پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): اگر کسی عقل نداشته باشد، مکلف و مسئول نمی‌شود، و اگر داشته باشد، بدیهی است که باید به مقتضای عقل عمل نماید.

متن و ترجمه‌ی آیه‌ای که مبنا و دلیل پرسش قرار گرفته، به شرح زیر می‌باشد:

«وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا أَفَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَكُنْتُمْ قَوْمًا مُجْرِمِينَ» (الجاثیه، 31)

ترجمه: و امّا كسانى كه كفر ورزيده‌اند، [خدا به آنان مى‌گويد:] مگر آيات من بر شما خوانده نمى‌شد، پس، شما تكبّر ورزيديد و مردمى گنهكار بوديد؟

اگر به چند نکته‌ی بسیار مهم توجه نماییم، پاسخ این پرسش و پرسش‌های مشابه، معلوم و روشن می‌گردد:

عذاب:

برخی گمان دارند که خداوند  متعال موجودی است که دو دست دارد، در یک دست کلید بهشت را به شاخه گلی آویزان کرده و به برخی می‌دهد و در دست دیگرش کلید جهنم را به گرزی آتشین آویخته و به همراه ضربه‌ای محکم، به برخی دیگر می‌دهد!

اما چنین نیست، بلکه نظام علیمانه و حکیمانه‌ی خلقت، مبتنی بر اندازه‌ها (مقدرات) می‌باشد؛ چنان که فرمود: «إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ – ماييم كه هر چيزى را به اندازه آفريده‌ايم / القمر، 49». بنابراین، هر راهی بر اساس اندازه‌ها ایجاد شده و به مقصد معینی می‌رسد و هر کسی در هر راهی قرار بگیرد، به مقصد همان راه می‌رسد؛ و هر چیزی و هر کاری، در چارچوب اندازه‌هایش قرار دارد و نتایجی منطبق با همان اندازه‌ها دارد. به عنوان مثال و در عالَم طبیعت، اندازه‌های مقاومت پوست و گوشت، در برابر حرارت مشخص است؛ پس اگر به آتش و یا حرارت 100 یا 200 درجه نزدیک شد، حتماً می‌سوزد.

پس، عذاب الهی، همان مقصد راه و نتیجه مواضع و عملکردهای آدمی می‌باشد، لذا فرمود: هچ چیزی، حتی به اندازه‌ی مثقالی پنهان و یا فراموش شده و از قلم افتاده نمی‌ماند و به اندازه‌ی نخ هسته‌ی خرمایی نیز به کسی ظلم نمی‌شود.

التبه بهشت، متفاوت است؛ چرا که لطف و کرم که حد و مرزی ندارد، لذا بهشت هم مقصدِ «صراط المستقیم» است و هم نتیجه‌ی مواضع و عملکردهای مؤمن، و هم اضافه و زیاده بر آن، پاداش کریمانه‌ی الهی را  دارد. چنان که فرمود: «لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ - هر چه بخواهند در آنجا دارند و پيش ما فزونتر [هم] هست / ق، 35»؛ یعنی نعماتی هست که نه می‌شناسد، نه می‌خواهد و نه انتظارش را دارد، اما ما به او از فضل و کرم خویش می‌دهیم.

آیات

آیات خداوند متعال، منحصر به آیاتی که با وحی نازل شده و در قرآن مجید کتابت و ثبت شده نمی‌باشد؛ بلکه هر چه در این عالَم هستی وجود دارد که نشانه‌ای روشن برای معرفی حقایق می‌باشد و نیز راه درست را به سوی مقصد حقیقی نشان می‌دهد، "آیه = نشانه‌ی هدایتگر" می‌باشد. لذا در کلام وحی [قرآن کریم]، هم به وحی، اطلاق "آیه" شده و هم به خلقت ... و سایر نشانه‌ها. چنان که در مورد خلق زن و مرد، امر ازدواج و نیز رحمت و مودتی که بین زن و شوهر، پدید می‌آید، فرموده است که آیه (نشانه) است، برای گروهی که تفکر و تعقل می‌نمایند: «إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ – قطعاً در اینها (این نعمات)، نشانه‌هایی (آیاتی) هست، برای کسانی که می‌اندیشند / الرّوم، 21»؛ و یا فرمود:

«وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلًا» (الإسراء، 12)

ترجمه: و شب و روز را دو نشانه (دو آیه) قرار داديم نشانه شب را تيره‏ گون و نشانه روز را روشنى‏ بخش گردانيديم تا [در آن] فضلى از پروردگارتان بجوييد و تا شماره سال‌ها و حساب [عمرها و رويدادها] را بدانيد و هر چيزى را به روشنى باز نموديم.

«وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّيَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَلِيُذِيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَلِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» (الرّوم، 46)

ترجمه: و از نشانه‏‌هاى او اين است كه بادهاى بشارت‏ آور را مى‏‌فرستد تا بخشى از رحمتش را به شما بچشاند و تا كشتى به فرمانش روان گردد و تا از فضل او [روزى] بجوييد و اميد كه سپاسگزارى كنيد.

عقل:

"عقل"، ارزشمندترین نعمت الهی به انسانی است که به او در اموری اختیار برای انتخاب راه داده است، چنان که بشر، خداوند متعال را نیز با "عقل" شناسد، و البته "عقل" به نور "علم" می‌بیند و آیات خداوند متعال در کتاب خلقت و کتاب وحی، همه علم است، برای بینایی "عقل": «كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ - بدين گونه خداوند آيات خود را براى شما بيان مى‌نماید، باشد كه بينديشيد (تعقل نمایید) / البقره، 242».

خداوند متعال، ابتدا به آدمی عقل را موهبت نمود و سپس انبیایش را با دلایل روشن و معجزات ارسال نمود؛ چرا که اگر عقل نباشد، شناخت آنها و معرفت به دعوت‌شان نیز محال می‌باشد.

عقل حجت درونی خداوند است

"حجت"، به معنای دلیل و برهان می‌باشد. امام کاظم علیه السلام می‌فرمایند: «يَا هِشَامُ، إِنَّ لِلّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ: حُجَّةً ظَاهِرَةً، وَحُجَّةً بَاطِنَةً، فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَالْأَنْبِيَاءُ وَالْأَئِمَّةُ، وَأَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ» (کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۶، کتاب العقل و الجهل)

ترجمه: ای هشام! به راستی که خداوند بر مردم دو حجت دارد؛ حجت عیان و حجت نهان. حجت عیان، رسولان و پیغمبران و امامانند و حجت درونی و نهان، عقول(شان) می‌باشد».

پس "عقل" آدمی، دارای عصمت است و خطا نمی‌کند، مگر آن که محجوب و یا زندانی شود. مانند انبیا و اوصیای الهی، که حقیقت آنها از بین نرفت، دعوت‌شان نیز به جای ماند و چراغ هدایت همگان هستند، اگر چه برخی از آنها به زندان افتادند، برخی دیگر به شهادت رسیدند و ... .

عمل به خلاف حکم عقل

آدمی، هم روح ملکوتی دارد و هم جسم حیوانی – هم عقل و قلب دارد، و هم هوای نفس حیوانی – هم تعالی روح دارد و هم رشد نباتی و شهوت و غضب حیوانی؛ و در ضمن مختار است که کدام یک از این قوا را بر مملکت وجود حاکم نماید و از این امکانات، ابزار و تجهیزات، در راستای چه هدفی و چگونه استفاده نماید.

دعوت نخست، دعوت "عقل" است که داده‌هایش را کسب ننموده، بلکه فطری است و در آن نهادینه شده است و دعوت بعدی، دعوت انبیا و رسولان و امامان علیهم السلام می‌باشد که حجج ظاهری (بیرونی) هستند، و آیات خدا را برای ما می‌خوانند، خود الگو شده و مربی تزکیه نفس می‌شوند و کتاب و حکمت را تعلیم می‌دهند:

«كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ» (البقره، 151)

ترجمه: همان گونه که رسولى از خودتان (نه از فرشتگان یا ...) در ميان شما فرستاديم؛ تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاك كند؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد؛ و آنچه را نمى دانستيد، به شما ياد دهد.

