x-shobhe  : موضوع از یک جهت به «قضا و قدر» الهی بر می گردد که لازم است مطلب مندرج در این خصوص را با دقت مطالعه نمایید(1). و از طرف دیگر به حکمت‌های خلقت.

دقت شود که جمع شدن شرایط برای پیدایش چیزی، امکان وجود آن را ایجاب می‌نماید (منظور امکان فلسفی است و نه احتمال – یعنی شرایط را برای پیدایش ممکن الوجود فراهم می‌آورد)‌، اما دلیلی نیست  که این شرایط با فراهم کردن علت‌های دیگر قابل تغییر نباشد. به عنوان مثال: ممکن است در بطن مادر مشخص شده باشد که جنین او دچار یک بیماری است. خوب علل متفاوتی سبب پیدایش آن شده است. اما دلیل نمی‌شود که پس از تولد با ایجاد عللی متفاوت، قابل معالجه نباشد. در مورد شقاوت نیز همین طور است. همه شرایط برای شقی بودن او فراهم شده است، اما در عین حال، امکان هدایت، تعقل، تفکر، اراده و انتخاب نیز از او سلب نگردیده است و می‌تواند شرایط و آثار آن را تغییر دهد.

به عنوان مثال: همه شرایط (مثل نطفه، لقمه حرام، تربیت غلط آباء  و اجدای، محیط فاسد و ...) برای شقی شدن فردی مثل یزید فراهم است، اما عقل، فطرت، دعوت، اختیار و اراده از او سلب نشده است و به سوی حق دعوت می‌شود و حجت بر او تمام می‌شود و امکان قبول هم دارد، ولی خودش نمی‌پذیرد. چنان چه همین شرایط برای پسر یزید به نام «معاویه دوم» نیز بود. او نیز از همین نسل بوده و در محیطی چون کاخ یزید با لقمه یزید بزرگ شده است. وی پس از یزید نیز بر تخت نشست، اما پس از گذشت 40 روز از خلافت، روزی مردم را دعوت کرد و گفت: ای مردم! جدم با پیامبر اکرم (ص) دشمنی نمود و حق با پیامبر (ص) بود. پدر بزرگم معاویه با علی (ع) و امام حسن (ع) مخالفت و دشمنی نمود، و حق با آنها (ع) بود و پدرم نیز با امام حسین (ع) دشمنی کرد و او را کشت، ولی حق با امام حسین (ع) بود و من نیز نمی‌توانم بر شما حکومت کنم. از تخت پایین آمد و به نقطه نامعلومی رفت و هیچ کس هم از سرنوشتش با خبر نشد که آیا او را کشتند، یا در نقطه ای به مرگ طبیعی از دنیا رفت؟!

اما راجع به چرا خلق نمود؟ به دو معنا دقت شود. ابتدا همان که بیان شد. یعنی امکان تغییر شرایط و نتایج از او سلب نشده است. و دوم آن که در یک نظام به هم پیوسته، حکمت خلقت فقط به خود مخلوق منحصر و محدود نمی‌باشد. چنان چه مار، عقرب، حیوانات درنده و ...، بالذاته چنین هستند و می‌توانند سبب قتل انسان شوند، اما وجودشان فقط برای خودشان نیست، بلکه در چرخه حیات نقش‌های دیگری هم دارند.

انسان نیز نقش های مستقیم و ارادی و غیر مستقیم و غیر ارادی (مادی و معنوی) بسیاری در چرخه حیات دارد. چه انسان‌های نیکی که بی واسطه و یا با چند نسل فاصله، از پدر یا جدی شقی یا گناه‌کار به دنیا آمدند و به غیر از وجود خودشان، برای جوامع کوچک یا بزرگ مؤثر یا منشأ خیر بودند. پس، علل خلقت (چه مادی و چه معنوی)، به یک یا دو حکمت و معلول اختصاص ندارد.

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه