ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: برای فراگیری الفبای فارسی نیز نیازمند به معلم و تفسیر و تصویر و مشق و توضحی و ... هستیم، چه رسد به یک کتاب علمی جامع و چه رسد به کلام الله مجید. یک بیت شعر یا یک غزل ادبیانه و حکیمانه نیز قرن‌ها مورد تفسیر قرار می‌گیرد، یا هم چنین یک رمان. حتی وقتی همسر یا دوستی برای طرفش نامه‌ای چند خطی بنویسد، وی آن را خط به خط و فراز به فراز تفسیر می‌کند، اما به قرآن کریم که می‌رسد، می‌گویند: اگر گفته ساده است، پس چه نیازی به تفسیر دارد؟

بله، البته که خداوند کریم قرآن کریم را برای همگان سهل و آسان قرار داد. آیه ذیل چهار بار در قرآن کریم تکرار شده است که البته هر بار به بُعدی اشاره دارد:

« وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ » (القمر، 17)

ترجمه: و قطعاً قرآن را براى پندآموزى آسان كرده‏ايم، پس آيا پندگيرنده‏اى هست؟

اما معنای آسان قرار دادن این نیست که بیانی ساده است و فاقد مفاهیم بلند و ژرف است و اول و آخرش همان است که هر کسی از ظاهرش می‌فهمد. هر چند که حتی فهم ظاهر نیز درجات دارد.

دقت شود که نه تنها قرآن کریم، بلکه هر کلامی ظاهری و باطنی دارد و هر چقدر علیمانه‌تر و حکیمانه‌تر باشد، بواطن بیشتری دارد، چنان چه پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: قرآن ظاهری دارد و باطنی و باطنش نیز باطنی دارد و ... - مثل اقیانوس یا آسمان، که هم ظاهرش قابل فهم و بهره‌وری است و هم اعماق یا اوج بی‌انتها دارد که هر کس به اندازه فهم، شعور، علم و ذوقش می‌تواند در آن سیر کند. و قرآن کریم، احسن و اکمل کلام‌هاست، چون «کلام الله» است.

الف – وقتی به فارسی می‌گویید: «من تو را دوست دارم»، جمله‌ی بسیار ساده و روشنی است که هر شنونده‌ای معنا و مفهوم اولیه و ظاهری آن را می‌فهمد. اما یکی اقدام به تفسیر می‌کند و شروع می‌کند به تشریح این که «من» کیست؟ آیا جسم است، آیا روح است؟ آیا قلب و جان است و ...؟ سپس می‌پردازد به این که دوست داشتن یعنی چه و مراتب آن چگونه است و سپس در خصوص رابطه‌ی عمیق انسان با «دوست داشتن» تفسیر می‌کند و ناگهان مخاطب متوجه می‌شود که همین جمله ساده‌ی «من تو را دوست دارم»، چه بواطن و اعماقی داشته که به ذهن او خطور هم نکرده است.

ب – قرآن کریم نیز همین طور است. مثال را از سوره حمد بیاوریم، چون تمامی مسلمانان جهان از هر ملیت و به هر زبانی که باشند، با آیات آن آشنایی دارند، چرا که دست کم روزی ده بار این سوره را در نمازهای یومیه و واجب خود قرائت می‌کنند.

ب/1 - « الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ » - معنایش روشن است و همگان می‌فهمند: «حمد مخصوص خداست که پروردگار عالمیان است». حال یکی در این آیه تأمل و تفکر می‌نماید که «حمد» یعنی چه و فرقش با «شکر» چیست؟ چرا شکر و تشکر نسبت به بندگان نیز جایز است، اما حمد مخصوص خداست؟ چرا برای اشاره به خداوند متعال اسم «ربّ» را پس از «الله» آورده است و مثلاً نفرموده است: «الحمد لله مالک العالمین»؟ و سپس این تحقیقات را با تأسی به بیانات اهل عصمت (ع) و هم چنین ادبیات و ...، تشریح و بیان می‌کند که به آن می‌گویند تفسیر یا شرح و ... .

