پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): متن و ترجمه آیهی مورد بحث، به شرح ذیل میباشد:
« وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ » (النّحل، 78)
ترجمه: و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود در حالی که هیچ چیز نمیدانستید؛ و برای شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را بجا آورید!
الف – همیشه ابتدا باید نسبت به موضوع بحث، اطلاعاتی [اگر چه نسبی] حاصل نمود و سپس جوانب و یا مصادیق آن را مورد بحث و بررسی قرار داد. به عنوان مثال: اگر گفته شد: «رحمت خدا، قدرت خدا، لطف خدا و ...»، ابتدا باید دانست که «رحمت، قدرت و لطف» یعنی چه و چه مفاهیمی را حمل میکند، و بعد راجع به آن، در مورد خداوند و یا هر فاعل یا مصداق دیگری بحث نمود.
ب – در آیهی مذکور نیز بحث از "علم" است و سپس "علم انسان" و سپس چگونگی ظهور و بروز این علم در افراد گوناگون، و سپس چگونگی یا چرایی تفاوت ظهورها.
بنابر این، "علم" به معنای مطلق آگاهی، یک واژه کلی است، و البته در شناخت به علامتها، بر میگردد. عالم هستی، تماماً ظهور اسمای الهی میباشد، پس "عِلم" به هر معنا و مصداقی که باشد، همان "علامت شناسی = نشانه شناسی" است و عالِم کسی است که علامتها را میشناسد. چنان که خداوند متعال برای شناخت و معرفت بیشتر نسبت به خودش، به شناخت ظهور علمش در علامتها (اسمها = نشانهها) دعوت میکند، چه علامتهای درونی در عقل و فطرت، چه علامتهای بیرونی در نظام خلقت و چه علامتهای تعلیمی در اقسام وحی.
دستهبندی علوم:
"عِلم" انواع و اقسامی دارد و در یک دستهبندی کلی، به علم حضوری (شهودی)، و نیز علم حصولی (اکتسابی) تقسیم میگردد.
زیر ساخت علم حضوری (شهودی)، در همگان وجود دارد. علم شهودی به تعبیری مانند «سیستم عامل» عمل میکند. اگر انسان علم شهودی نداشته باشد، اخذ و درک مفاهیم کلی و جزیی و بالتبع دست یافتن به علم حصولی (اکتسابی) نیز برایش ناممکن میگردد.
علم حضوری (شهودی)، در عقل، فطرت یا به تعبیری "قلب" که همان روح و جان نیز به آن اطلاق میگردد، سرشته شده است. به عنوان مثال: ما زبان، ریاضیات و سایر علوم را از بیرون و دیگران میآموزیم، اما چه کسی در بیرون به ما اصل "تعقل، تفکر، حب و بغض" را یاد داده است؟! و یا چه کسی اصول اولیه عقلانیت (بدیهیات اولیه عقلی)، مانند «اصل علیت» را به ما یاد داده است؟! حتی کسی اصلاً نمیداند "علیت" یعنی چه و تعریف فلسفی آن چیست؟ برای حصول معلول، به دنبال اسباب و علل میرود.
آیه:
آیه فوق مبین است که مراد از "هیچ ندانستن به هنگام تولد"، علوم حصولی (اکتسابی) میباشد، چرا که در ادامه فرمود به شما «چشم و گوش» دادم، یعنی دو ابزار دریافت از بیرون دادم؛ و فرمود که "افئده = قلب، سینه" دادم، که کارش "فهم" دریافتها میباشد.
بنابر این، آیه اصلاً اشاره ندارد که شما در شکم مادر، مطلقاً هیچ نمیدانستید و کاملاً خالی از هر گونه علمی به دنیا میآیید. نوزادی که به دنیا میآید، از کجا و از چه کسی آموخته که باید "شیر" بنوشد و چگونه و در چه زمانی و توسط کدام معلمی یاد گرفته باید "بمکَد"؟!
بنابر این آیهی کریمه میفرماید: شما را از رحم های مادرانتان متولد کرد، درحالی که شما از این معلوماتی که بعداً از طریق حس و خیال و عقل درک کردید، تهی بودید. در عالم خارج نبودید که چیزی را درک کنید و بدانید، ابزار دریافتی نیز به حد کمال دریافت نرسیده بود و پس از تولد نیز به مرور رشد میکند و کامل گردیده است.
دستهبندی دیگری از علم:
از سویی دیگر، "علم انسان"، به سه دستهی «ناآگاهانه، نیمه آگاهانه و آگاهانه»؛ تقسیم میشود.
