ترجمه: جلال‏الدین فارسی

... شب، تیره بود و وهم‏آور. آسمان گرفته و ابر آلود. پاره‏های ابرسیاه به سان غولان زنجیر گسسته در هر سوی میدان آسمان با تبختر، گام برمی‏داشتند، جزتكه‏هایی كه از شرار رعد می‏شكافت و می‏پراكند و سبكبال می‏پرید   .

شب همه شب نیارمید، آخر می‏دید در گوشه و كنار كشور، دردمندانی هستند رنجور از بار ستم‏كشی و دلتنگ از زندگی مذلت بار، و بی‏ارزشانی خودستای بزرگ نما، و زورمندانی جبار منش، و مردانی بزرگ؛ آواره از شهر و دیار، و زیردستانی به كام زبردستان، و دشمنانی در شرارت و بیدادْ هم دست، و بدكارانی درگناهْ هم عهد و هم دل، و طرفدارانی، كه پای از یاری حق به دامن می‏كشند و به خواری، وا می‏گذارند!

شب همه شب نیارمید. آخر می‏دید عدلْ پایمال است و خدمتْ، ضایع. سرنوشت مردم در گروِ خودرایی هوس بازان است و گوهرِحیات و حیثیتِ آدمیان به پای مفسدانی ریخته است كه دست‏اندر تبهكاری دارند. و بی‏دینی پنهانْ فراوان.

یك دم نیارمید و تا سپیده‏دمان مژگان بر هم زد. آخر از وقتی دیده به دنیا گشوده بود پشتیبان و تكیه‏گاهِ عدالت بود و یار رنجدیدگان و برادر بیچارگان و صاعقه‏ای مرگ‏آفرین بر سر دیكتاتوران و بیدادگران، هم با زبان به باد حمله می‏گرفتشان و هم با شمشیرش ذوالفقار!

چه فردای غم‏انگیزی را علی با قلب و عقلش می‏دید: با سپری شدن امشب، دیگر بزرگ‏مردی نخواهد بود كه راستی زیانبخش را بر دروغِ سودآور مزیت نهد. دیگر گیتی، زمامدارِ پدرْ مَنشی را نخواهد دید كه آلام حق از لذات باطل خوش‏تر دارد.

پس از این شب، قلب و عقلی یافت نخواهد شد كه اگر كوه‏ها بلرزد و زمین بشكافد و فرو ریزد باز در دادگری خلق بكوشند و برای حق بجوشند!...

به محاسن مباركش چنگ آویخت و های‏های گریست و گریست. شب هم آرام گریست و با فرو ریختن اشك‏هایش، چشمانش به درخشیدن آمد.

علی‏بن ابی‏طالب دیده به ستارگان دوخت و به ابرها در شبی كه پرده‏ی ظلمتش كاخ‏های پادشاهان و كلبه‏های فقیران و توطئه‏ی دغل‏كاران و شوریده حالی پاكْ‏دلان، همسان فرو پوشیده بود و در دل به دنیا نگریست و گفتش: «آی دنیا! آی دنیا! برو دیگری را بفریب» و دنیا روی از او برتافت!
شب پاس به پاس می‏خزید و ظلمت به ظلمت می‏آمیخت. علی‏بن ابی‏طالب احساس كرد در گذرگاه عمر به سر منزل تنهایی رسیده است. آه! كه زمین چه منزل تنهایی است و خانه‏ی بی‏كسی و دیار غربت!

سحرگاهان در حالی كه نسیم بر بركه‏هایی چون چشمی كه با نگاهی به اشك آید می‏وزید، علی‏بن ابی‏طالب با گام‏های آهسته و سنگین روان شد. گویی گام‏های شمرده و سنگینش در آن دقایق غمگستر چیزی به گوش زمین زمزمه می‏كرد و گویا پرندگان را چنین زمزمه‏ی دلخراشی به گوش می‏رسید كه هنوز پا به درون مسجد ننهاده، مرغابیان، خروشان و فریاد كنان و نوحه‏گر پیش دویدند و باد، آهنگ حزن‏آلودش را در آن سحر سرد به بانگشان آمیخت!

مردم دسته دسته از گوشه و كنار مسجد پیش آمدند، همه ساكت و ناشاد، رفتند كه مرغابیان را از برابر كوه حكمتِ روان برانند، دیدند مرغابیان نه می‏روند و نه از خروش نوحه‏گرانه باز می‏ایستند، ونه باد از وزش باز می‏ماند. آیا آن پرندگان هم مثل باد احساس كرده بوند كه مصیبتی در انتظار امام بزرگ است كه به مصیبت‏هایش از دست مردم پایان خواهد داد؟

در دل امام دراین وقت شكوفه‏ی شوقی به شنیدن نوحه گری مرغابیان بشكفت. رو به مردم كرد و با صدایی كه از ژرفنای فاجعه برمی‏خاست گفت:

«مرانید كه نوحه‏گرند!»

