ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: شاید به معنا، مفهوم و منظور آیه‌ی کریمه درست توجه نشده است. آیه مورد بحث و ترجمه آن به شرح ذیل است:

«وِمِنْهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» (البقره، 201)

ترجمه: و برخى از آنان گويند: پروردگارا، به ما در دنيا نيكى و در آخرت نيكى عطا كن و ما را از عذاب آتش (دوزخ) نگاه دار.

بنا بر این، انسان مؤمن در این دعا، حاجات خود را به صورت کلی و مطلق، در سه فراز به ربّش عرضه می‌دارد:

1-      خدایا! در دنیا به من نیکی عطا کن؛

2-     خدایا! در آخرت به من نیکی عطا کن؛

3-     خدایا! مرا از آتش جهنم نگهدار.

پس، دقت شود که بیان نشده «خدایا مرا از آتش حسنه‌ی آخرت بازدار»، که سؤال شود «مگر حسنه هم آتش دارد؟»

در فارسی خودمان نیز همین طور است. اگر گرفتاری به کریم و خیری رجوع کند و بگوید: «به من مالی بده – در سر رسید و موعد نیز آن را بر من ببخش و نیز مرا به فشار یا زندان نیانداز»، دیگر گفته نمی‌شود که مگر در بخشش فشار یا زندان است که او چنین می‌گوید؟

توضیح:

همان طور که امام باقر علیه‌السلام فرمودند: در میان اعراب جاهلی که تازه مسلمان شده بودند، رسم بود که در ایام حج، پس از فارغ شدن از مناسک، دور هم جمع می‌شدند و بنا بر عادات قدیمی خود، به جای شناسایی یک دیگر و گسترش دامنه‌ای ارتباط بین توانمندهای جامعه اسلامی که مستطیع شده بودند و گفتگوهای ارزشمند و یا داد و ستد، از مفاخر گذشته خود می‌گفتند و با آن نسبت به یک دیگر فخر و مباهات می‌نمودند.

خداوند متعال در آیه قبل می‌فرماید: پس از انجام مناسک حج، به جای این حرف‌ها و تفاخرهای بی‌مورد و بی‌ارزش، به یاد خدا مشغول شوید، نعمات او را بر خود یادآور شوید و حتی بیش از آن که از نیاکان یا مال و اولاد خود یاد می‌کنید، یاد خدا و نعمت‌های عطا شده‌اش بیافتید تا بفهمید که چقدر مسئولیت دارید و چه باید بکنید؟

پس از آن خداوند متعال گفتگو کنندگان در حج را به دو دسته تقسیم نموده و می‌فرماید: یک گروه فقط رونق و بسط حیات دنیوی را از خدا می‌خواهند. بدیهی است که اینان توجهی به آخرت ندارند، پس در آخرت نیز نصیبی نخواهند داشت؛ اما یک گروه دیگر، هر چند تاریک دنیا و منزوی و مرتاض نیستند، اما توجه به آخرت دارند. لذا هم نیکی در دنیا را از خدا می‌خواهند و هم نیکی در آخرت را از خدا می‌خواهند و هم دور شدن از عذاب آتش را استدعا می‌نمایند:

«فَإِذَا قَضَيْتُم مَّنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُواْ اللّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ * وِمِنْهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» (البقره، 200 و 201)

ترجمه: پس چون اعمال و آداب حجّتان را به جا آوريد خدا را ياد كنيد آن گونه كه پدرانتان را ياد مى‏كنيد يا بهتر و رساتر از آن؛ پس برخى از مردم گويند: پروردگارا، به ما در دنيا (نعمت) ده و آنان را در آخرت نصيبى نيست * و برخى از آنان گويند: پروردگارا، به ما در دنيا نيكى و در آخرت نيكى عطا كن و ما را از عذاب آتش (دوزخ) نگاه دار.

نکته:

حیات اخروی (آخرت) که پس از مرگ آغاز می‌شود، منحصر به بهشت و جهنم نمی‌باشد. راهی بس طولانی و سخت است. مرگ و سکرات مرگ و راحتی یا سختی آن – ورود به قبر و هول و هراس آن – تنها ماندن در قبر و دیدن بشیر و مبشر (برای مؤمن) یا نکیر و منکر (برای کافر یا مجرم) – باز شدن دری از درهای بهشت یا گودالی از گودال‌های جهنم – ورود به بهشت یا جهنم برزخی و زندگی طولانی در آن – زنده و مبعوث شدن مجدد – محشر و حضور جمیع الناس در محضر حق تعالی – گذر از صراط و عقبه‌های آن، چون نماز، روزه، صله ارحام و ... (طبق آن چه در دنیا بودیم و کردیم) – آگاه شدن به کتاب و گزارش ایمان و عمل خودمان با تمام غبن، حسرت و نگرانی از عاقبت آن و ...، همه مراحل و مواقف بسیار سخت و هولناک حیات اخروی می‌باشد. ممکن است کسی تمامی این مراحل را کاملاً به سختی طی کند و در نهایت نیز به جهنم رود، ممکن است کسی سختی این گذر سبب پاک شدنش گردیده و وارد بهشت شود، اما بالاخره این سختی را کشیده و چشیده است. لذا انسان عاقل و مؤمن، هم برای دنیای خود حسنه (نیکی) می‌خواهد – هم برای تمامی مراحل حیات اخروی خود حسنه (نیکی) می‌خواهد و هم برای آخر کار، دوری از آتش را درخواست می‌نماید.

کلمات کلیدی:  قرآن   معاد