صحیح بخاری - آيا بخاری از محدثین موثق اهل تسنن است؟ آیا شمس الدين ذهبی گفته است كه محمد بن اسماعيل بخاری صاحب كتاب صحيح بخاری، لين الحديث است؟
ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: یکی از جوامع حدیثی مسلمانان اهل سنّت؛ «الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله صلى الله علیه و سلم و سننه و أیامه» معروف به «صحیح بخاری»، از اهل سنت میباشد و اهل سنّت بر این باورند که پس از قرآن کریم، صحیحترین و کاملترین کتاب، همین "صحیح بخاری" و سپس سایر صحاح سته (صحیحهای شش گانه) میباشد.
بخاری: ابو عبد الله محمد بن اسماعیل بخاری در سال 194ق در بخارا به دنیا آمد . در طی تحصیل علوم دینی، از علمای مشهوری؛ مانند مکّی بن ابراهیم بلخی، عبدان بن عثمان مروزی، عبید الله بن موسى عبسی، أبو عاصم الشیبانی، اسحاق بن راهویه، و احمد بن حنبل حدیث آموخت، و هم چنین نزد شخصیتهای ناصالحی که پست یا غیر مسلمان بودند تعلیم دید (1) . سرانجام بخاری در سال 256ق در «خرتنگ» یکی از روستاهای سمرقند وفات یافت.
حافظ حدیث: وی مدعی بود که «من یکصد هزار حدیث صحیح و دویست هزار حدیث غیر صحیح را در حفظ دارم / ذهبی دمشقی، شمس الدین، تذکرة الحفاظ، ج 2، ص 556» و همین امر سبب شد تا بسیاری در صحت تمامی احادیث منقول از وی تردید کنند.
حدیث: بحث "حدیث" و قبول صحّت آن، چه به لحاظ محتوای پیام و چه وثوق سلسلهی راویان و چه رسیدن نقل به معصوم [در اهل سنت به پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله]،بسیار مفصل است که در «علم رجال، علم حدیث و ...» مورد بحث قرار میگیرد و اصول آن نزد علمای اهل تشیع و تسنن بسیار متفاوت است.
علمای و رجال حدیث در شیعه، تمام کتابهای حدیثی، چه نویسنده آن شیعه باشد یا اهل سنت باشد را بر اساس همان اصول بررسی میکنند، حتی کتب اربعه شیعی ،[مثل اصول کافی] را در معرض تحلیل و بررسی قرار داده و اگر حدیثی در آنها نقل شده باشد که با آن اصول کاملاً تطبیق نکند، نمیپذیرند، از این رو به هیچکدام از این کتب اربعه نیز نام "صحیح" اطلاق نکردهاند.
اما حدیث در نگاه اهل سنّت چنین نیست. معمولاً اگر حدیثی در صحاح ستّه نقل شده باشد، تعبداً آن را میپذیرند، اگر چه با عقل و وحی منافات داشته باشد و یا حتی سلسله راویان به کسانی که مشهور به دروغگو، جاعل و فاسد است برسد. چنان چه در همین "صحیح بخاری"، روایاتی درج شده که در آن خدا تجسّم گردیده است و برای خدا جسمیّت و اعضا و امکان رؤیت قایل شدهاند. (صحیح بخاری – کتاب التوحید).
در صحیح بخاری و سایر صحاح و کتب معتبر اهل تسنن، ضمن آن که روایات صحیحی درج شده، روایات غلط [به اصطلاح خودشان: منکر] نیز بسیار بیشتر درج شده است، حتی در بسیاری از موارد، درک خود از معنا و یا نقل به مضمون را به عنوان حدیث محکم نقل کردهاند.
بخاری مدلس است: تدلیس و مدلس: عبارت است از اوردن یک حدیث که طبق نظر نگارنده حدیث حدیث قسمتهایی از ان حذف شده یا اضافه شده ؛ و علمای اهل سنت تدلیس را از زنا بدتر میدانند و مدلس هم کسی است که تدلیس میکند.
بخاری از كسانی است كه کثیری از علمای اهل سنت بر مدلس بودن وی اتفاق نظر دارند ؛ چنانچه ابن حجر عسقلانی ، حافظ علی الإطلاق اهل سنت، بخاری را در كتاب طبقات المدلسین، ص24 ، شماره 23 و سبط بن العجمی در كتاب التبیین لأسماء المدلسین ، ص177 شماره 64 نام وی را جزء مدلسین میآورد و ذهبی در سیر اعلام النبلاء ، ج12 ، ص275 میگوید : ومحمد بن إسماعیل البخاری ویدلسه كثیراً . بخاری زیاد تدلیس میكرد.
*- خطیب بغدادی در اینباره از خود بخاری چنین نقل کرده است: «بسا روایتی را در بصره میشنیدم و در شام آنرا مینگاشتم و بسا روایتی که در شام میشنیدم، در بصره مینگاشتم! به او گفته شد: آیا به طور کامل مینگاری؟ او در پاسخ سکوت کرد» (ابوریّه، محمود، أضواء علی السنة المحمّدیة، ص 315).
*- محمد بن ازهر سجستانی میگوید: «من در مجلس درس سلیمان بن حرب حضور مییافتم و بخاری با ما بود او میشنید، اما نمینوشت. به برخی از حاضران گفته شد که: چرا بخاری نمینویسد؟ او در پاسخ گفت: وقتی به بخارا بازگردد از روی حافظه خود خواهد نوشت» (همان)
منابع حدیث - در صحیح بخاری احادیث بسیاری به نقل راویانی از خوارج و نواصب از قبیل عکرمه و عمران بن حطان، و دیگر کسانی که حتی بسیاری از محدثان اهل سنت آنان را جرح و تضعیف کردهاند، درج شده است، اما به رغم آن که بخاری معاصر دو امام معصوم [امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام]، بوده است، از آنان هیچ حدیث و روایتی نقل نکرده و احادیث منقول از سایر امامان چون امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نیز در صحیح او بسیار نادر است.
*- اگر چه برخی چون در تأیید صحت احادیث منقول و مکتوب بخاری در صحیح و تأیید سلامت راویان آن احادیث میگویند:"«کلّ من روی عنه البخاری فقد جاوز القنطرة؛ - هرکس که بخاری از او نقل کرده باشد از پل [جرح و تعدیل رجالیان] گذشته است (حلبی، برهان الدین، الکشف الحثیث، ص 112)، اما احادیث منقول نشان میدهد که او از افراد فاسق و فاجر، خارجی و ناصبی، و دین به دنیا فروخته؛ همچون عمرو بن عاص، مروان بن حکم، ابوسفیان، معاویه، مغیرة بن شعبة و ... روایات فراوانی نقل کرده است. و حتی کسانی که سایر محدثین و اکابر اهل سنت، آنها را کذاب یا فاسد خواندهاند.
*- ابن حجر عسقلانی میگوید: «حفاظ (رجال حدیث)، در یکصد و ده حدیث بخاری تشکیک کرده و آنها را فاقد صحّت میدانند و هشتاد تن از چهارصد راویانی که منحصراً در صحیح بخاری آمده تضعیف شدهاند» (أضواء علی السنة المحمّدیة، ص 317، به نقل از: فتح الباری، ج 1، ص 81)
*- طبق مستندات معتبر اهل سنّت، بسیار از حافظان و علمای علم حدیث آنان، حتی در حال پیری و فراموشی (به اصطلاح خودشان در حال اختلاط) نیز نقل حدیث میکردند.
شمس الدین ذهبی:
شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی(م 748هـ.ق) نیز از علما و اکابر اهل تسنن میباشد و از جمله علمایی است که به شدت "ابن تیمیه" و نظرات او را رد کرده است؛ چنان چه میگوید: " ... من بسیار در بررسی احوال او زحمت کشیدم و درباره او به این نتیجه رسیدم که علت کنار گذاشتن او بین اهل مصر و شام و تنفّر مردم از او و سرزنش و تکذیب و تکفیر او به جهت تکبر و خودخواهی و شدت علاقه به رهبری علما و توهین نسبت به بزرگان بوده است... . (بیان زغل العلم و الطلب، ص 17 – 18)"
ذهبی درباره ابداعات عقیدتی و فكری ابن تیمیه ردیه مینویسد و او را به توبه فرا میخواند؛ احادیث بسیاری نیز در مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام نقل میکند، مثل حدیث منزلت و حدیث: «لا یحبك الا مؤمن و لا یبغضك الا منافق - ای علی غیر از مؤمن كسی تو را دوست نمی دارد و غیر منافق كسی با تو دشمنی نمیكند»، اما در عین حال در نقل برخی از احادیث، جانب حفظ حرمت خلفای یپشین را نیز رعایت کرده و با احتیاط نقل میکند.
مرحوم آیت الله مرعشی نجفی در كتاب احقاق الحق دهها روایت كه در مورد فضایل امام علی علیه السلام از زبان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل شده را از كتاب های ذهبی نقل می كند هم چون نزول آیه تطهیر در شأن اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و اینكه امام علی علیه السلام جزء اهل پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده است و ... (ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1413ق، ج3، ص44)
این که شمس الدین ذهبی، معروف به «امام ذهبی»، بخاری را "لین الحدیث" گفته باشد، نمیدانیم، اما ذیل برخی از احادیث منقول از بخاری گفته است که «هذا من أوهام البخاری – این از اوهام بخاری است« (تاریخ الاسلام [سال 100] ص 112)
پاورقی:
1- طبق مستندات معتبر اهل سنت، بعضى از اساتيد بخارى ملعون و بعضى ديگر نصرانى مسلك بودند. مثلا يكى از آنان اسحاق بن سليمان معروف به شمخصه بود و ابن معين از او به عنوان ملعون تعبير مى كرد. (سير اعلام النبلاء 12: 79) و بعضى ديگر: معروف به ابن كلاّب بود كه مى گفتند: هو نصراني بهذا القول (فتح البارى 1: 423 ـ سير اعلام النبلاء 11: 175.(
مرتبط:
*- جایگاه مستدرک حاکم، کنز العمال و تخلیص ذهبی در میان اهل سنت (ترجیحا به تفکیک مذاهب چهارگانه)
- تعداد بازدید : 4316
- 17 دی 1393
- نسخه قابل چاپ
- اشتراک گذاری
کلمات کلیدی: قرآن