شهید مطهری رحمة الله علیه:

... در اسلام ، آنچه منجر به شهادت‌، يعنی مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس‌، می‏گردد به صورت يك اصل در آمده است و نام آن " جهاد " است‌. فعلا نمی‏توانيم به تفصيل درباره ماهيت اين اصل بحث كنيم كه آيا ماهيت دفاعی‏ دارد يا تهاجمی‌؟ و اگر ماهيت دفاعی دارد آيا منحصر است به دفاع از حقوق شخصی و حداكثر حقوق ملی و يا شامل حقوق انسانی از قبيل آزادی و عدالت [نیز] می‏شود‌؟ و آيا توحيد جزء حقوق بشری و انسانی است يا نه؟ و اساسا خود اصل جهاد آيا با حق آزادی منافی است يا نه؟ اينها بحث‌های دلكش و مفيدی است كه در جای خود بايد طرح شود     .

اينجا همين قدر می‏گوئيم كه اسلام‏ دينی نيست كه بگويد اگر كسی به طرف راست چهره‏ات سيلی زد طرف چپ را جلو ببر، و دينی نيست كه بگويد: كار خدا را به خدا و كار قيصر را به‏ قيصر وابگذار .و همچنين دينی نيست كه ايده مقدس اجتماعی نداشته باشد و يا كوشش در راه دفاع يا بسط آن‏ ايده را لازم نشمارد.

قرآن كريم، سه مفهوم مقدس را در بسياری از آيات خود، توأم آورده‏ است: "ايمان" ، "هجرت" و "جهاد". انسانِ قرآن، موجودی‏ است وابسته به ايمان و وارسته از هر چيزی ديگر .

اين موجود وابسته به‏ ايمان برای نجات ايمان خود هجرت می‏كند و برای نجات ايمان جامعه و در حقيقت برای نجات جامعه از چنگال اهريمن بی‌ايمانی جهاد می‏نمايد‌. در اينجا اگر بخواهيم آيات مربوط به اين موضوع و يا روايات وارد در اين‏ باب را بياوريم‌، سخن به درازا می‏كشد‌، [پس] به شرح چند جمله از يك خطبه نهج‏ البلاغه اكتفا می‏كنيم :

در قسمت اول می‏فرمايد: «فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِيَائِهِ» - همانا جهاد دری از درهای بهشت است، دری است كه‏ خداوند اين در بهشتی را به روی همه كس نگشوده است. هر فردی لياقت ندارد كه باب الجهاد به رويش گشوده شود، هر فردی‏ شايستگی مجاهد بودن ندارد، خداوند اين در را به روی دوستان خاص خويش‏ گشوده است، مجاهدين بالاترند از اينكه بگوئيم مساوی با اولياء الله‏ هستند؛ مجاهدين مساوی با "خاصة اولياء الله" می‏باشند.

قرآن می‏گويد: بهشت دارای هشت در است، چرا؟ آيا به اين جهت كه‏ ازدحام جمعيت نشود درهای متعدد دارد؟ می‌دانيم كه آن جهان، جهان تزاحم‏ نيست، همانطور كه خداوند حساب همه بندگان را در يك لحظه می‏رسد «وَهُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ»، هيچ مانعی نيست كه همه بندگان از يك در و در يك لحظه‏ وارد بهشت شوند؛ لهذا مسأله نوبت و صف كشيدن آنجا مطرح نيست، آيا يك‏ امر تشريفاتی است؟ شخصيت‌ها و اعيان و اشراف از يك در و ديگران از در ديگر می‏روند؟ باز می‏دانيم كه اين مسائل در آنجا نمی‏تواند مطرح باشد .

آيا مردم به حسب مشاغل طبقه بندی شده‏اند كه مثلا فرهنگيان از يك در و كسبه از در ديگر و كارگرها از در ديگر؟ همه اينها در نشئه‏ای كه جز ايمان‏ و عمل و تقوا عاملی وجود ندارد بی‌معنی است. پس چرا؟

در آنجا درجات است نه طبقات، هر يك از ايمان و عمل و تقوی دارای‏ مراتب و درجاتی است، هر كس و هر گروهی در يك گروه از ايمان و يك‏ گروه از عمل و يك گروه از تقوا هستند، هر گروهی از نردبان تكامل مقدار معينی بالا رفته‏اند، به تناسب رفعتی كه از نظر تكامل، در اين جهان كسب‏ كرده‏اند در آن جهان دری به روی آن گشوده می‏شود .

آن جهان، تجسم ملكوتی‏ اين جهان است. دری كه مجاهدين و شهدا از آن در وارد می‏شوند، و در حقيقت بهشتی كه برای آنها آماده است، دری است كه خواص اولياء الله از آن در به جوار قرب الهی نائل می‏گردند .