چرا نوحه نكنند و چرا مردم برانندشان؟ چرا فرزند ابی‏طالب با دیده و دل به آن‏ها ننگرد و به این صبح دم باز ننگرد؟ پیش از این هزار و یك صبحدم دیده كه هیچ یك چنین نبوده و نه آنچه را اینك احساس می‏كند در آن احساس كرده است! مگر این بزرگ‏مرد حق نداردسوگواریش را از زبان مرغان نوحه‏گر و بادِ پرطنین بشنود؟ آیا حق ندارد با خورشید و شبی كه دیگر نخواهدش دید وداع گوید؟

آیا حق او نیست كه آخرین نگاهش را بر دشت و دمنی بفكند كه در آن فقیر زیسته تا مردم را به نوا و توانگری رساند و داستان‏ها از جنگاوری و دلاوریش به یاد دارد و حكایت‏ها از مصایب و آلامش، كه همه را در شب‏های دراز با اشك چشمانش بر خوانده است؟

آن فرزانه‏ی غریب آرام بر در مسجد ایستاد و دمی به مرغابیان نوحه‏گر نگریست و به مردمی كه دور ایستاده و خاموش بودند، و تكرار كرد:

ـ مرانید كه نوحه‏گرند!

به مسجد درآمد و به آستان پروردگار جهانیان سجده برد. دیده از دیدار مردم فرو بست.

روزگار، فرمان جفا جویانه‏اش را رقم زد. ابن‏ملجم با شمشیر زهرآلوده در رسید و ضربه‏ای زد كه خود آن پلید معتقد بود اگر بر شهری زند همه را به خون گیرد.

لعنت خدا بر ابن‏ملجم باد و نفرین و نفرینِ گِرانِ هر كه دیده به دنیا گشود. و هر كه بمرد. و هر چه از عدم پدیدار گشت، نفرینی كه چشمه ساران بخشكاند و سبزه‏زاران بسوزاند و شرر عدم بر زمین پراكند و همی شرار افشان باشد! لهیبِ چركین و دمِ گدازان دوزخ بر نهادش. هزار اهریمن او را به رو در ژرفی دوزخ اندازد، در همان تفِ سوزان و كام زبانه خیزی كه شرارش بغرّد و بخروشد و به هر چه برسد دردانگیزد!

گردبادها برخاست، پر تلاطم و زمین لرزه‏ها در گرفت، تكان آور، همه پرخروش و پر نهیب كه هر چه می‏یافت می‏ربود و می‏كوفت. خاك از هر سو به هوا جست و غبار گشت و گردان و توفنده بر آشفت و به هم ریخت و چنان شد كه گویی آسمان، صاعقه‏ها بر سر زمین افكند.

ابرِ سیاه، روی روز، به قیر اندود و پرده بر چهرِ خورشید بست تامهر از زمین برگرفت و هیچ نتابید.

منظره‏ای پدیدار شد هولناك و تشویش‏انگیز.

ناله بود كه از دل برمی‏خاست و فریاد و فغان كه از دهان برمی‏آمد، و ابرهای سیاه بر آسمان كه از شورش رعد می‏درید. اندوهی جهانگیر بر آن دیار سایه انداخت و همه چیز را به تیرگی فرود برد.

مرغكان به لانه خزیدند و نوك‏هاشان به زیر بال حسرت، خموشی گُزیدند.

درختانِ ستبرِ بوستان‏های ساحلِ دجله و فرات، این شور به دل گرفته‏اند كه از ریشه برآیند و با وزشی چون توفان و پرشی چون بال مرغان بشتابند و برگ‏های سرخ فامشان به پای شهید راه خدا ریزند!

هرچه در طبیعت هست از سر انتقام به خشم آمد و بر شورید جز سیمای علی بن ابی‏طالب كه همچنان گشاده بود و خندان. نه دم از انتقام می‏زد و نه به درگیری مسلحانه اشارت می‏نمود.

مأموران بر درِ خانه‏اش به پای ایستاده بودند، همه بی‏تاب و دلْ‏سوخته و گریان. از خدا برای پیشوای مؤمنان رحمت می‏خواستند و شفای سریع تا با بهبودش دردِ دردمندان درمان پذیرد. ابن‏ملجم را دست بسته آورده بودند، همین كه به حضورش بردند دستور داد: «خوراكی گرم دهیدش و بستری نرم!»
اما گشاده رویی او مفهوم فاجعه را رساتر از غرش آشوبگرانه‏ی خودِ باد و درهم ریزی اشیا و لرزشِ زمین، بیان می‏نمود...

«اثیربن عمرو بن هانی» حاذق‏ترین پزشك و جراح كوفه را به بالین امام آوردند. همین كه شكافتگی پیشانی را معاینه كرد، آهی سرد از سینه برآورد و با صدایی حزین كه به ناله بیشتر شبیه بود گفت: «وصیت خود را بكن ای پیشوای مؤمنان! چون ضربه‏ی این پلید پلیدزاده به مغز سرت اصابت كرده».
نه دلتنگ شد امام ونه مردد و نگران، بلكه با كمال متانت و تسلیم، خویشتن به تقدیر الهی سپرد و بعد دو فرزندش حسن و حسین را فرا خواند و وصیتش را تقریر فرمود و به آنان تأكید كرد كه به خاطر قتلش فتنه بر نینگیزند و نه خون كسی بریزند. درباره‏ی قاتلش نیز سفارش كرد كه «اگر از جرمش درگذرید به تقوا نزدیك‏تر خواهد بود»! و این پاره‏ای از آن است: «خدای را، خدای را درباره‏ی همسایگانتان به یاد آرید! خدای را، خدای را درباره‏ی فقیران و مسكینان به یاد آرید و در وسایل زندگیتان شركت دهیدشان!

با مردم همانطور كه خدا فرموده به نیكویی گویید، و امر به معروف و نهی از منكر فرو مگذارید.
به فروتنی همت گمارید و به بذل مساعی و احسان دو جانبه، از بریدن پیوند دوستی و از تفرقه و كناره جویی و روی بر تافتن، بگریزید».

لحظه‏ای بعد، رو به مردم كرد، به همه‏ی مردم و گفت: «دیروز همدم شما بودم، امروز مایه‏ی عبرت شما هستم، و فردا دور از شما. خدا مرا و شما را بیامرزد»! تا در برابر مردم و در برابر پروردگار جهانیان فروتنی نموده باشد، نخست برای خویشتن آمرزش طلبید و بعد برای مردم!

* * *

ضربت در سپیده دم جمعه وارد آمده بود. امام دو روز درد كشید و دم نزد. به خدا متمسك بود و پیاپی سفارش می‏كرد كه با مردم خوشرفتاری كنند و بر شكسته دلان ترحم نمایند. تا شب یك‏شنبه بیست و یكم رمضان سال چهلم هجری از دنیا رفت.

فرزانه‏ی غریبی زندگی را بدرود گفت كه دوست و دشمن یكسان آزردندش.

بزرگمردی غریب كه شهید زیست و پدر شهیدان از دنیا رفت. شهید پایمردی شد و دعوت به نیكی.

شهید فرزانگی شد و قهرمانی. شخصیتی كه هرگز بند نمی‏پذیرفت و گرد ذلت بر تن نمی‏خواست و هماره به بلندی و والایی می‏گرایید و پیكارگرانه گام در طریق ارتقاء حیثیت آدمی می‏زد و در این نبرد، سازش‏ناپذیر و بی‏امان بود.

آن ابرمرد از دنیا بی‏آن كه دولتی بپا كند برفت تا پس از قرن‏ها دولت‏ها به نام خوشْ شگون و پر افتخارش به پا سازند و نام مباركش مایه‏ی آشتی و صلح و صفا گردانند و تبهكاران را كه در گور خاك شده‏اند و پوسیده، به دادگاه عدلِ تاریخ بنشانند و دادش بستانند.

و... نماز عشق ناتمام ماند

احمد امامی

تیره‏ی غم‏آلود شب، در آفاق دوردست كوفه پرده‏هایی از عزا كشیده است. سرخی دردبار شفق، خبر از قتل خورشید می‏دهد، روشنی دامن برمی‏چیند و سیاهی هجوم برمی‏آورد.

آن جا، در كوچه پس كوچه‏های شهر، غریبِ كوفه گام‏ها از پس هم، برمی‏نهد و به سوی خانه‏ی دختر، پیش می‏رود. سیمایش چنان پیچیده در اندوه‏هاست كه گویی رنج دردمندترین انسان‏ها را تجربه كرده است، گویی تمام ابرهای غم و غصه برسرزمین وجود او باریده است.

آرام آرام، به خانه‏ی ام‏كلثوم نزدیك می‏شود. خوشا به سعادت ام‏كلثوم! چه گرامی میهمانی را میزبان است امشب!

دیده‏ی ام‏كلثوم به سیمای پدر روشن می‏گردد؛ او طبق غذا می‏گستراند اما... پدر را غرق دریای شیدایی و سوز و گداز، در ملاقات با خدا و ناز و نیاز با او می‏یابد. او قامت صدق در محضر رب العالمین برافراشته و نمازِ شهادت می‏خواند. ناله‏های سوزانش از عمیق‏ترین زوایای جانش برمی‏آید و تابلندای ابدیت شرر می‏زند، ترنم حزین او از غمناك‏ترین رشحه‏های دلش برمی‏خیزد و تا سخت‏ترین صفحات دل، نفوذ می‏كند.

علی را چشم بر سفره می‏فتد، سرشك از دیده‏هایش می‏تراود و گونه‏ی خسته‏اش گرم می‏شود. می‏گرید و می‏گرید... به راستی خلیفه‏ی مسلمین به چه این گونه زارْ می‏نالد؟! آیا شكسته دلی طفلكان گرسنه‏ی لباس پوسیده او را یاد آمده است؟! یا اشك شرم مادران فقیر، بر كنار سفره‏های تهی او را به گریه نشانده است؟! آیا بیچارگی و ناداری و خونابه‏های دختركانِ یتیم كوفه او را اشك ریزان كرده است؟! یا به تنهایی و بی‏كسی یتیمان می‏نالد؟!

ندای مهر برمی‏آورد: ای نیك دختر مهربان من! آیا به عمر دیده‏ای كه پدر با دو چشم بر دنیا بنگرد؟!

