«ایکس - شبهه»: خداوند متعال در هیچ یک از ادیانش ریخته شدن خون انسان را جایز نشمرده است و مذاهبی که انسان را قربانی می‌کنند، مذاهب دست‌ساز بشر است که از نفس و شیطان الهام می‌گیرند و نه از وحی و عقل و نباید ادیان، مکاتب یا مذاهب بشری را در ردیف دین الهی قرار داد و در پی حکمت‌های آن بود، چون به هیچ وجه از یک سنخ نیستند. اما همان‌طور که در سؤال اشاره شد، «قربانی» یک امر مهمی است که نه تنها در تمامی ادیان الهی وجود دارد، بلکه از زمان آدم (ع) این امر ابلاغ شده است. اختلاف قابیل با هابیل بر سر همین قربانی بود. خداوند امر فرمود تا هر کدام چیزی برای قربانی کردن بیاورید و برای خدا به آتش بکشید. هابیل گفت: چون برای خداست، بهترین چیزهایی که دارم را می‌برم و قابیل به قول ما چرتکه انداخت و گفت: چون باید به آتش بکشم و بسوزانم، به اصطلاح به درد نخورهایم را می‌برم. قربانی هابیل قبول شد و قابیل حسادت کرد و او را کشت.

«وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قالَ إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقينَ» (المائده، 27)

ترجمه: و خبر دو پسر آدم را بحق برايشان بخوان آن گاه كه آن دو قربانى كردند پس، از يكى از آن دو پذيرفته شد و از ديگرى [قابيل‏] پذيرفته نشد. گفت: بى‏گمان تو را مى‏كشم. [هابيل‏] گفت: خدا قربانيان را فقط از پرهيزگاران مى‏پذيرد.

 اما جهت روشن‌تر شدن برخی از حکمت‌ها به نکات ذیل توجه شود:

الف – اگر در میان تمامی معارف اسلامی و مباحث توحیدی فقط به یک آیه‌ی کریمه‌ی «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميدُ» (فاطر، 15) – یعنی: اى مردم! شما محتاج به خداييد و خدا تنها بى‏نياز و ستوده است‏ - کافیست که بدانیم خداوند متعال غنی و بی‌نیاز است و اساساً موجودی که نیازمند باشد، حتماً ناقص و محدود و بالتبع مخلوق است و نمی‌تواند خدا باشد. پس، در مورد احکام الهی، سؤال «چه حکمتی دارد؟» همیشه سؤال درستی است و سؤال «خدا چه نیازی داشت؟» همیشه سؤال غلطی می‌باشد.

  ب – این بشر است که برای طی مسیر رشد و کمال، نیازمند به علوم و احکام (چه باید کردها و چه نباید کردها) می‌باشد و خداوند هادی است. لذا بی‌نیازی خداوند دلیل نمی‌شود که او اوامر و احکام لازم برای هدایت بشر را ارسال ننماید. پس، نتیجه می‌گیریم که «حکمت هر حکمی از احکام الهی، نیاز بشر است و نه نیاز خدا». لذا هیچ‌گاه نیاندیشیم که خداوند متعال چه نیازی به نماز ما، روزه‌ ما، حج ما، قربانی ما و ... دارد؟ او هیچ نیازی ندارد. بلکه بیاندیشیم که ما چه نیازی به اطاعت و اجرای این احکام داریم و برای ما چه فوایدی دارد؟

  ج – و اما راجع به قربانی. قربان از «قرابت» است. یعنی کاری برای نزدیک شدن. و در آیه فوق نیز ذکر شد که «إِذْ قَرَّبا قُرْباناً» یعنی یادآور هنگامی که آن دو برای تقرب قربانی آوردند.

دقت شود که انسان هر لحظه در حال قربانی کردن محبوبی در راه محبوب بزرگ‌تر است. کسی که پول می‌دهد و کفش و لباسی می‌خرد، پولش را دوست دارد، اما آن را در راه به دست آوردن نیاز یا محبوب بالاتری قربانی می‌کند. حتی کسی که دو رکعت نماز می‌خواند، چند دقیقه از عمر گرانبهای خود را در راه به دست آوردن فواید و منافع نماز و رفع نیاز جسم و روح خود قربانی می‌کند. پس خداوند متعال با واجب کردن قربانی، به نیت قربانی، این مهم را القاء می‌نماید و توجه می‌دهد که تو هر زمان قربانی می‌کنی. اما دقت کن که چه چیزی را در راه چی قربانی می‌کنی؟ و بیاموز که فقط خداوند متعال قابل قربانی است. یعنی هر چه داری در راه او مصرف کن. او را هدف بگیر و نه دیگری را. اگر عمر را قربانی می‌کنی تا پولی به دست آوری، در راه خدا باشد و اگر پول را قربانی می‌کنی تا لباسی یا غذایی تهیه کنی، در راه خدا باشد و اگر جان را قربانی می‌کنی [که جان هر کسی در طول زندگی قربانی اهداف و امیالش می‌گردد] در راه خدا باشد.

  د – این ریختن خون نیست که دفع بلا می‌کند، بلکه قربانی کردن در راه خدا است که دفع بلا می‌نماید. چنان چه در قرآن کریم تصریح می‌نماید که از این قربانی‌های شما گوشت یا خونی که می‌ریزید، به خدا نمی‌رسد، بلکه تقوا و نیت شماست که ارزشمند است:

«لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْكُمْ كَذلِكَ سَخَّرَها لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنينَ» (الحج، 37)

ترجمه: هرگز گوشت‏ها و خون‏ها (ى قربانيان) به خدا نمى‏رسد. ولى تقوا و پرهيزكارى شما است كه به خدا مى‏رسد. خداى توانا اينگونه آن قربانيان را براى شما مسخر كرده تا شما خدا را براى اينكه هدايتتان نموده بزرگ بشمريد. [يا محمّد] تو اين بشارت را به نيكوكاران بده‏.

و خداوند ابتدا فرمود: فرزندت را قربانی کن. یعنی ثمره‌ی حیات و زندگی‌ات و بزرگ‌ترین دلبستگی‌هایت را قربانی کن. و هنگامی که بنده ـ حضرات ابراهیم و اسماعیل (ع) – پذیرفتند، فرمود: نیازی نیست، امتحان انجام شد. لذا قوچ را قربانی کن. یعنی کافیست که شما نفس حیوانی و سبوعیت را در راه خدا قربانی کنی تا انسان شوی.

البته حکمت‌ها و آموزه‌های الهی یکی و دو تا نیست، چون از منبع علم و حکمت خدا سرچشمه می‌گیرد، بلکه این پاسخ اشاره‌ای جهت تقریب ذهن بود.

 

کلمات کلیدی:  حقوقی و احکام   حج