در قسمت دوم (جمله بعد در همان خطبه) می‏فرمايد «وَ هُوَ لِبَاسُ التَّقْوَى».

جهاد جامه تقوا است. قرآن در سوره مباركه "اعراف"، سخن از جامه تقوا آورده است. علی می‏فرمايد‌: جامه‌ی تقوا جهاد است. تقوا يعنی پاكی راستين، پاكی از چه؟ از آلودگيی‌ها؛ ريشه‌ی آلودگيهای روحی و اخلاقی چيست؟ خودخواهی‏ها و خود پسندی‌ها و خود گرائی‌ها؛ و به همين دليل مجاهد واقعی، با تقواترين با تقواهاست؛ زيرا يكی پاك و متقی است از آن جهت است كه پاك از حسادت است، ديگری پاك از تكبر است، سومی پاك از حرص است، چهارمی پاك از بخل است، اما مجاهد پاكترين پاكها است. زيرا پا روی‏ هستی خود گذاشته است، مجاهد پاكباخته است .

لهذا دری كه به روی‏ پاكباخته‏ها باز می‏شود با دری كه به روی ساير پاك‌ها گشوده می‏شود متفاوت‏ است. اين مطلب كه تقوا درجات و مراتب دارد از قرآن مجيد به خوبی استفاده‏ می‏شود .

می‏فرمايد: «لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» .(المائدة، 93)

- بر آنانكه ايمان آورده و شايسته عمل‏ كرده‏اند ، در مورد آنچه از نعمتهای دنيا مصرف كنند ، باكی نيست ( حلالشان باد ) هرگاه تقوا و ايمان و عمل صالح را توأم داشته باشند و بعد از آن ايمان و تقوا ، و بار ديگر تقوا و احسان ( نيكوكاری).

اين آيه كريمه متضمن دو نكته عالی از معارف قرآنی است. يكی درجات و مراتب ايمان و تقوا كه مورد بحث ما است ،ديگر فلسفه حيات و حقوق‏ انسان .

می‏خواهد بفرمايد: نعمت‌ها برای انسان است و انسان برای ايمان و تقوا و عمل. انسان آنگاه مجاز است از نعمت‌های الهی بهره‏مند گردد و آنگاه اين نعمت‌ها به مورد مصرف خواهد شد كه خود انسان در مسير تكاملی‏ خودش كه خلقت او را در آن مسير قرار داده حركت كند، يعنی مسير ايمان‏ و تقوا و عمل شايسته .

علمای اسلامی با الهام از اين آيه و ساير تصريحات و اشارات متون اسلامی، مراتب تقوا را به تقوای عام، تقوای خاص، تقوای خاص الخاص اصطلاح‏ كرده‏اند. تقوای مجاهدين تقوای پاكباختگی است، شهيدان تمام مايملك خود را در طبق اخلاص گذاشته و به حق تسليم كرده‏اند، آنان اين جامه از جامه‏های تقوا را بر تن كرده‏اند .

در قسمت سوم (همان خطبه) می‏فرمايد: «وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِينَةُ وَ جُنَّتُهُ الْوَثِيقَةُ» جهاد زره نفوذ ناپذير خدا و سپر مطمئن خدا است. اگر ملتی مسلمان ، روحش روح جهاد باشد، مدرع باشند به اين درع الهی، و اگر اين سپر الهی را همواره در دست داشته باشند ديگر ضربتی بر آنها كارگر نخواهد افتاد .

زره آن جامه حلقه حلقه آهنين است كه سربازان هنگام جنگ مانند يك‏ پيراهن به تن می‏كرده‏اند و اما سپر ابزاری است كه به دست می‏گرفته و مانع‏ ورود ضربت می‏شده‏اند . كار سپر جلوگيری از ورود ضربت بوده و كار زره‏ خنثی كردن اثر ضربت وارده. ظاهرا علی عليه السلام از آن جهت جهاد را هم‏ به سپر تشبيه كرده و هم به زره كه برخی جهادها نوعی پيشگيری است و مانع‏ ورود ضربت می‏شود و بعضی ديگر شكل مقاومت و بی اثر كردن حملات را دارد .

در قسمت چهارم می‏فرمايد: «فَمَنْ تَرَكَهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ وَ شَمِلَهُ الْبَلَاءُ وَ دُيِّثَ بِالصَّغَارِ وَ الْقَمَاءَةِ وَ ضُرِبَ عَلَى قَلْبِهِ بِالْإِسْهَابِ وَ أُدِيلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْيِيعِ الْجِهَادِ وَ سِيمَ الْخَسْفَ وَ مُنِعَ النَّصَفَ». آنكه از جهاد به دليل بی‌ميلی و بی‌رغبتی‌، (نه بدليل خاص شرايط و احوال) رو بگرداند، خداوند جامه‌ی ذلت و روپوش بلا بر تن او می‏پوشاند و او را لگدكوب حقارت می‏كند و حجاب‌ها و پرده‏ها روی بصيرت دل او قرار می‏دهد و بينش را از او سلب می‏كند، دولت حق به جريمه‌ی ضايع ساختن جهاد از او برگردانده می‏شود و به سختی‌ها و شدايد گرفتار می‏گردد و از رعايت‏ انصاف درباره‏اش محروم می‏شود .

