پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه):

برای "عقل" از دیدگاه‌های مختلف، تعاریف متفاوتی ارائه شده است؛ لذا ارائه یک تعریف جامع راحت نیست.

"عقل" نیز انواع و دسته‌بندی‌های گوناگونی دارد، مانند: "عقل شناختی – عقل ریاضی و عقل معاش"، که هم تعریف‌شان متفاوت است و هم کارکردشان. لذا ممکن است که دانشمند ریاضی‌دان، کافر یا فقیر هم باشد – و یا اتباع فرهنگ‌های منحط و جاهلانۀ شرک و بت‌پرستی، در اقتصاد قوی باشند، مانند: آلمان، چین و ژاپن و ... .

دسته‌بندی‌های دیگری نیز چون: « عقل تجربی، عقل منطقی، عقل فلسفی» وجود دارد. بنابراین بحث ما فقط در رابطه با همان "عقل شناختی" می‌باشد.

●- امتیاز موجودات، به چگونگی و میزان "شناخت" آنها می‌باشد و خالق حکیم، به هر دسته از موجودات، برای شناخت‌های متفاوت و لازم، ابزار و امکاناتی موهبت نموده است، مانند: حواس برای شناخت محسوسات، یا قلب برای فهم، درک عواطف، اتخاذ مواضع و ... .

"عقل"، ابزار و امکان "شناخت معقولات" می‌باشد. به عنوان مثال: قاعدۀ علت و معلول – محال بودن جمع نقیضین – تفاوت بین حق و باطل و ... را نمی‌تواند با دیدن محسوسات، یا بر اساس اندازه‌های مادی، چون: طول، عرض، وزن، حجم، رنگ و ... شناخت؛ اما "عقل"، برخوردار از چارچوب‌ها و اصولی است که به آن "بدیهیات" یا همان "عقل فطری" نیز می‌گویند و بر آن اساس می‌شناسد.

اگر ببینید که ظرف آبی به حجم دو لیتر، روی شعلۀ آتشی می‌جوشد، ظرف و آب و آتش را می‌بینید، اگر دست را نزدیک کنید، حرارت را حس می‌کنید ...، اما مبتنی بر اصل عقلی "علیت"، می‌گویید: «آب، به خودی خود به جوش نمی‌آید و لابد این جوشش علتی دارد» سپس تحقیق می‌کنید و معلوم می‌شود "حرارت در اینجا علت، و جوشش آب، معلول آن است"؛ اما در عالم خارج، چیزی به عنوان "علت و معلول" نمی‌بینید.

●- "عقل" به نور "علم" می‌بیند؛ بنابراین، عاقلی که علم ندارد، مثل بینایی است که تاریکی محض قرار گرفته و هیچ چیزی را نمی‌بیند – و عالِمی که عقل ندارد، مانند کوری است که هیچ نوری  سبب دیدن او نمی‌شود.

خداوند سبحان، دو کتاب علمی خلقت و وحی را به روی انسان گشود، تا عقلش به نور این علوم ببیند، لذا در قرآن مجید، ضمن استدلال‌های عقلی، به مطالعه زمین و آسمان (طبیعت) و استناج عقلی از این نشانه‌ها (آیات) امر نموده است:

«وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ» (الجاثیه،  5)

ترجمه: و نيز در آمد و شد شب و روز، و رزق (و بارانى) كه خداوند از آسمان نازل كرده و بوسيلۀ آن زمين را بعد از مردنش حيات بخشيده و همچنين در وزش بادها، نشانه هاى روشنى است براى گروهى كه تعقل می‌کنند!

فکر

"تفکر"، کار ذهن روی داده‌ها و معلومات، برای رسیدن به پاسخ سؤالات و معلوم کردن مجهولات می‌باشد. اگر در برابر هر مجهولی، معلوم‌هایی وجود نداشته باشند، کشف آن مجهول و معلوم ساختن آن محال می‌شود. مانند حل مسائل ریاضی و معادلات دو یا چند مجهولی، که بر اساس داده‌ها و معلومات صورت می‌پذیرد.

بنابراین، "فکر" می‌تواند در جهت مثبت، روی معلومات برای رسیدن به اهداف والا و با ارزش کار کند، و یا در جهت منفی، برای رسیدن به اهداف پست و پلید کار کند. چنان که می‌توان برای سلامتی و رشد یک جامعه فکر نمود و یا بر اساس داده‌ها و معلومات، نقشه‌ای برای ظلم و جنایت علیه آنان طراحی نمود.

عقل اشتباه نمی‌کند

دقت شود که کار عقل، ترسیم راه، برنامه ریزی و ... نمی‌باشد، بلکه شناخت است. حکم می‌دهد که این حق است و حقیقت دارد، یا درست است، اما کاری ندارد که شما پیروی می‌کنید یا خیر و نمی‌گوید که چه کنید؟!

ممکن است که "نفس" خود را عقل نشان دهد، اما عقل خطا نمی‌کند؛ چنان که امام کاظم علیه السلام فرمودند که «خداوند عقل را حجّت باطنی قرار داد» و بدیهی است که حجت خدا خطا نمی‌کند.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند که خداوند متعال انبیا و رسولانش را برای خارج ساختن گنیجه‌های عقول فرستاده است؛

«فبَعَثَ فيهِم رُسُلَهُ و واتَرَ إلَيهِم أنبياءهُ؛ لِيَستَأدُوهُم مِيثاقَ فِطرَتِهِ، و يُذَكِّروهُم مَنسِيَّ نِعمَتِهِ، و يَحتَجُّوا علَيهِم بالتَّبليغِ، و يُثيروا لَهُم دَفائنَ العُقولِ، و يُرُوهُم آياتِ المَقدِرَةِ» (نهج البلاغة : الخطبة 1)

آنها با تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت [علم که نور عقل است]، عقول را که زیر خروارها خاک جهالت، نفس و گناه مدفون شده، بیرون می‌کشند تا نشانه‌ها و مقدرات [اندازه‌ها] را ببینند.

مشارکت و هم‌افزایی – پرسش و نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی.

پرسش:

عقل چیست؟ آیا عقل یک عالمی است که ما با تفکر به آن وصل می‌شویم؟ آیا عقل خطا هم می‌کند؟

پاسخ (نشانی لینک):

http://www.x-shobhe.com/shortanswer/11010.html

 

 

 

 

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه   اندیشه و مباحث نظری