پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): در روایات، القاب متفاوتی وجود دارد، مانند: خلیفه، وارث، فقیه، مرجع تقلید ...؛ و معمولاً این اسامی، جامعیت دارند، مضافاً بر این که ممکن است "محمولِ" کلمات و اصطلاحات، در هر ادبیات و یا هر عصر و نسلی تغییر یابد. به عنوان مثال: در گذشته‌های دور، به آن چه امروز "آیت الله العظمی" گفته می‌شود، "ثقة الاسلام و یا ..." گفته می‌شد و یا اصلاً جایگاهی تحت این عنوان برای فقیهی که مسئولیت مرجعیت را نیز پذیرفته است، وجود نداشت. امروزه به یک روحانی "حجت الاسلام" می‌گویند، در حالی که "حجت الاسلام"، والاترین مقام است و ائمه‌ی اطهار همه "حجج الاسلام و المسلمین" می‌باشند؛ چنان که در زیارات «السلام علیک یا حجة الله – السلام علیکم یا حجج الله» می‌گوییم.

بنابراین، درباره‌ی نواب خاص و یا نواب عام امام زمان علیه السلام در دوران غیب صغری و یا کبرا، فقط به دنبال ظاهر یک کلمه نباشید، و آیا این که ما می‌گوییم، نایب و یا وکیل، عیناً این کلمات در روایات آمده است و یا خیر؟! و به ویژه با توجه به این که "نواب خاص و عام"، همه پس از غیبت بوده‌ و هستند، پس دنبال چه روایت و حدیثی از گذشتگان می‌باشند؟!

حال به این چند حدیث، با اسامی و القاب اختصاص یافته توجه فرمایید، متوجه می‌شوید که "نایب یا وکیل، یا عالم، یا فقیه، یا مرجع ... و یا حتی پادشاه (حاکم)"، یعنی همین جامعیت؛ لذا باید مترصد درک مقصود بود، نه فقط تفاوت معانی کلمات و یا به دنبال لقب خاصی در روایات گشتن:

●- امیرالمؤمنین علیه السلام، از پیامبر اکرم صلوات الله علیهم اجمعین نقل می‌کنند که سه بار دعا کردند: « اللّهم ارحَم خُلفایى – خداوندا! جانشینان من را مشمول رحمتت گردان». پرسیدند: جانشینان شما چه کسانى هستند؟ فرمودند: «اَلَّذینَ یَأتُونَ بَعدى وَ یَروُونَ حَدیثى وَ سُنَّتى - کسانى که بعد از من مى‌آیند، حدیث و سنّت مرا روایت مى‌کنند [به مردم مى‌رسانند] (معانی الأخبار‌، شیخ صدوق‌، ص ۳۷۵)

●- «العلماءُ ورثهُ الانبیاء»؛ (کافی‌، شیخ کلینی‌، ج ۱‌، ص ۱۳۳)

امام صادق علیه السلام: علما وارثان پیامبران الهى هستند.

●- «المُلُوکُ حُکّامٌ عَلَى النّاسِ وَ العُلَماءُ حُکّامٌ عَلى المُلُوکِ»؛ (کنز الفوائد ، أبو الفتح الکراجکی‌، ص ۱۹۵)

امام صادق علیه السلام: پادشاهان حاکم بر مردم‌اند و علما بر پادشاهان حاکم‌اند.

«الفُقَهاءُ اُمناءُ الرُّسُلِ مالَم یَدْخُلُوا فى الدُّنْیا»

●- امام صادق علیه السلام به نقل از پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله:  فقیهان تا زمانى که دنیا زده نشده‌اند، امین و مورد اعتماد پیامبران هستند.

●- «الفُقَهاءُ حُصُونُ الاِسلامِ کَحِصْنِ سُورِ المَدینَهِ لَها» (کافی ، ج ۱ ، ص۳۸)

امام کاظم علیه السلام: فقیهان دژهاى مستحکم اسلام هستند، همچون دژهاى شهر که حفاظت از آن را بر عهده دارند.

●- «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِیهِ مِنْ قَبْلُ فَإِنَّهُ ثِقَتِی وَ کِتَابُهُ کِتَابِی» (‌حر عاملی، محمدبن الحسن، وسائل الشیعه، ج ۲۷، ص ۱۴۰)

***- بنابراین، در همین چند حدیث، برای فقها، چندین لقب (جایگاه) ذکر شده است، از جمله: عالم – فقیه - خلیفه (جانشین) – وارث – حاکم – دژ مستحکم – امین – روای حدیث – حجت و ثقه؛ و در روایات دیگر، القاب دیگر. حال ممکن است در ادبیات یک عصری، به "خلیفه و وارث"، نایب نیز گفته باشند و یا بگویند.

باید سعی کنیم که مقام و جایگاه فقها را این  چنین بشناسیم، و البته تردیدی نیست این مقام و جایگاه، تمامی کسانی که تحصیلات حوزوی را به پایان می‌رسانند و به لحاظ مدرکی مجتهد و ... می‌شوند را شامل نمی‌گردد، چنان که امام حسن عسکری علیه السلام در امر به تقلید (مرجع تقلید خواندن آنان)، ضمن برشمردن صفات و ویژگی‌های یک فقیه قابلِ تقلید، فرمودند: همه آنها چنین نمی‌باشند:

«بَعدَ تَقبِيحِ تَقلِيدِ عَوامِ اليَهودِ لِعُلَماءِ الفَسَقَةِ ـ «َمَن قَلَّدَ مِن عَوامِّنا مِثلَ هؤلاءِ الفُقَهاءِ فَهُم مِثلُ اليَهودِ الذينَ ذَمَّهُمُ اللّه ُ بالتَّقليدِ لِفَسَقَةِ فُقَهائهِم . فَأمّا مَن كانَ مِن الفُقَهاءِ صائنا لنفسِهِ حافِظا لِدينِهِ مُخالِفا على هَواهُ مُطِيعا لأمرِ مَولاهُ فلِلعَوامِّ أن يُقَلِّدُوهُ‌، وذلكَ لا يكونُ إلّا بَعضَ فُقَهاءِ الشِّيعَةِ لا جَميعَهُم» (الاحتجاج : 2/510/337)

ترجمه: بعد از تقبيح تقليدِ عوامِ يهود از علماى فاسقشان، فرمودند: اگر (مسلمانان) از چنين فقهايى تقليد كنند‌، مانند همان يهوديانى هستند كه خداوند آنان را به سبب تقليد و پيروى از فقهاى فاسق و بدكارشان نكوهش كرده است .‌

(صفات و ویژگی‌ها): اما هر فقيهى كه خويشتندار و نگاهبان دين خود باشد و با هواى نفْسش بستيزد و مطيع فرمان مولايش باشد‌، بر عوام است كه از او تقليد كنند و البته اين ويژگي‌ها را تنها برخى از فقهاى شيعه دارا هستند‌، نه همه آنها‌.

 

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه   ذکر