یا تاكنون كی دو دست بر آن آویخته است؟! یا مگر از كام پدرت دو نان خورش فرورفته است؟!

لقمه‏هایی بر دهان نهاده دیگر باره بر محراب وفا به نماز می‏ایستد و بار دیگر سراسر وجودش را به عالم غیب پیوند می‏دهد و در اعماق بحر فنا فرو می‏رود.

خدایا! این چه شبی است كه این‏سان بر مولا می‏گذرد؟! چرا او را چشم خوابیدن نیست؟ چرا او را دل قرار گرفتن نیست؟ چرا اشك، مجالش نمی‏دهد؟ او در انتظار چه حادثه‏ای است؟

* * *

بر بی‏كرانه‏ی آسمان‏ها چشم می‏دوزد، نگاهش كران تا كران را می‏درد، نوشته‏ی قضای خود را از طالع شب می‏جوید، نجوا می‏كند: به خدا قسم نه من دروغ می‏گویم و نه آن كه به من خبر داده دروغگو بود، این همان شبی است كه مرا وعده‏ی دیدار داده‏اند.

سحر نزدیك می‏شود و ندای الصلاة الصلاة بر می‏آید... آهنگ رفتن می‏كند، ندای واویلا و واغوثاه از زمین و زمان برمی‏خیزد، عالم امكان از رفتن او در تب و تاب می‏شود؛ در خانه، ناله‏ای از جان برمی‏آورد و دست التماس بر ردایش می‏آویزد، مرغابی‏ها آشفته پر می‏زنند و بر دامانش چنگ می‏یازند، تمام عالم، زبان تمنا و خواهش می‏گشایند و پیش پای علی به التماس می‏نشینند تا مگر او را از رفتن باز دارند.

مرغابیان را رها سازید كه آنان اكنون در تمنای من می‏نالند و در پی‏شان نوحه‏گران در سوگم خواهند گریست!

گریه و خواهش ام‏كلثوم هم جان مشتاق و دل شیدای پدر را از عزم رفتن باز نمی‏دارد. زیر لب می‏نالد: ای ام‏كلثوم! بگذار به طرف مرادم بروم! بگذار به سوی سرنوشت، ره بسپارم! از این قفس، رخت برون كشم و دیگر این نامردی‏ها و نامردمی‏ها را نبینم. امشب حكم قضا صادر شده است، به خدا قسم امشب همان شبی است كه نوید داده شده‏ام! از قضای الهی گریز نیست.

مربند خود محكم می‏بندد و زمزمه می‏كند:

اُشْدُدْ حَیا زَیمَكَ لِلْمَوْتِ

فَإنَّ الْمَوْتَ لاقیكا

وَ لا تَجْزَعْ مِنَ الْمَوْتِ

اِذا حَلَّ بِوادیكا

²
«میانِ خود برای هم آغوشی با مرگ محكم كن كه بر درِ تو ایستاده است! ای جان! از مرگ ننال آن گاه كه به سرایت درآید!»

* * *

در تاریكی كوچه قدم برمی‏دارد و پیش می‏رود، در و دیوار و شهر و دیار و زمین و آسمان همه یك صدا، نوحه گری می‏كنند، شیون و زاری، عالم ملكوت را پر كرده است.

دریغ از این رفتن! او می‏رود و زمین شرمسار از این كه دیگر علی را بر خود نخواهد یافت؛ هر ذره از خاك كه فیض قدم‏هایش را می‏یابد، سوزمندانه با آن‏ها سرود جدایی می‏خواند و در حزنی عمیق فرو می‏رود.

به مسجد پا می‏نهد و بر محراب عشق می‏ایستد و نغمه‏ی وصل، سر می‏دهد. علی می‏گرید و محراب می‏سوزد و مسجد می‏نالد...

دیر زمانی در تاریكی، به نماز می‏ایستد و در سكوت اسرارآمیز خویش غرق می‏شود. سپس به بام مسجد برمی‏آید و نگاهش، تمام پست و بلند كوفه را می‏كاود، صدایش بلند می‏شود: ای خون آلوده ابرهای زخمی كه با زجر، اندام خود را از چاهسارِ مشرق بیرون می‏آورید! ای سپیده‏ی صبح گاهی كه پنجه در سیاهی شب افكنده‏ای و او را با قدرت به كنار می‏زنی! ای فجرِ خونین و رخشان!

كدام روز زودتر از من دیده گشودید و در كدام سپیده دم از چاهسارِ مشرق بیرون آمدید كه من خفته بودم؟!

آن گاه صدایش چادر سكوت را از سراسر كوفه در هم می‏درد و بانگِ طنین دارش تمام شهر را می‏لرزاند:

 اللّه‏ اكبر...

«آن جا میانِ مسجدِ آن شهر بی‏خروش

چون روزهای پیش

در نیم رنگِ روشنی سیم گون فجر

بانگی بلند شد

بانگ اذان صبح

محراب پاك مسجد كوفه، به صد فسوس

آغوش بر گشود

وان جاودانه مرد

آن راز ناشناخته‏ی عالم وجود

فارغ ز خویش و غرق به نوشینی سجود...»

³* * *

لحظه‏ها به تلخی سپری می‏شود گویی چشم زمان از دیدن فرجام این سپیده دم غمناك، دریغ دارد. در گوشه‏ی مسجد، میان خفتگان، مردكی فرومایه خزیده است؛ او بازمانده‏ای از قبیله‏ی جهالت و خیانت است كه هنوز از تاول‏های نهروان زخمی است؛ تاریكای وجودش را عشقی پست پر كرده و او را دیوانه‏ی خود ساخته است، تا صبح درذهن ناپاكش در اندیشه‏ی «اشقی الناس» بود اما، سیلابِ شقاوتش این خیالات را چون خسی به طوفان فنا داده بود... .
علی در نماز است و پیشاروی معبود.

مردك پلید دست برمی‏آورد..

او چه قصدی دارد؟ نزدیك است از قصد او آسمان‏ها فرو ریزد، زمین چاك شود و كوهساران نگون گردد...
نه!... دست كین بر نكشید! غلاف جنایت تهی ندارید! شمشیرِ ظلم عریان نكنید! مشتان قهر بالا مبرید! تیغ زهرآگین فرود نیاورید! فرق ایمان را نشكافید! بر تارك انسانیت نكوبید! جبین تقوی به خون نیالایید! محاسن علی را به سُر خَشك سرش خضاب ننمایید! اسطوره‏ی شجاعت را سرنگون نكنید! نماز عشق را ناتمام نگذارید!

محراب، خون رنگ شد، زمین از این ضربت سخت به خود لرزید، دریاها را خروشی سهمگین برگرفت و آسمان‏ها در تزلزل شدند...

درهای مسجد را چه شده است كه چنین بی‏قراری می‏كنند؟! مگر جان از مسجد برمی‏آید كه چنین بی‏صبری می‏كند؟! طوفانِ سیاهی می‏وزد، آسمان را چه شده است؟! چرا بدین زودی جامه‏ی سیاه به تن پوشیده است؟!...

گل رنگ شد ز خون شفق آسمان صبح

بادی وزید و ناله‏ی غم ریخت روی خاك

آشفت موج و سینه‏ی دریا غریو كرد

روحی بزرگ رفت بدان جایگاه پاك

ضربه‏ای سخت بر اركان هدایت فرود آمد و ندای تَهَدَّمَتْ وَ اللّه‏ِ اَرْكانُ الْهُدی طنین انداز شد،...

علی سرود رستگاری سرداد: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ» به خدای كعبه كه رستگار شدم، جان و دلم از زندان زندگی با نامردمان رها شد و بال پرواز به روح و ریحان ابدی، نزد پروردگارم، گشود.

* * *

... زینب و ام‏كلثوم، خود را به جمعیت نوحه‏گر كوچه رساندند، علی را به خانه بردند.
او گاهی مدهوش می‏شود، گاهی به هوش می‏آید، گاهی زمزمه‏ای می‏كند و زمانی دیگر به سكوت می‏گراید. آثار زهر در بدنش پدیدار می‏شود و هر آن شدید و شدیدتر می‏شود. همه در انتظار، تا حكم قاتلش را چه بگوید!...

كاسه‏ای شیر نزد اوست. به لبانش نزدیك می‏كنند، از لبانش دور می‏سازد و نگاه اشاره به قاتلش ـ آن مرد شقی ـ می‏گرداند...

ای مرد بی‏نظیر تاریخ! این گونه كرم در هیچ جای قاموس انسانیت نیست! این كرم، خدایی است!...

ای یگانه گوهر خلقت! ای مظهر عطوفت! ای معدن جود و رحمت! ای ابوالعجایب! تو آن آسمانِ بی‏منتهای كمال، هستی!

* * *

... علی در آخرین لحظات به سكوتی اسرارآمیز می‏خرامد و نگاهی به اطراف می‏كند؛ آرام، آرام چشم برمی‏بندد، سكوتش این بار طولانی است اما هنوز رمق دارد...

ای مظلوم عظمت خویشتن نرو! ای شهید عدالت خود، چشم مبند! ای قربانی آیین خود، به سكوت مگرا!
و...

زمین، تنگ‏تر از آن بود كه بتواند وجود آسمانی علی را دربرگیرد و زمان، كوتاه‏تر از آن كه مظاهر كمال و جمالش را در خود جای دهد.

جهان حقیرتر از آن بود كه بتواند روح بی‏انتهای علی را دربرگیرد و چشم تاریخ، تنگ‏تر از آن كه درخشندگی مظهر انوار الهی را برتابد.

و...

آن روز شام شد

وقتی كه روشنایی اندوه رنگِ ماه

بر شهر شب گرفته‏ی افسرده، رنگ زد

وقتی كه باز شب شد و اندوه بی‏كسی

بر سینه‏های مردم درمانده چنگ زد

در كوچه‏های خلوت و خاموش آن دیار

آن جا كه جز نسیم، نمی‏گیردش سراغ

جز نور ماه نیست در آن كلبه‏ها چراغ

در زاغه‏های شهر

هرگوشه، هر كنار

یك كودك یتیم

یك چشم اشك بار

یك مادر فقیر

یك ظرف بی‏غذا

یك سفره‏ی فتاده تهی روی یك حصیر

در انتظار ماند ...