ب/2 – معنای « اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ – ما را به راه مستقیم هدایت فرما»؛ اگر چه برای همگان ساده و قابل فهم است، اما ساده و آسان بودن، دلیل آن نیست که هیچ عمقی برای اهل علم، حکمت و بصیرت نداشته باشد. لذا یکی به مقوله هدایت که مخصوص الله جل جلاله است می‌پردازد؟ سپس به معنای «صراط» و تفاوتش با «سبیل» که هر دو در قرآن کریم آمده است توجه می‌کند که به تعبیری سبیل راه است و صراط بزرگراه – بعد توجه می‌کند که چرا در قرآن سبیل را «سبیل الله» می‌فرماید، اما به «صراط» که می‌رسد به اشخاص استناد می‌کند و می‌گوید» « صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ »، بعد در قرآن کریم سیر می‌کند که « أَنعَمتَ عَلَيهِمْ » چه کسانی هستند و می‌فهمد که آنها انبیا، صدیقین، شهدا و صالحین هستند که او نیز باید در بزرگراه آنان وارد شود:

« وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا » (النساء، 69)

ترجمه: و كسانى كه از خدا و پيامبر اطاعت كنند در زمره كسانى خواهند بود كه خدا ايشان را گرامى داشته [يعنى] با پيامبران و راستان و شهيدان و شايستگانند و آنان چه نيكو همدمانند.

ج – قرآن از همین حروف الفبای عربی تشکیل شده است، پس قرائتش برای همه ساده و ممکن است – از همین کلمات و جملات معمول در محاوره تشکیل شده است، پس فهمش ظاهرش نیز ساده است، اما این سادگی به مثابه [العیاذ بالله] بی‌محتوایی نمی‌باشد.

د – خداوند متعال فرمود که قرآن را برای پند آموزی ساده کردیم. بله بسیار ساده و روشن می‌فرماید « اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ »، اما به همان سادگی و وضوح نیز می‌فرماید که همه چیز در آن بیان شده است و برای هر کس که تسلیم و مسلمان شود، هدایت و رحمت است « وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ » و به همان سادگی و قابل فهم عموم می‌فرماید: همگان عمق این تبیان همه چیز و هدایت و رحمت را درک نمی‌کنند، پس باید به «راسخون فی العلم» مراجعه نمایند و به همان سادگی می‌فرماید که قرآن را به تنهایی نفرستادیم، بلکه رسول را فرستادیم و کتاب و میزان را به همراهش نازل کردیم. یعنی کسی نگوید که کتاب کافیست، بلکه نبی است که تزکیه نفس و تعلیم کتاب می‌کند و میزان نیز الگوی عینی آن است. به همان سادگی می‌گوید که اجر رسالت، «مودت اهل بیت علیهم السلام» می‌باشد و ... – اما خود این مفاهیم بسیار ژرف هستند که فهمش تعلیم و تفسیر و تشریح می‌خواهد. لذا برایش معلم قرار داده‌اند.

از این رو به همان سادگی می‌فرماید که بله قرآن برای پندآموزی ساده است، اما برای تعلمیش و بیان اهداف، مقاصد و مفاهیم بلندش، انبیا را فرستادم و کتاب را به آنها نازل کردم، چون همگان ظرفیت دریافت تمام آن را ندارند و افزود که این انبیا برای تزکیه، تلاوت آیات و هم چنین تعلیم کتاب و حکمت ارسال شده‌اند. خب اگر معنای راحت بودن، ساده و سطحی بود که دیگر نبی لازم نداشت – قرآن کریم کلام الله، تجلی الله در کلام و کتاب هدایت بشر است - پس آیا می‌تواند به آن معنا و مفهومی که از راحتی و آسانی فرض می‌شود، سطحی باشد؟! یا همگان بتوانند با در دست گرفتن یک جلد کلام الله مجید و یک روخوانی، همه ظاهر و بواطن آن را درک کنند و بگویند: «کتاب خدا برای ما کافیست؟!»

« هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ » (الجمعة، 2)

ترجمه: اوست آن كس كه در ميان بى‏سوادان فرستاده‏اى از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد و [آنان] قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.

قرآن کریم با زبانی ساده و همه فهم، می‌فرماید که ظاهر این کتاب برای همه قابل فهم است و در همین ظاهر بیان داشته‌ام که از الله، رسول و اولی‌الامر اطاعت کنید.

مرتبط:

با استناد به آیه « وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ» که چهار بار در قرآن تکرار شده است می‌گویند: خداوند خود فهم قرآن را برای همگان آسان کرده و نیازی به تفسیر و مفسر نیست.

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن