به تحقق آن اهداف، 5. طراحی نقشه راه دست یابی به آنها، 6. اقدام عملی و پایداری در تحقق آنها.

4- انتظار فرج، انتظاری محدود به رویکرد فقهی نیست؛ چون دین، در فروع و احکام فردی شریعت خلاصه نمی شود بلکه باطن دین، ولایت حقه است که وقتی محقق شد همه خیرات و اخلاق کریمه، ساری و جاری خواهند شد و شریعت، اقامه شده و جامعه، به حیات طیبه زنده می گردد؛ و بالاتر از آن، حقیقت توحید محقق خواهد شد. در رویکرد انتظار، باید به دنبال جامعه منتظری بود که در آن، هم اصول و هم فروع رشد کنند؛ یعنی جامعه دینی و جامعه منتظر، جامعه توحیدی و ولایی و فقهی است که دربردارنده توحید، ولایت و شریعت است.

5- انتظار فرج، انتظار ظهور و تجلی نور امام (ع) و عصر غلبه جنود عقل بر جنود جهل و عصر کامل شدن عقول است. در این عصر، آیه نور در عالم دنیا تجسد پیدا کرده و متمثل می شود و بساط جریان آیه ظلمات جمع خواهد شد. در واقع، آنچه در عصر ظهور پدیدار می شود، امری ورای خود امام (ع) نیست، بلکه همان کلمه تامه الهی که در حجاب غیب است ظهور می یابد. در آن عصر، خلافت کلیه از آنِ امام (ع) است (إِنّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللّهِ)، و همه مؤمنین، حول امام (ع) به خلافت جزئیه می رسند.

6- آنچه در عصر ظهور اتفاق می افتد، فراتر از عدالت سوسیالیستی و یا عدالت مبتنی بر لیبرال دموکراسی و یا مدرنیته اسلامی است و حتی فراتر از تمدن اسلامی است؛ بلکه تحول فراگیر، عمیق و همه جانبه ای است که در کل هستی، اعم از عالم انسان ها، حیوانات، نباتات، جمادات و ... محقق می شود. اساس تحول و حقایقی که در آن عصر، تجلی پیدا می کند همانند عالم بهشت، چندان قابل تصور نیست؛ چرا که در عصر ظهور، برکات ولایت، طاعت و تبعیت در عالم آشکار می شود.

7- رویکرد انتظار (به عنوان یک عمل شامل)، در مراحل مختلف تاریخ جامعه شیعه به گونه های مختلفی تلقی و تفسیر شده است که عبارتند از: «احتراز» و «اعتراض» و «سازندگی». این سه تلقی می تواند سه مرتبه از رویکرد انتظار باشد و هر کدام در جای خود معنا شود. بدون تردید یکی از ارکان انتظار، مبارزه منفی به معنی احتراز، زیر بار نرفتن، دامن کشیدن و نپذیرفتن ولایت و تدبیر اولیاء طاغوت و مدیریت آنها بر عرصه اخلاق، اندیشه و رفتار در مقیاس فرد و جامعه است. جامعه شیعه هیچگاه زیر بار حکومت بنی امیه، بنی عباس و تجدد نرفت. هرچند به خاطر برخی غفلت‌ها، تا حدودی در خوراک، پوشاک، مسکن، حتی ازدواج، طلاق و تحصیل و ... تحت تأثیر الگوهای جهانی غرب قرار گرفته است.

هم چنین انتظار، رویکرد نبرد دایمی و همه جانبه با پرچمداران مادی و طواغیت تاریخ، چه در شکل بنی امیه و یا بنی عباس و چه در شکل مدرن است. این نبرد طراحی شده، متناسب با شرایط دوران ها متفاوت بوده است. اساساً رسیدن به صلح پایدار جز از بستر یک نبرد همه جانبه حاصل نمی گردد؛ یا کفار باید مؤمنین را حذف کنند یا مؤمنین باید بساط کفر را از عالم برچینند تا صلح پایدار برقرار شود. به عبارت دیگر، در کنار احتراز و دامن کشی، درگیری همه جانبه و مستمر که شامل جهاد اکبر (جهاد باطنی) و جهاد اصغر (جهاد ظاهری) است، وجود دارد. در جهاد اکبر تلاش می کنیم تا مملکت وجود خود و حیات اجتماعی را مسخر نبی اکرم (ص) کنیم تا همراه با عنایت آن حضرت (ص) به سمت خدا رهنمون شویم. و «جهاد اصغر» درگیری همه جانبه در عرصه ظاهری است که بخش های مختلفی هم چون عرصه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را فرا می گیرد.

 احتراز و درگیری همه جانبه با مستکبران، آرام آرام زمینه ساز شکل گیری جامعه شیعه بر محور توحید و ولایت می شود.

8- پرچمداران توحید در دوره انبیاء عظام (ع)، دوره اهل بیت(ع) و دوره غیبت، جامعه مؤمنین را به عصر ظهور و منجی موعود بشارت می‌دادند و به پایداری برای حرکت به آن سمت دعوت می‌کردند. آن روز که امام رضا (ع) به شرق هجرت کردند و این منطقه را به جغرافیای تجمع دوستان و شیعیان تبدیل کردند تا دوره ای که پادشاهی صفویه شکل گرفت و بعدها مشروطه مشروعه و بالاخره جمهوری اسلامی محقق شد، رویکرد همه دوران ها، رویکرد انتظار بوده است که در نگرش فلسفه تاریخ الهی، مراتب رشد و کمال جامعه دینی را نشان می دهد.

9- مهمترین رویکرد تاریخی شیعه در عصر غیبت، رویکرد عبور از فتنه تجدد است. تجدد، بزرگترین حجاب پیش روی عصر ظهور است که شاید تجمیع همه شیطنت‌ها و ملعنت‌های فراعنه تاریخ است. این حجاب، مبتنی بر ایدئولوژی مادی و بر اساس فلسفه  ها و دانش  ها و تکنولوژی های پشتیبان، زندگی بسیط و ساده دوران گذشته را به یک الگوهای پیچیده، هم افزا و به هم تنیده، تبدیل کرده و به دنبال آن است که انقلاب های اجتماعی و تحول جهانی به وجود آورد. مدرنیته به صراحت از زندگی بی خدا صحبت می کند و به ظاهر زندگی و بندگی را از هم تفکیک می نماید؛ اما در حقیقت، بندگی را محو می کند و برای زندگی انسان ها از روزی که متولد می شوند تا روزی که می میرند برنامه ریزی کرده و بلکه برای قبل از تولدشان تا بعد از مرگ  آنها هم برنامه دارد. در این صورت، یک جامعه جهانی به وجود می آید که معبد آن دنیا و عمل آن دنیا پرستی است.

شیعه با رویکرد انتظار در مقابل این فتنه مقاومت کرده است. یک نمونه از این درگیری و مقاومت مربوط به دوره مشروطه است که جریان تجدد ابتدا در قالب تکنولوژی و بعد تحول سیاسی وارد شد. در آن زمان، شیعه زیر بار مشروطه نرفت؛ در نهایت آنچه را دنبال کردند مشروطه مشروعه بود؛ یعنی شریعت را قید اصل سلطنت قرار دادند نه اهوا و قانون برآمده از آن را. آنچه غرب و سکولاریست ها دنبال می کردند سیر از سلطنت به مشروطه و از مشروطه به جمهوری بود، اما شیعه از سلطنت به مشروطه و از آنجا به سمت جمهوری اسلامی حرکت کردند. این حرکت، همان رویکرد و مکتب انتظار است.

10- آنچه برای رسیدن به ظهور مهم و جزو مأموریت های ماست، از میان برداشتن حجاب مدرنیته است. ما باید معبری در این حجاب باز کنیم و سپس آن را از میان برداریم. درک عصر ظهور با این حجاب ممکن نیست؛ چون این حجاب، حجاب فهم ظهور و امامت است.

در این راه، ما به یک تفقه عمیق و همه جانبه نیاز داریم که بتواند جامعه مؤمنین را از این حجاب (حجاب مدرنیته) عبور دهد. بر اساس این تفقه، باید در همان مقیاسی که آنها رابطه مبانی و غایات خود را با برنامه ریزی اجتماعی ملاحظه می کنند، ما هم در همان مقیاس، بین فرهنگ اسلام و زندگی اجتماعی، رابطه برقرار کنیم و گرنه دستگاه معرفت دینی ما به ماشین امضای تمدن غرب تبدیل خواهد شد. اسلام یک مجموعه به هم تنیده است که اعتقادات و اخلاق و فقه آن، هماهنگ هستند. اسلام نمی خواهد فقط در سطح خُرد در زندگی اجتماعی حضور یابد، بلکه باید در طراحی  های کلان هم دخالت کند. نمی‌توان رابطه تمدن غرب (که نسبت بین مظاهر و بنیان‌ها را می‌بیند) را با اسلام، فقط از طریق احکام فقهی موجود حل و فصل کرد. این همان جایی است که به یک تفقه پیچیده در یک فضای وسیع‌تر نیاز است تا بتوان معبری برای عبور از شرایط موجود به سمت عصر ظهور باز کرد.

 

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حضرت حجت الاسلام و المسلمین سید محمدمهدی میرباقری

 

 

کلمات کلیدی:  در محضر استاد   امام مهدی   انتظار