غربت مجسم

مجتبی تونه‏ای

سایه‏ای تلخ، همسایه‌‌ی كوچه‏‌های كاهگلی كوفه شده است.

نخلستان، ماتمستان است. چاه در خویش مویه می‏كند.

آفتاب، رنگ پریده فرو می‏ریزد.

زیر چتر اندوه، بر خویش می‏لرزند، و از رگ زمان خون یتیمی! می‏چكد.

یا علی! دامن مگیر، دامن مگیر از این مرغابیان دامن‌گیر.

یا علی! دامن مگیر، آیا می‏خواهی انسان، هزار سال در انتظار بماند؟!

ای مرد زین و زمین!

ای صخره از تو استوار!

مباد در بی‏پناهی این روزهای كبود، رهایمان كنی كه به اشارت سرانگشتِ تو نیازمندیم.

ای فروكشنده‏ی شعله‏ی ناروای شمع بیت‏المال!

بی تو، عدالت یتیم می‏ماند و یتیمان، گرسنگی می‏نوشند.

ازین پس، چه كسی كوله‏های نان را بدوش خواهد كشید؟!

كدام دست مهربان، اشك از گونه‏ی یتیمان برخواهد گرفت؟!

و كدام محراب، نجوای روز و شب تو را به حافظه خواهد سپرد؟!

برخیز! زخم خورده‏ی تیغ شهادت! برخیز!

برخیز! این نسل گمشده، تشنه‏ی خطابه‏های علوی توست!

خشت خشتِ دیوارهای كوفه، ردّ پای گام‏های تو را می‏جویند!

ای غربتِ مجسّم! پدر مهربان نخل‏ها!

همسایه‏ی شب و چاه! خلوت نشینِ سفره‏ی اندوه ماه!

تو به افلاك می‏روی و ما در خاك، بر خویش و بر زمین و زمان فاتحه می‏خوانیم؛ كه تو در فهم زمانه نگنجیدی و هزار هزار سال باید بگذرد تا اندازه‏ی تو معادلات بشر را روشنی بخشد.

تو رفتی و ما یتیمان، مرثیه‏خوان دل تنهایی خویشیم.

شكسته‏ترین نماز

نزهت بادی

به قد دل‏آرای تو قامت نماز بستیم! از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله شنیده بودیم كه نماز، معراج مؤمن است اما عروج ما در اقتدای به نماز تو بود. تو مولود كعبه‏ای، یعنی باطن قبله را باید در تو یافت.
ما رو به سوی تو نماز می‏خواندیم و دور كعبه‏ی چشمان تو خدا را طواف می‏كردیم و از زمزم زلال اشك عشقت دل خویش را صفا می‏دادیم.

تكبیر تو را شنیدیم و... لب از سخن برچیدیم! آنگاه تو «حمد» خدا را گفتی و به «توحید» رسیدی.

در هنگامه‏ی نجوایت با خدا، همه‏ی عالم در سكوتی خاموش فرو رفت.

قرآن ناطق لب به سخن گشوده بود، گویی قرآن خودش را در وجود تو تفسیر می‏كرد و... تلاوت قرآن سكوت را می‏طلبید.

سر فرود آوردیم در برابر آن عظمتی كه خداوند در وجود تو نهاده است و تسبیح او را گفتیم:‌ «سُبْحانَ رَبّی العَظیمِ و بِحَمده»، ... برخاستیم و قامتمان را چون ستون دین خدا راست كردیم. ما در مقابل تو چه داشتیم جز خضوع و خاكساری؟ تو به سجده رفتی و ما به خاك پای تو سر نهادیم و با تو كه جلوه‏ای از عالی‏ترین مراتب حقّانیت پروردگار عالمیان بودی، خدا را تحمید كردیم: «سبحانَ ربّی الأعلی و بحَمده»

و ناگهان...

فرق تو، فرق ایمان شكافت و دل و نماز ما را نیز شكست.

فُزْتُ وَ رَبِّ الكعبه! رستگاری تو گرفتاری ما شد.

جانا! رحم آور! «روح نمازمان قبض شد و لاشه‏های سر در ركوع و سجودمان بی‏كفن و دفن بر خاك ماند و قلب، گوری شد كه در آن جنازه‏ی عشق را به خاك سپردند».

اكنون ما را بازگوی كه روی به كجا آوریم؟ با ما بگو كه چه باید كرد، آنجا كه مسجد كوفه مانده است و حال صاحبخانه «خراب» است. ما مسجد را می‏خواستیم كه خرابات عشق تو باشد، حال بازگو كه با این خرابه‏ی دل چه كنیم؟

ستون‏های مسجد كوفه كه راز داران مناجات‏های شبانه‏ی تواند، بر حال ما می‏گریند! بر حال دلباختگانی كه تا ابد راه معراج را گم كرده‏اند و تا هنگامه‏ی آن نبأ عظیم از تو خواهند پرسید: «عمَّ یتساءَلون عن النبأ العظیم»

دلی كه در كنار تو آرام می‏گرفت، كنون چه چاره سازد جز سر درگریبان ماتم فرو بردن و همنوا شدن با جمع غریبانه‏ی اصجابت: أَمَّن یجیبُ الْمُضطَرِّ اِذا دَعاهُ وَ یكْشِفُ السّوءَ.

