ایکس – شبهه: شاید در ابتدا چنین به نظر رسد که نتیجه‌ی منطقی این سؤال باید این باشد که یا العیاذ بالله خدا قصی است و یا این که آخرت و بهشت و جهنمی در کار نیست، که هر دو با منزه (سبحان) بودن خداوند متعال و نیز علم، حکمت و مشیّت او منافات دارد.

خداوند رحمان و رحیم، کسی را نمی‌سوزاند، اما این انسان‌ها هستند که گاه به راحتی دست به خودسوزی می‌زنند.

بدیهی است که کارگاه هستی، از پایین مرتبه‌ی وجودی آن که دنیا (دنی، پایین، پست) است و عالم جرم است، تا بالاترین مرتبه‌ی وجودی آن که جنات عدن و فردوس است و بالاترین نقطه‌ی آن که «مقام محمود» است، همه تجلی علم و حکمت الهی می‌باشد، لذا قانونمند، نظام‌مند و منضبط است. لذا به  پیامبر حبیبش صلوات الله علیه و آله نیز فرمود: نماز شب بخوان، باشد که در مقام محمود جای گیری. یعنی بدون علت، به معلول نمی‌رسی.

الف - در این عالم «آتش» سوزاننده هست، و پوست و گوشت ضعیف و سوزنده‌ی انسان نیز هست. به انسان می‌گویند که دستت را به آتش نزدیک نکن، چون می‌سوزد و ذغال می‌شود و تو نیز درد می‌کشی و چه بسا کبد و کلیه تو نیز تخریب شود و به همین دلیل بمیری. حال کسی نمی‌تواند بگوید که خیر این قصاوت است، من دوست دارم دستم را به آتش بگیرم، اما نسوزد.

هم چنین گفته‌اند این کفری که می‌ورزید و یا این مال یتیم یا مال حرام که می‌خورید، آتشی است که فرو می‌برید و جان شما را می‌سوزاند و در عالم دیگر ظهور و بروز آن را می‌بینید، حال کسی نمی‌تواند بگوید که این دیگر قصاوت است و من می‌خواهم گافر باشم، ظلم کنم، مال دیگران را بخورم و چیزی هم نشود:

«إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا» (النساء، 10)

ترجمه: در حقيقت كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مى‏خورند جز اين نيست كه آتشى در شكم خود فرو مى‏برند و به زودى در آتشى فروزان درآيند.

«إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَلاَ يُكَلِّمُهُمُ اللّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلاَ يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» (البقره، 174)

ترجمه: كسانى كه آنچه را خداوند از كتاب نازل كرده پنهان مى‏دارند و بدان بهاى ناچيزى به دست مى‏آورند آنان جز آتش در شكم‌هاى خويش فرو نبرند و خدا روز قيامت با ايشان سخن نخواهد گفت و پاكشان نخواهد كرد و عذابى دردناك خواهند داشت.

ب – در این دنیا مردم به عقل، علم، تجربه و خبر، از اجزای عالم و خواص و آثار آن مطلع می‌شوند، لذا وقتی کسی خطایی می‌کند، [مثلاً مواد محترقه برای چارشنبه سوری حمل می‌کند و باعث آتش گرفتن خودش و دیگران می‌شود، یا با کپسول گاز خانگی کپسول خانه را پر می‌کند، یا مواد مخدر مصرف می‌کند و ...] و در نهایت به عقوبت آن دچار می‌شود،  به او می‌گویند: آیا به تو گفته نشده بود؟!

هم چنین انسان به عقل، فطرت، علم، الهام و وحی، با حیات اخروی، محشر و بروز آثار و عواقب سوء اعتقادات و رفتارهای باطل آشنا می‌شود و وقتی نوبت به نتیجه و بروز عقوبت رسید، به او می‌گویند، آیا به شما خبر نرسیده بود؟!

«تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ * قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِن شَيْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ» (الملک، 8 و 9)

ترجمه: نزديك است كه (جهنم) از خشم شكافته شود، هر بار كه گروهى در آن افكنده شوند نگاهبانان آن از ايشان پرسند مگر شما را هشدار دهنده‏اى نيامد؟! * گويند چرا هشدار دهنده‏اى به سوى ما آمد و[لى] تكذيب كرديم و گفتيم خدا چيزى فرو نفرستاده است، ‏شما جز در گمراهى بزرگ نيستيد.

ج – پس اولاً خداوند رحمان و رحیم کسی را به جهنم نمی‌برد و نمی‌سوزاند، اما انسان‌ها خودسوزی می‌کنند و ثانیاً اگر عاقبتی در کار نباشد، مسیرها هدفی نداشته باشد، اعتقادات و عملکردها نتیجه نداشته باشد و یا نتیجه‌ی همه مساوی باشد، آن وقت است که باید گفت: کار غیر علیمانه، غیر حکمیانه و غیر عادلانه است.

آری؛ خداوند متعال، رحمان، رحیم، کریم، جواد، غفار، ستار و لطیف است، اما علیم، حکیم، عادل و قهار نیز هست و اسماء کمالیه‌ی او ناقض یک دیگر نمی‌باشند. از این رو حضرت مولی الموحدین، امیرالمؤمنین، امام علی علیه‌السلام در دعای کمیل عرضه می‌دارد، یقیناً اگر سوگند تو (یعنی اراده و مشیت حکیمانه تو)، بر فرق گذاشتن بین موحد و مشرک، ظالم و عادل، جاهل و عالم، فاسق و متقی و ... نبود، اصلاً جهنم را نمی‌آفریدی یا سردش قرار می‌دادی و هیچ کس را در آن جای نمی‌دادی.

فراز ذیل از دعای کمیل، دقیقاً پاسخ سؤال مذکور می‌باشد:

«فَبِالْیَقِینِ أَقْطَعُ لَوْ لاَ مَا حَكَمْتَ بِهِ مِنْ تَعْذِیبِ جَاحِدِیكَ وَ قَضَیْتَ بِهِ مِنْ إِخْلاَدِ مُعَانِدِیكَ‏، لَجَعَلْتَ النَّارَ كُلَّهَا بَرْداً وَ سَلاَماً»

ترجمه: پس من به یقین قاطع مى‏دانم كه اگر تو بر منكران خداییت حكم به آتش قهر خود نكرده و فرمان همیشگى عذاب دوزخ را به معاندان نداده بودى، محققاً تمام آتش دوزخ را سرد و سالم مى‏كردى و هیچكس را در آتش جاى و منزل نمى‏دادى؛

«لَكِنَّكَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُكَ أَقْسَمْتَ أَنْ تَمْلَأَهَا مِنَ الْكَافِرِینَ‏، مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ أَنْ تُخَلِّدَ فِیهَا الْمُعَانِدِینَ‏، وَ أَنْتَ جَلَّ ثَنَاؤُكَ قُلْتَ مُبْتَدِئاً وَ تَطَوَّلْتَ بِالْإِنْعَامِ مُتَكَرِّماً أَ فَمَنْ كَانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كَانَ فَاسِقاً لاَ یَسْتَوُونَ (السجده، 18)‏»

 

ترجمه: و لیكن، اسم‌های تو (همه) مقدس هستند و قسم یاد كرده‏اى كه دوزخ را از جمیع كافران جن و انس پر گردانى معاندان را در آن عذاب مخلّد نمایی،  و تو را ستایش بى‏حد سزاست كه با وجود آنكه خویش را ثنا گفتى و به همه انعام نمودى، در كتاب خود فرمودى آیا (در آخرت) اهل ایمان با فاسقان یكسانند هرگز یكسان نیستند.

کلمات کلیدی:  اعتقادی   معاد