«ایکس - شبهه»: هر سه مورد و مبادی و آثارشان با یک دیگر متفاوت است که در ذیل به صورت مختصر توضیح داده می‌شود:

الف – سؤال، کار ذهن و فکر فعال است. لازمه‌ی حیات معقول، ایجاد سؤال در ذهن و جستجوی سالم برای یافتن پاسخ درست است. به قول مرحوم علامه‌ی جعفری: «کسی که سؤال ندارد، عقل ندارد». چرا که به طور قطع هر عاقلی تفکر می‌کند و از آنجا که عالم به غیب و شهود نیست و همه چیز را نمی‌داند، برایش سؤال ایجاد می‌شود و از روی طبع به دنبال پاسخ سؤالش می‌گردد. پس سؤال داشتن نه تنها نکوهیده نیست، بلکه بسیار هم پسندیده است و آموزه‌های قرآنی و اسلامی نیز بشر را موظف به تفکر، سؤال و یافتن پاسخ برای ارتقای عقل،‌ دانش و بینش نموده است.

ب – شک، انواع و اقسامی دارد که به طور خلاصه می‌توان به «شک سالم» و «شک ناسالم» تقسیم نمود. شک سالم، بسیار خوب و آغاز یقین است. در روایات آمده است که شخصی به امام صادق علیه‌السلام عرض نمود: «هلاک شدم»! پرسیدند: چرا؟ گفت: شک کردم. پرسیدند: به چه چیز شک کردی که می‌گویی هلاک شدم؟ عرض کرد به خود خدا! یعنی شخص به اصل وجود خدا شک کرده بود، نه زیر مجموعه‌های چون قرآن، اسلام، ولایت و ...، امام فرمودند: «الله اکبر، هذا اول الیقین» - یعنی: الله اکبر، این تازه اول راه یقین است. آری، راه یقین از شک می گذرد و معمولاً تا انسان در ابتدا شک نکند، در انتها به یقین نمی‌رسد.

اما شک ناسالم، نوعی بیماری است که به آن بیماری شکاکی نیز گفته می‌شود و اختصاصی هم به مسائل اسلامی ندارد. بلکه انسان مبتلا به شکاکی، به همه چیز شک می‌کند و حتی پس از حصول یقین، باز به یقین خود هم شک می‌کند و چنین شکی مهلک است.

ج – شبهه، مقوله‌ای کاملاً متفاوت است. چنان چه از نامش پیداست، نوعی «شبیه‌سازی» برای انحراف ذهن است. شبهه‌افکن، بخشی از حق را می‌گیرد و بخشی از باطل را شبیه آن جلوه می‌دهد و هر دو را مخلوط می‌کند، تا نتیجه‌ی سوئی به دست‌آورده و برای ایجاد انحراف به اذهان القاء کند.

شبهه‌ها معمولاً بر دو پایه «اگر» و «پس» استوار هستند. «اگر» همان موضوع یقینی مخاطب است که شبهه‌ساز با «اگر» آن را متزلزل می‌شمارد و «پس» نتیجه‌ی انحرافی است. مثلاً می‌گوید: «اگر چنین است، پس چرا چنان شد». و گاه یا حتی اغلب این «اگر»ها و «پس»ها هیچ سنخیتی هم با یک دیگر ندارد. به عنوان مثال: «اگر اسلام دین بر حقی است، پس چرا فلان روحانی‌نما رانت‌خواری کرد»؟!

دقت نمایید، حقانیت اسلام که یقینی است، با «اگر» مشکوک قلمداد می‌گردد و عمل خلاف یک انسان، ملاک قضاوت در مورد یک «دین» قرار می‌گیرد. این همان شبهه‌سازی است.

شبهه، معمولاً از سوی دشمنان ساخته و با کمک ایادی و نیز نادانان توزیع شده و به روش‌های متنوع تبلیغاتی بر اذهان القاء می‌گردد.

اگر در آموزه‌های قرآنی نیز دقت کنیم، مشاهده خواهیم نمود که حق‌تعالی «سؤالات» بسیاری مطرح می‌نماید و به آنها پاسخ می‌دهد و یا حتی به سؤالات مطروحه از ناحیه‌ی کفار پاسخ می‌دهد. در مورد شک نیز دلیل و برهان ارائه می‌نماید تا شک سالم برطرف گردد، اما در خصوص شبهه می‌فرماید که قلب‌های مریض و منافقین از آن پیروی می‌کنند.

کلمات کلیدی:  گوناگون