ایکس – شبهه: مسئله «حشر» یک مقوله است و مسئله «پاداش و عقاب» مقوله‌ی متفاوتی است و الزامی نیست که نتیجه‌ی هر حشری حتماً پاداش و عقاب به طریق محاکمه و مکافات عمل باشد.

الف – حشر ملائک و حیوانات:

با توجه به آیات قرآن کریم، نه در حشر ملائک تردیدی هست و نه در حشر حیوانات و نه حتی در حشر موجودات بی‌جان؛ آنها نیز مانند انسان و جنّ محشور می‌شوند. به طور کلی می‌توان گفت که هر صاحب روحی حتماً محشور می‌گردد، خواه از گروه انسان‌ها باشد، خواه اجنّه، خواه ملائک یا حیوانات و بسیاری از جمادات نیز محشور می‌شوند. اما، نظر به این که بیشترین تردید در خصوص حشر حیوانات است، ذیلاً به چند آیه اشاره می‌شود:

*- «وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ» (التکویر، 5)

ترجمه: و آن گاه كه همه حيوانات وحشى محشور شوند.

وحوش، جمع وحش، به معنای حیواناتی است که با انسان اهلی نمی‌گردند و آیه تصریح دارد که آنان نیز محشور می‌شوند.

*- در قرآن کریم تصریح شده است که حیوانات زمینی و هوایی نیز گروه‌هایی مثل شما انسان‌ها هستند و قیامت محشور می‌گردند:

«وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُكُم مَّا فَرَّطْنَا فِي الكِتَابِ مِن شَيْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ» (الأنعام، 38)

ترجمه: و هيچ جنبنده‏اى در زمين نيست و نه هيچ پرنده‏اى كه با دو بال خود پرواز مى‏كند مگر آنكه آنها [نيز] گروه‏هايى مانند شما هستند ما هيچ چيزى را در كتاب [لوح محفوظ] فروگذار نكرده‏ايم سپس [همه] به سوى پروردگارشان محشور خواهند گرديد.

*- خداوند متعال و حکیم در کلام وحی تصریح نموده است که همه را جمع می‌کند.

«وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَاءُ قَدِيرٌ» (الشوری، 29)

ترجمه: و از نشانه‏هاى [قدرت] اوست آفرينش آسمان‌ها و زمين و آنچه از [انواع] جنبنده در ميان آن دو پراكنده است و او هرگاه بخواهد بر گردآوردن آنان تواناست.

ب – بهشت و جهنم (مکافات عمل):

حشر برای مؤاخذه، پاداش یا مکافاتِ اعتقاد و عمل و در نتیجه بهشت و جهنمی که در قرآن مطرح شده است، دائر مدار «تکلیف» است و تکلیف نیز وقتی معنا، مفهوم و قابلیت انجام یا خودداری پیدا می‌کند که موجود از یک سو دارای «عقل» و از سوی دیگر دارای «اختیار» باشد که بتواند «انتخاب» کند. و البته بدیهی است که در این صورت نیاز به هدایت «عقل» در تکوین و «وحی» در تشریح دارد که بتواند پس از روشن شدن راه رشد از گمراهی، انتخاب کند. لذا فرمود: چون عقل و اختیار دادم، وحی هم فرستادم، راه رشد از گمراهی را نیز روشن کردم، دیگر نیازی به هدایت اجباری نمی‌باشد:

«لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» (البقره، 256)

ترجمه: در دين هيچ اجبارى نيست و راه از بيراهه بخوبى آشكار شده است پس هر كس به طاغوت كفر ورزد و به خدا ايمان آورد به يقين به دستاويزى استوار كه آن را گسستن نيست چنگ زده است و خداوند شنواى داناست.

هر چند طبق آیات قرآن کریم، همه موجودات و حتی پرندگان دارای نوعی «شعور» هستند که موجب تسبیح آنها از روی علم و آگاهی‌‌شان می‌گردد و با شعور حیوانی اراده و اختیاری نیز دارند، اما در آن درجه از شعور یا اختیار نیستند که مخاطب وحی قرار گرفته و مکلف گردند. از این رو در درجه اول «انسان» و سپس «جنّ» [و البته در حد بسیار نازل‌تر]، از موهبت عقل، اختیار و قدرت انتخاب و اراده برخوردار گردیده‌اند، لذا به هنگام حشر مؤاخذه شده و به نتیجه‌ی آن گونه که بودند و آن چه که کردند می‌رسند.

اما، چنان چه بیان گردید، لازمه‌ی «حشر» فقط سؤال و جواب و پاداش و عقاب نمی‌باشد. هیچ مخلوقی بی سبب خلق نگردیده است و حتماً به کمال خود می‌رسد و همه‌ی مخلوقات در حرکت خود به سوی او بر می‌گردند.

دقت شود که نظام عالم بسیار پیچیده است. انسان به واسطه وحی به بسیاری از اخبار غیب دست یافته است و به واسطه عقل به حقانیت آنها و بالتبع آنها بسیاری از امور دیگر پی‌برده است و بسیاری هم چنان برای برخی از عقول در پرده‌ی غیب است.

به عنوان مثال: از آن چه مشهود بشر شده معلوم می‌شود که جمیع ملائک، بسیاری از حیوانات و حتی جمادات، در روز حشر، شهود انسان‌ها هستند، چنان چه در صریح آیه قرآن کریم آمده است که از ملائک، تا انبیاء، تا بت‌ها و یا سایر موجودات (مثل حیوانات) که معبود و إله بشر قرار گرفته‌اند، سؤال می‌شود که «آیا شما ادعای الوهیت داشته و بندگان من را به سوی بندگی و عبادت خود خواندید؟!» و آنها خدا را شاهد گرفته و تکذیب می‌کنند. و نیز در آیات هست که خداوند متعال معبودهای کاذب را می‌آورد و به پرستندگان آنها می‌فرماید: حال از آنان نصرت و نجات بخواهید و نیز تصریح شده است که ابزار معصیت و هم چنین عبادت انسان، از اعضای خودش گرفته تا موجودات دیگر حاضر شده و شهادت می‌دهند.

 

پس نظام عالم بسیار پیچیده است و نظام عالم آخرت به مراتب پیچیده‌تر.

کلمات کلیدی:  اعتقادی   معاد   قیام