بازکردن راه تداوم و استمرار نعمات إلهی

امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام:

نهج البلاغه، حکمت 13، در برگردان (ترجمۀ) حجت الاسلام و المسلمین انصاریان

«اِذا وَصَلَتْ اِلَيْكُمْ اَطْرافُ النِّعَمِ، فَلاتُنَفِّرُوا اَقْصاها بِقِلَّةِ الشُّكْرِ.» (نهج البلاغه، حکمت 13)

 - زمانی‌ که مقدمات نعمت‌ها به شما رسید، نهایت آن را با کمی‌ شکر از خود مرانید.

شرح مختصر

این فرموده، بسیار کوتاه است، اما همچون سایر بیاناتِ باب علم، حضرت امیرالمؤمنین، امام علی علیه اسلام، بسیار ژرف و سراسر حکمت می‌باشد.

آدمی، همچون سایر مخلوقات، فقیر، ضعیف، ناتوان و بالتبع محتاج و نیازمند است، لذا هم به نعمات الهی نیاز دارد و هم تداوم و استمرار آن را آرزو دارد و دوست می‌دارد.

اما، نظام خلقت و هدایت الهی، قانونمند و نظام‌مند می‌باشد و هیچ اتفاقی در آن تصادفی یا همین‌طوری رخ نمی‌دهد. اگر خداوند کریم و منّان، به بنده‌اش نعمتی می‌دهد و او را از مواهبی برخوردار می‌سازد، چون خودش رحمان، جواد، کریم و ربّ است و بندگانش را دوست دارد و نیاز آنها را می‌داند؛ اما در عین حال، همان نعمت را وسیلۀ آزمایش قرار می‌دهد و اگر بارش نعمتی را تمام می‌کند و بنده‌اش را از تداوم آن محروم می‌سازد نیز بی علت، دلیل و حکمت نمی‌باشد.

از جمله وظایف و تکالیف بندگی که انجام آن سبب تداوم بارش نعمت می‌شود و ترک آن موجب تنگدستی، مشکلات و عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌گردد، «شکر» می‌باشد؛ چنان که فرمود:

«وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ» (ابراهیم علیه السلام، 7)

- (همچنين) بخاطر بياوريد هنگامی را كه پروردگارتان اعلام داشت كه اگر شكر گزاري كنيد (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر كفران كنيد مجازاتم شديد است!

«شکر نعمت»، یعنی اولاً مُنعم (نعمت دهنده) را بشناسید که فقط خداوند سبحان است؛ ثانیاً او سپس بگذارید؛ ثالثاً نعمت را بشناسید و رابعاً آن را درست و به جا استفاده کنید، ضایع ننمایید و هدر ندهید.

«کفران نعمت» نیز بر عکس شکر می‌باشد. حال خواه کسی مُنعم را نشناسد و سپاسگزار او نباشد، یا نعمت را نشناسد و ضایع نماید!

از این‌رو فرمود: «زمانی‌ که مقدمات نعمت‌ها به شما رسید، نهایت آن را با کمی‌ شکر از خود مرانید»؛ یعنی نعمات به صورت دفعی و یکجا داده نمی‌شوند، بلکه مراحل دارند؛ اگر از یک مرحله سالم عبور کردیم، به مرحلۀ بعدی می‌رسیم. همین که نعمتی به تو رسید، بدان که مقدمه و آغاز است برای نعمات بیشتر و بیشتر.

فرض کنید که کسی از شغل و درآمد خوبی برخوردار شده و یا ثروتی به او رسیده است، اگر شاکر خداوند متعال باشد، درست و به جا مصرف کند، سرمایه‌گذاری کند و ...؛ ثروتش افزون می‌شود و اگر ناشکری کند، نعمت را ضایع کند، اسراف کند، در راه حرام خرح کند و ...؛ ثروتش به پایان می‌رسد و یا به جای فایده، به نقمت تبدیل شده و به ضررش تمام می‌شود.

فرض نمایید که به کسی، توفیق اقامۀ نماز داده شده است که نعمت بسیار بزرگی است؛ حال اگر قدر این نعمت را بداند و آن را ضایع نکند، به نماز اول وقت، نماز با خشوع و خضوع و معراج هم می‌رسد و آن نماز، ستون دینش می‌شود.

بنابراین، خداوند رحمان و منّان، نعمت را می‌دهد، اما اسباب تداوم و استمرار آن را در اختیار خودمان گذاشته است. لذا باید به تمام معنا و در عمل شاکر باشیم و به شکر لفظی، بسنده ننماییم.

 

 

کلمات کلیدی:  نهج البلاغه