كاسه‏ی چشمانمان را در دست گرفتیم و گِردِ خانه‏ی تو كه دارالشفایمان بود، چرخیدیم، در كاسه‏ی چشمان ما شیر نیست مولا! سه شب است كه هم ناله‏ی با تو نخوابیدیم و خون گریستیم و اینك آمده‏ایم تا جانمان را نذر شفای تو كنیم.

این جان ناقابل ما فدای یك نفس تو: «نَفْسی لَكَ الْوِقاء وَ رُوحی لَكَ الْفِداء»

چاه‏ها و نخلستان‏های كوفه كه آشنای درد تو بودند، جماعت پریشان دور خانه را ندا میدهند كه زخم سر علی علیه‏السلامشما را این چنین بی‏تاب نموده است، اما شما از عمق زخم دل شرحه شرحه‏ی علی علیه‏السلام چه می‏دانید؟ آنگاه كه سر خویش در دل چاه می‏نمود و فریاد غریبانه سر می‏داد كه: «وای فاطمه‏ام علیهاالسلام!»

ای عزیز ما! بگو آنچه ما شنیده‏ایم هذیان لب‏های تب دار است و آنچه ما می‏بینیم تَوهّم چشمان اشكبار! مگر این شمشیر به چه زهری آلوده بود كه شَرنگی چنین، بر جان ما ریخت؟
با ما بازگو كه تلخی فراقت را چه چاره كنیم؟ به راستی شرنگی تلخ‏تر از جان چیست در كام بازماندگان؟
گریه موهبتی است كه راه صبر را هموار می‏دارد و گرنه داغ بی‏تسلّی تو را چگونه تاب آوریم؟

با تو همان می‏گوییم كه خود در رحلت رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله گفتی:

اِنَّ الصَّبرَ لَجمیلٌ اَلاّ عَنْكَ

وَ اَنَّ الْجَزَعَ لَقبیحٌ اِلاّ عَلَیكَ

وَ اِنَّ المُصابَ بِكَ لَجَلیلٌ

وَ اِنَّهُ قَبْلَكَ وَ بَعْدَكَ لَجَلَلٌ⁵

«صبر جمیل است اما نه در مرگ تو، بی‏تابی زشت است امانه در جدایی از تو و مصیبت تو عظیم است و پیش از تو و پس از تو هر چه مصیبت باشد كوچك و آسان است».

با ما دیگر سخن از زیبایی صبر و قبح جزع نگویید

ما را از این پس تمام نمازهایمان شكسته است!

تاریك‏ترین شب كوفه

سیدجهاد نظری

امشب⁶ سرخ‏ترین شب‏های معراج است. شامگاه غریبی است كه خورشید ازلی را در خود می‏بلعد.
كوفه غریب‏تر از همیشه می‏طپد و ماهتاب ولایت آخرین تابش نورانی خود را از پنجره‏ها به خانه‏های همیشه خفته‏ی كوفه می‏بارد.

گام‏های زمان سبك‏تر از همیشه می‏جنبند.

امشب، گاه پرواز آخرین مولا است. نجوا كه می‏كند كمر دنیا می‏لرزد و اشك كه می‏ریزد برای هر قطره‏ی مظلومیتش هزاران نوشته به زمین می‏آیند تا مگر قطره‏ای نصیب خود كنند. به آسمان كه نگاه می‏كند، ماه، شرمسار تابیدنش می‏شود.

امشب، شب «اَم مَنْ یجیب» مرغابی‏هاست و علی را شور رفتن در سر است.

سرانجام بانگ وصال از حنجره‏ی سرخ انتظار به صدا در می‏آید و صدای مؤذن، كوفه را كه سیاه‏تر از همیشه غرق در تاریكی است فرا می‏گیرد.

كوچه‏ها با صدای موزون قدم‏های امیرالمؤمنین آشنایند. اما امشب ندای وداع از این قدم‏ها برمی‏خیزد.
امشب دیوارهای مسجد گام‏های مولایشان را سجده می‏گذارند. و مولا بار دیگر فضای مسجد را با عطر حضورش معطر می‏كند.

علی در محراب قیام می‏كند تا عظمت محراب را تفسیر كند، به سجده می‏رود و... سربرنمی‏آورد مگر با فرق شكافته و دل خونین و...

صدای پای علی

محمدرضا تقی‏دخت

آرام‏تر، كجا می‏روی؟ جان من عجله مكن! مرو! كجا می‏روی در این سحر تاریك با ستاره‏های لرزان، كجا می‏روی در این صبح نفس گرفته‏ی ارغوانی؟ كجا می‏روی در این سپیده دم گریان؟ كجا می‏روی در این طلوع خونین؟ آرام‏تر! كجا می‏روی؟...