پس، تا کسی ابتدا به دعوت عقل خود که حجت باطنی خداوند متعال است، لبیک نگوید؛ هرگز به دعوت انبیا و امامان علیهم السلام که حجج بیرونی می‌باشند، لبیک نخواهد گفت.

●- بنابراین، با مباحثی که اشاره شد، معلوم است که مقصد راه و نتایج مواضع و عملکرد کسی که خلاف عقل عمل می‌نماید، کجا و چه خواهد بود! اوست که خودش را در آتش می‌اندازد و معذب می‌نماید.

اگر آیات قرآنی به کسی نرسیده باشد

●- خداوند متعال کسی را بیش از آن چه به او داده، و بیش از آن چه که در توان اوست، مکلف ننموده و نمی‌نماید؛ در آخرت نیز پرسش از داده‌هاست و نه نداده‌ها. اما بیان شد که حجت درونی عقل را به همگان داده است و اگر کسی عقل نداشته باشد، و به اصطلاح دیوانه باشد که دیگر مکلف و مسئول نیست.

پس، اگر کسی در آخرت مدعی شود و بهانه بیاورد که «به خاطر شرایطی مکانی و زمانی، اوضاع محیطی، سلطه‌ی فرهنگ استکباری و ...؛ آیات قرآن کریم به من نرسید»؛ به او می‌گویند: «عقل چه؟ از آن نیز محروم بودی؟ پس چرا به حکم عقل رفتار نکردی؟!»

●- چگونه با دست خود مجسمه‌ای ساختی و گفتی این "إله" من است؟! - چگونه یک انسانی که طغیان کرده را به ربوبیت پذیرفتنی و گفتی: «این إله و رب برتر من است»؟! – چگونه خدا را  نشناختی، اما شیطان رجیم را شناختی و شیطان‌پرست شدی؟! – تو اگر "ولایت" را نمی‌شناختی که "ولایت طاغوت" را بر نمی‌گزیدی، پس چرا ولایت الله و ولایت حق را نپذیرفتی؟! – آیا آن مواقعی که به خودت و دیگران ظلم می‌نمودی، نمی‌دانستی که ظلم بد است و نتایج دردناکی دارد؟! – آیا اگر آن چه با دیگران کردی را نسبت به خودت انجام می‌دادند، معترض نمی‌شدی؟! چطور حقوق سگ و گربه‌ی خانگی‌ات را می‌دانستی، از آنان با رعایت تمامی اصول نگهداری می‌نمودی و با کمترین اهانت و آزار آنها مقابله می‌کردی، به دادگاه شکایت می‌نمودی ...؛ اما نفهمیدی که قتل، جنایت، تجاوز، نسل کُشی و ... جنایت، ظلم، بد و مذموم است؟!

●- پس، در محکمه‌ی خداوند سبحان، علیم، حکیم، خبیر، بصیر و شاهد، هیچ راه توجیه و گریزی وجود ندارد. لذا در آیه‌ی مورد بحث نیز می‌فرماید: اینها همه بهانه است، بلکه آیات من برای شما خوانده شد، اما شما استکبار ورزیدید و مجرم بودید.

مشارکت و هم افزایی‌     - پرسش و نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی

پرسش:

آیا خداوند کسانی را که به مقتصای عقل عمل ننموده‌اند، هر چند حقایق از طریق وحی به آنان نرسیده باشد را نیز عذاب و عقاب می‌نماید؟

پاسخ:

 

http://www.x-shobhe.com/shobhe/10286.html

پیوستن و پیگیری در پیام‌رسان‌ها:

  

  

       

 

کلمات کلیدی:  قرآن   معاد   سوره جاثیه