ایکس – شبهه: منشاء همه گناهان «نفس» است. «نفس امّاره» - «نفس لوّامه» و «نفس مطمئنّه»، سه مرتبه رشد انسان می‌باشند.

اولین مرتبه همان «نفس امّاره» است. یعنی نفسی که به انسان امر می‌کند. این نفس برای بدن، جسم یا همان بُعد حیوانی بشر است.

بشر نیز مانند سایر حیوانات از بدن مادی، ضروریات و احتیاجات آن برخوردار است. لذا مانند آنان خوردن، خوابیدن، جماع، تولید مثل، مسکن، دفاع از خود، رفاه بدن و ... را نیاز و بالتبع دوست دارد.

برای «بدن»، عقلانیت یا حلال و حرام مطرح نیست، چنان چه برای حیوان مطرح نیست. همان طور که به یک حیوان نمی‌توان گفت: «از علوفه این مزرعه نخور، چون مال غیر یا مال یتیم است»، به زبان نیز نمی‌توان گفت که حتماً لقمه حرام به کامت تلخ باشد و یا معده‌ات را پُر و شکمت را سیر نکند.

فرق انسان و حیوان، همان عقل، شعور، فطرت و منطق است که حکم به انسانیّت می‌‌کند. هنر اسلام نیز در این است که از حیوان، انسان می‌سازد و هر حلال و حرامی برای این است که انسان عبد و مقهور حیوانیت خودش نگردد و از قیود برهد.

گاه انسان خلاف این بایدها و نبایدها را انجام می‌دهد که به آن معصیت یا گناه می‌گویند. در این هنگام «نفس لوّامه»ی او به حکم عقل و فطرت به او نهیب می‌زند. «لوّامه» یعنی پشیمانی. اما اگر انسان هیچ رشدی نکرده باشد، هیچ گامی از حیوانیت به سوی انسانیت برنداشته باشد و یا با کثرت گناه و نیز عادت به آن و توجه صرف به لذایذ حیوانی (ماده‌گرایی – دنیاگرایی – لذت‌گرایی) رشد کرده باشد، این «نفس لوّامه»، محجوب شده و دیگر هیچ نورافشانی نمی‌کند. درست مثل حیوان که پشیمانی ندارد. از آثار توجه و توبه این است که نفس لوّامه را بیدار و فعال نگه می‌دارد.

بدیهی است که در چنین حالتی، وجدان اصلاً بیدار و فعال نیست که بخواهد آسوده باشد و یا دغدغه‌ای داشته باشد. وجدان در حیوان معنا و مفهومی ندارد. از روی غریزه می‌خوابد، همخوابی می‌کند، می‌خورد و یا می درّد. لذا شاهدیم که صدها هزار یا میلیون‌ها نفر را به خاک و خون می‌کشند و هیچ عذاب وجدان نمی‌کنند.

بدیهی است کسی که دچار چنین حالتی شده، نه خود را درست شناخته و نه خدا را. نه به حقایق عالم هستی پی‌برده و نه به معاد. نه برای حقوق و ارزش‌های خود اخترامی قائل است و نه برای دیگران. فقط لحظه را می‌بیند و آن هم از بُعد و نگاه جسمانی و حیوانی‌اش. لذا ظلم به خود و دیگران پدید می‌آید. نتیجه‌ی ‌کار نیز بدبختی و هلاکت در دنیا و عذاب در آخرت است. 

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه