پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): متن و ترجمه‌ی آیه‌ی مورد بحث، به شرح می‌باشد:

« وَقَالُواْ اتَّخَذَ اللّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَل لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ كُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ * بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ » (البقره، 116 و 117)

ترجمه: و گفتند: «خداوند فرزندى براى خود اختيار كرده است.» او منزّه است. بلكه هر چه در آسمان‌ها و زمين است، از آنِ اوست، [و] همه فرمانپذير اويند. * [او] پديد آورنده آسمان‌ها و زمين [است‏]، و چون به كارى اراده فرمايد، فقط مى‏گويد: «[موجود] باش» پس [فوراً موجود] مى‏شود.

الف – در آیه‌ی اول (116) تصریح دارد که برخی از اهل کتاب یا دیگران، قایل به فرزند داشتن خداوند متعال شده‌اند، یعنی او را [به هر تعبیری که باشد]، "پدر" و دیگری را برای او "پسر" یا "دختر" قلمداد کرده‌اند. چنان که یهود و نصاری، انبیایی را پسران خدا دانستند و برخی دیگر نیز فرشتگان را دختران خداوند سبحان نامیدند!

ب – خداوند سبحان در این آیه و برخی از آیات دیگر تصریح دارد که این تصور و گمانی باطل و حتی افترایی نابخشودنی به ساحت مقدس او می‌باشد؛ و بیان می‌دارد که هر چه در زمین و آسمان‌ها وجود دارد، مخلوقات او هستند و نه احیاناً فرزندان، شرکا یا مشاوران او.

ج – "بدیع"، یعنی «پدید آورنده»، «نو پدیدار کننده»، یعنی همان آفریدگار.

د – معنای «بدیع = نو پدیدار کننده»، یعنی برای خلقت، نیازی به نقشه و الگو و مدل سابق و ... نداشته و ندارد [چرا که علیم، حکیم، قادر و فعال ما یشاء] می‌باشد و اساساً هیچ نوع نیازی به او راه ندارد.

ﮪ – به کلمات « وَإِذَا قَضَى أَمْراً » توجه کنیم. وقتی فرمود که «بدیع» می‌باشد، یعنی فعل او به تشبیه، الگوپذیری و تقلید صورت نمی‌گیرد و نیازی به اسباب ندارد؛ [هر چند که مخلوقات در سیر پیدایش‌ها و تغییر و تحول خود، نیازمند به اسباب و علل دیگر باشند؛ و البته هر تحولی، خودش ابداع است، چون پیش از آن نبوده است]؛ پس هر گاه "قضای" او بر "امری" رانده شد، با یک فرمان "بود" می‌شود.

و – پس در این آیه بحثی از "ناگهانی" یا "تدریجی" مطرح نشده است، بلکه بحث از خالقیت او به نحو «ابداع» می‌باشد؛ و این که در "امر" او و برای او، تدریج وجود ندارد، چرا که تدریج مستلزم احاطه‌ی زمان و نیاز به می‌باشد.

ز – در عین حال شاهد تحولاتی در مخلوقات هستیم که به صورت تدریج صورت می‌پذیرند، مثل این که بذر به گیاهی کامل مبدل شود و یا نطفه به جنین و نوزاد مبدل گردد؛ اما تمامی این تدریج‌ها، یک وجه غیر تدریجی هم دارند. پیداش یا وجود یافتن، به "امر" الهی صورت می‌گیرد و مراحل خلقت نیز به "امر" او، در قالب زمان و مکان و مستلزماتی که مخلوق برای شدن به آن نیاز دارد صورت می‌پذیرد.

از این رو، اگر موضوع مورد مطالعه مربوط به عالم "امر" باشد، می‌فرماید:

« مَا كَانَ لِلَّهِ أَن يَتَّخِذَ مِن وَلَدٍ سُبْحَانَهُ إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ » (مریم، 35)

ترجمه: خدا را نسزد كه فرزندى برگيرد. منزّه است او چون كارى را اراده كند، همين قدر به آن مى‏گويد: «موجود شو»، پس بى‏درنگ موجود مى‏شود.

و هر گاه موضوع مورد مطالعه مربوط به عالم «خلق» باشد، به مراحل خلقت نیز (بعضا) اشاره دارد، چنان که می‌فرماید:

« ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ » (المؤمنون، 14)

ترجمه: آن گاه نطفه را به صورت علقه درآورديم. پس آن علقه را [به صورت‏] مضغه گردانيديم، و آن گاه مضغه را استخوان‌هايى ساختيم، بعد استخوان‌ها را با گوشتى پوشانيديم، آن گاه [جنين را در] آفرينشى ديگر پديد آورديم. آفرين باد بر خدا كه بهترين آفرينندگان است.

نکته: در عین حال، چه پدیدآوردن مربوط به «عالَم امر» باشد و چه مربوط به «عالم خَلق»، هر دو «خلقت» محسوب می‌گردند. چنان که پس از اشاره به چگونی خلقت مادی بشر از نطفه، در مورد روح او نیز فرمود: « خَلْقًا آخَرَ »، یعنی یک خلقتی متفاوت؛ و در آیه دیگر فرمود که «بگو روح از "امر" پروردگار من است». یعنی چنین نیست که از چیز دیگری پدید آمده باشد، بلکه با « يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ » پدید می‌آید.

بحثى علمى و فلسفى [(بيان اينكه هر موجودى بديع الوجود است)]

علامه طباطبایی رحمة الله علیه (المیزان، ذیل آیه):

تجربه ثابت كرده، هر دو موجودى كه فرض شود، هر چند در كليات و حتى در خصوصيات متحد باشند، بطورى كه در حس آدمى جدايى نداشته باشند، در عين حال يك جهت افتراق بين آن دو خواهد بود، و گر نه دو تا نمي‌شدند و اگر چشم عادى آن جهت افتراق را حس نكند، چشم مسلح به دوربين‌هاى قوى آن را مى‏بيند.

برهان فلسفى نيز اين معنا را ايجاب مى‏كند، زيرا وقتى دو چيز را فرض كرديم كه دو تا هستند، اگر بهيچ وجه امتيازى خارج از ذاتشان نداشته باشند، لازمه‏اش اين مى‏شود كه آن سبب كثرت و دوئيت، داخل در ذات‌شان باشد نه خارج از آن، و در چنين صورت ذات صرفه و غير مخلوطه فرض شده است، و ذات صرف نه دو تايى دارد و نه تكرار مى‏پذيرد، در نتيجه چيزى را كه ما دو تا و يا چند تا فرض كرده‏ايم، يكى مي‌شود و اين خلاف فرض ما است.

پس نتيجه مى ‏گيريم كه هر موجودى از نظر ذات، مغاير با موجودى ديگر است و چون چنين است پس هر موجودى بديع الوجود است، يعنى بدون اينكه قبل از خودش نظيرى داشته باشد، و يا مانندى از آن معهود در نظر صانعش باشد وجود يافته، در نتيجه خداى سبحان مبتدع و بديع السماوات و الارض است.

 

عضویت در کانال «پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه)»

https://telegram.me/x_shobhe

 

کلمات کلیدی:  قرآن   سوره بقره