اين قسمت، بر خلاف سه قسمت پيشين كه‏ آثار مثبت جهاد را ذكر می‏كند، آثار منفی آن را، يعنی آثار ترك جهاد را بيان می‏فرمايد .

آثار منفی كه در اين جمله‏ها تذكر داده شده‌، چنانكه از مضمون آنها پيداست آثار جمعی است نه فردی، يعنی مربوط به جامعه‏ است نه فرد .

آثار منفی عبارتند از :

الف - ذلت و خواری ، ملتی كه اين درجه را از دست بدهد قطعا خوار و زبون می‏گردد .

ب - شدايد و گرفتاری‌ها ، زبون و توسری خور بودن بر خلاف تصور آنانكه‏ می‏پندارند پناهگاه آسايش است، صدها گرفتاری در پی خود می‏آورد .

ج - حقارت روحی .

د - بصيرت و بينش را از دست دادن، اين نكته عجيب است كه علی (ع‏) بصيرت دل و نورانيت قلب را موقوف به اين امر می‏شمارد. در منطق‏ اسلام به صراحت گفته شده كه بصيرت زاده عمل است، ولی هيچ جا به اين‏ صراحت، عملی اجتماعی مانند جهاد را يك ركن از اركان معنويت و سلوك‏ الی الله نشمرده است تا آنجا كه ترك آن موجب پيدايش حجاب‌ها بر دل‏ گردد .

ه - با ترك جهاد، دولت حق از آنانكه به آنها سپرده شده گرفته می‏شود. ديگر آنها لايق نيستند كه پرچمدار اسلام و مناديان حق به شمار روند .

و - محروميت از انصاف ديگران، يعنی تا ملتی مجاهد است ديگران او را به حساب می‏آورند و اجبارا رعايت انصاف را درباره‏اش می‏نمايند . اما ملتی كه اين خصيصه را از دست داد ، ديگران‏ برای او شخصيتی قائل نمی‏شوند و از هر گونه انصافی درباره‏اش مضايقه‏ می‏كنند .

اين همه نكبت‏ها و ادبارها معلول از دست دادن روحيه مجاهدگری است. پيغمبر اكرم فرمود: «اَلْخَیْرُ کُلُّهُ فِی اَلسَّیْفِ وَ تَحْتَ ظِلِّ اَلسَّیْفِ ...». (1)

- خير و بركت در شمشير و زير سايه شمشير است . و هم فرمود : « إنّ اللَّه أعزّ امّتي بسَنابِك خَیْلِها و مَراکِزِ رِماحِها » (2) .خداوند امت مرا به‏ وسيله سم اسب‌ها و فرودگاه نيزه‏ها عزيز ساخت.

یعنی امت اسلام مساوی است‏ با امت قوت و امت قدرت. اسلام دين قدرت و قوت و دين مجاهد ساز است‏.

ويل دورانت در تاريخ تمدن خويش می‏گويد: هيچ دينی به اندازه اسلام‏ امت خويش را به سوی قدرت و قدرت نخوانده است. حديث پر معنی ديگری از رسول اكرم نقل شده است كه : «مَن لَّم يَغِزُّ وَ لَم‏ يُحَدِّثْ نفسَه بالغزو ماتَ عَلی شُعبة مِن النِّفاق» - آنكه جهاد نكرده و لااقل انديشه‏ جهاد را در دل خود نپرورده باشد .با نوعی از نفاق خواهد مرد. يعنی اسلام از جهاد و لااقل آرزوی جهاد جدا شدنی نيست، صداقت اسلام انسان با اين معيار شناخته می‏شود.

حديث ديگری‏ هست كه از رسول خدا پرسش شد «ما بالَ الشَّهيد لا يُفتن فی قَبره؟» چرا شهيد در قبر، مورد آزمايش (سؤال و جواب قبر و برزخ ) واقع نمی‏شود؟ فرمود: «كَفیَ بِالبارِقَة فَوقَ رَأسِهِ فِتنة» - يعنی شهيد در زير برق شمشيری كه بالای‏ سرش بود آزمايش خويش را انجام داد و پيشاپيش پاسخ همه پرسش‌ها را دارد. يعنی شهيد عملا صداقت و حقيقت خود را ظاهر كرد، لهذا موردی برای سؤال‏ و جواب عالم برزخ باقی نمی‏ماند.

منبع: برگرفته از کتاب قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ

 

 

کلمات کلیدی:  در محضر استاد   شهيد