صدای اذان می‏خواندت؛ صدای اذانی كه امروز عطری تازه‏تر دارد. صدای اذانی كه امروز از گلدسته‏های روشن و نورانی آسمان در داده می‏شود، صدای اذانی كه عطر تازه‏ای از نسیم‏های ملكوت را در فضا می‏پیچاند. صدای اذانی كه درخت و خاك و ستاره را به گریه می‏اندازد، صدای اذانی كه چاووش شهادت است، صدای اذان صبح نوزدهم...

نگاه كن، پشت سرت زمین می‏گرید و مرغابی‏ها را می‏آشوبد، دامنت را میخ در رها نمی‏كند، دیوار به داخل می‏راندت، زمین جاذبه‏اش را به نهایت می‏رساند تا قدم‏هایت را نگاه دارد، آسمان، تاریك می‏شود تا راه را باز نشناسی و پای از خانه بیرون ننهی؛ مسجد آرام اذان می‏گوید تا شاید نشنوی، سپیده كم سو می‏زند تا مگر رسیدن صبح را نبینی؛ كجا می‏روی در این صبح ستاره و خاكستر، آرام‏تر، كجا می‏روی؟

این صدای گام كیست كه می‏آید؟ صدای نام كیست؟ طنین بلند كدام قدم است كه تكبیرگویان به سجاده‏ی شهادت خواهد نشست و سجاده را و مسجد را و تاریخ و حماسه و ایمان و عشق را عزادار خواهد كرد؟ صدای صلوات‏های مكرر بهشتی از كدام سو می‏آید كه چنین اشتیاق به شهادت، گام‏هایش را سرعت می‏بخشد؟ در این همهمه‏ی ساكت سحری، كدام ترانه‏ی آغشته به خون در تاریخ تكرار می‏شود و كدام زهر در كام زخمی جانكاه فرو خواهد ریخت؟ كدام دست به مسجد خواهد آمد و خفته‏ی تاریك را بیدار خواهد كرد و كدام پا محكم و استوار به محراب قدم خواهد گذاشت؟ كدام زبان ذكر بلند اللّه‏ اكبر را بر خواهد خواند و كدام دست سر بر زانوی ركوع خواهد برد؟ كدام كلمه در خواب آشفته‏ی معاویه تعبیر خواهد شد و كدام دست تاریك، پیشانی روشن تاریخ را خواهد شكافت؟

این صدای كیست كه می‏آید؟ صدای عدالت بلندی نیست كه سی سال درگلو و بر زبان جاری ماند؟ صدای برق شمشیری نیست كه تاریخ را لرزاند و حماسه ساخت؟ صدای گامی نیست كه بر دوش پیامبر بالا رفت؟ صدای چشمی نیست كه اشك را بی‏دریغ ارزانی چاه‏ها و نخلستان‏های كوفه و مدینه كرد؟ صدای لرزان مناجاتی نیست كه جان جانداران را لرزاند؟ صدای عدالت و قسطی نیست كه بر محضر قاضی نشست؟ صدای گام روشن تنزیل نیست؟ صدای پای علی نیست؟

صدای پای علی...

شرمت باد ای زهرآلوده شمشیر و ننگت ای تاریخ ستم و تیغ و جنایت! شرمت كه بر پیشانی فرود آمدی كه بوسه گاه پیامبر بود و ننگت باد كه تمامت خویش را رها ساختی و ویران كردی! شرمت باد كه بهترین بندگان خدا بعد از پیامبر را در آتش كینه‏ی دیر سال فرزندان ناخلف عبدمناف سوختی و ننگت كه علی را نشناختی! ننگت باد ای تاریخ ستم و تیغ و جنایت و ای زهرآلوده شمشیر معاویه...
غم غربت

علی خیری

باور نمی‏كنم كه با یك ضربت شمشیر بتوان اقیانوسی را شكافت؟ باور نمی‏كنم كه از این پس آسمان غیرت و مردی، بی‏خورشید، به تیرگی خواهد گرایید؟

باور نمی‏كنم كه از این پس تو بر زمین قدم نخواهی زد!

باور نمی‏كنم كه از این پس ذوالفقار در نیام خواهد ماند!

کاش هستی به عدم می‏نشست و چنین روز تاری به خود نمی‏دید!

كاش زمان از حركت باز می‏ایستادو زمین در خود فرو می‏ریخت.

كاش پای آن شقی‏ترین نامرد تاریخ، در وحشت آن سحرگاه به غروب نشسته، خشك می‏شد و دست‏های پلیدش می‏شكست.

از این پس نه تنها یتیمان كوفه كه تمام هستی، سایه‏ی پدر را بر سر خود نخواهند دید.

ای خیبرشكن دل‏های خلق! ای تنهاترین مرد عالم! از این پس، از غم غربت تو سر در كدامین چاه فرو بریم؟ در كدامین نخلستان، ماه را شریك دردهای ناگفته‏ی تو بگیریم؟

ای پدر، به خانه بازگرد، كه زینب تاب یتیمی دوباره را ندارد!

کلمات کلیدی:  تاریخی   ولایت (امام علی)   رمضان