آیتالله مصباح یزدی:
الف) علم ناآگاهانه: علم ناآگاهانه دانشی است كه آدمی هیچ دركی از آن ندارد، اما با تجارب و دلیلهای عقلی میتوان ثابت كرد كه چنین دانشی به صورت ناآگاهانه در ژرفای دل آدمی وجود دارد .
ب) علم نیمهآگاهانه: این علم هنگامی است كه آدمی به دانش خود آگاه نیست، اما ممكن است از آن، آگاهی یابد؛ چنانكه ما از بسیاری از چیزها كه میدانیم در حال حاضر غافلیم، اما به تداعی یا برخورد، درمییابیم كه آن را میدانستهایم.
ج) علم آگاهانه: دانشی است كه در آن میدانیم كه میدانیم. پس میتوان گفت: در آیة شریفه كه از انسان نفی علم میکند، اولاً، به علم آگاهانه نظر دارد؛ ثانیاً، منافاتی ندارد كه علمی به صورت ناآگاهانه یا نیمهآگاهانه در آدمی باشد، اما چون به آن توجه ندارد، آن را از علم خویش به حساب نیاورد. پس میتوانیم جمع كنیم بین این آیه و آیات دیگری كه بر علم حضوری آدمی به خدا دلالت دارند؛ از جمله آیة مشهور: « أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى - آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بله / البقزه، 7».
●- بنابر این، وقتی در قرآن کریم میفرماید که « لَا تَعْلَمُونَ شَیئًا »، مقصود علم آگاهانه نسبت به عالم خارج است که پس از تولد و به تدریج، با ابزارش کسب میشود و با قلب فهم میگردد.
اهل عصمت علیهم السلام:
تمامی موجودات عالم، به تناسب ظرفیت وجودی خود و حکمت آفرینش آنها در کارگاه هستی، با یک دیگر متفاوت هستند، به هر کدام فضیلتهایی داده شده که شاید به عدهای داده نشده باشد و یا در مرتبهی کمتر داده شده باشد.
افراد بسیاری هستند که حتی اهل عصمت نیستند، اما نبوغ و نیز حافظهی قویتری دارند. ابوعلی سینا گفته است که دوران نوزادی خود را که مادرم آبکشی (برای محافظت از گزندها و خطرات) روی من میگذاشت و من آسمان را مشبک (سوراخ سوراخ) میدیدم را به خاطر دارم. و دقت داشته باشیم که هر چند علوم و فضایل شدت و ضعف مرتبه دارند، اما استعداد و قوهی دریافت وجود دارد، وگرنه "علم" کسی افزون نمیشد.
*- وقتی خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: این پرندگان نیز امتهایی مثل شما هستند، نماز و تسبیح دارند و با کلمه « قَدْ عَلِمَ » تأکید مینماید که آنها به عبادت خود علم دارند، آیا دیگر چه جای تعجبی باقی میماند که عدهای در شکم مادر، به علم حضوری (شهودی) خود نیز آگاه باشند؟!
« أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ » (النّور، 41)
ترجمه: آيا ندانستهاى كه هر كه [و هر چه] در آسمانها و زمين است براى خدا تسبيح مىگويند، و پرندگان [نيز] در حالى كه در آسمان پر گشودهاند [تسبيح او مىگويند]؟ همه ستايش و نيايش خود را مىدانند (به آن چه میکنند علم دارند)، و خدا به آنچه مىكنند داناست.
*- بنابر این، هیچ جای تعجبی نمیماند که وسعت علم شهودی در یک عده بیشتر باشد و در اهل عصمت علیهم السلام که مظهر اتمّ اسمای الهی هستند، به مراتب بیشتر از دیگران باشد و به این علم خود نیز آگاه باشند. و البته فراموش نکنیم که اولاً "علم" را فقط "علیم" میتواند "تعلیم" دهد؛ لذا آنان نیز تا خداوند متعال تعلیمشان ندهد و آگاهشان ننماید، هیچ نمیدانند و ثانیاً "علم" چه در آنها و چه در دیگران، کمال "اختیار و اراده" را سلب نمینماید و نافی آن نمیباشد.
مشارکت و همافزایی (سؤال کوتاه و نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی)
در قرآن فرموده: به دنیا آمدید در حالی که هیچ نمیدانستید؛ از سوی دیگر بیان شده امامان (ع) در شکم مادر نیز علم داشتند؟!
http://www.x-shobhe.com/shobhe/8154.html
کلمات کلیدی:
قرآن علم