ایکس – شبهه: آیت الله جوادی آملی در «تفسیر موضوعی قرآن کریم، جلد 17، جامعه در قرآن، ص 48»، پس از تعریف نهاد اجتماعی مبنی بر «نهاد، نظامی به نسبت پایدار و سازمان یافته از الگوهای اجتماعی است که برخی رفتارهای یکسان را با هدف برآوردن نیازهای اساسی جامعه در بر می‌گیرد»، در بیان اقسام نهاد، ابتدا به «نهاد خانواده» اشاره نموده و می‌نویسند:

«چنان چه گذشت، خانواده، هسته‌ی مرکزی جامعه است و شکل‌گیری جامعه از خانواده آغاز می‌شود.

خانواده به گروهی خاص از خویشاوندان اطلاق می‌شود که در برآوردن نیازهای اساسی اعضا، مسئولیت اصلی را عهده‌دار است. این گروه، ترکیبی از افرادند که از طریق خون، ازدواج یا فرزند خواندگی (در غیر حوزه‌ی اسلام) به هم مربوط می‌شوند. (مبانی جامعه شناسی [بروس کوئن، ص 151 - 153)

در شکل‌گیری خانواده، فرهنگ‌های عمومی افراد جامعه نقش مؤثری دارند. در برخی جوامع ساخت خانواده‌ی تک همسری، در بعضی از فرهنگ‌های دیگر چند همسری، خانواده هسته‌ای، خانواده گسترده و ... مرسوم است که بحث و بررسی آنها هدف این نوشتار نیست.

گفتنی است که خانواده جامعه‌ای کوچک به شمار آمده و قرآن کریم برای سالم‌سازی جوامع انسانی به این هسته‌ی اجتماعی، رویکردی خاص دارد: خداوند برای نجات و رهایی از گمراهی و توجه به تعلیم و تربیت به سرپرست خانواده چنین خطاب می‌فرماید: {قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا} (1)؛ یا به اساسی‌ترین عامل سعادت، امر {وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا} (2) و نیز به پیامبرش چنین خطاب می‌فرماید: {وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ} (3) و از طرف دیگر می‌فرماید: {لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاء إَنِ اسْتَحَبُّواْ الْكُفْرَ عَلَى الإِيمَانِ} (4)»؛ اگر بعضی از اعضای خانواده کفر را بر ایمان ترجیح دادند، آنان را سرپرست خود قرار ندهید.

این امر و نهی الهی به اعضای خانواده و دوگانگی در رفتار نشان اهمیت موضوع است. هرگاه برخی از افراد در مسیر هدایت باشند، بر سایر اعضای خانواده لازم است از آنان تبعیت کنند و هر گاه سرپرست خانواده نیز در وادی گمراهی باشد، دیگر اعضا نباید از او پیروی کنند. دستور قرآن برای استحکام خانواده، امر به نیکی‌ها و نهی از زشتی‌هاست.

همه‌ی این احکام و دستورهای اکید در قرآن کریم برای آن است که خوبی‌ها و بدی‌های جامعه از خانواده بر می‌خیزد. اگر این موضوع چندان مهم نمی‌بود، خداوند برای خانواده این همه جایگاه ویژه بر نمی‌شمرد.

با توجه به آیات الهی، اگر گفته شود که هدایت و ضلالت افراد مرهون هدایت‌ها و گمراهی‌های خانوادگی است، سخنی به گزاف گفته نشده است، از این رو در اسلام کارکرد خانواده فقط در فراهم ساختن نیازهای اقتصادی خلاصه نمی‌شود، بلکه وظیفه‌ی انسانی آن، مراقبت از فرزندان، نظام‌بخشی به رفتار غریزی نوجوانان و جوانان و تأمین نیازهای فرهنگی و اجتماعی آنان است. البته در جوامعی که خانواده در آنها سهمی جز آسایشگاه موقت شبانه ندارد، چنین احکامی هم نیست، چون به اهمیت خانواده و تأثیر مهم آن در فرهنگ‌سازی جامعه پی نبرده‌اند.»

1-     سوره تحریم، آیه 6: خود و كسان خود را از آتشى كه هيزم آن مردم و سنگ‏هاست نگه داريد (محافظت کنید) ... .

2-     سوره طه، آیه 132: و خانواده خود را به نماز امر كن و خود (نيز) با همه نيرو بر (مراعات) آن شكيبايى كن ... .

3-     سوره شعراء، آیه 214: و (نخست) خويشان نزديكت را بيم ده و انذار كن.

4-     سوره توبه، 23: اگر پدرانتان و برادرانتان كفر را بر ايمان ترجيح دهند [آنان را] به دوستى (سرپرستی) مگيريد.

 

 

 

کلمات کلیدی:  در محضر استاد   ازدواج   خانواده