ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: در سؤال شما دو مسئله مجزا مطرح است، یکی حالات شخصی خودتان و دیگری اسلام. بدیهی است که ما نمی‌توانیم تمامی حالات خود را از اسلام بدانیم، مگر چقدر مسلمانیم؟ چقدر معرفت داریم؟ یا چقدر عمل می‌کنیم؟ و از آن چه عمل می‌کنیم، چه می‌فهمیم؟ دیدار دوست خوشحال کننده است، نماز معراج و قرب به خداست، آیا ما را خوشحال می‌کند؟ پس ... !

 هر کسی ممکن است به هزاران علت، دچار افسردگی و ناامیدی شود، یا پس از آرامش دچار اضطراب گردد ... و یا اصلاً ممکن است کسی مبتلا به بیماری و اختلال «دو قطبی» شود و شش ماه شاد و بشاش باشد و شدیدترین مصیبت‌ها متأثر و مغمومش نسازد و شش ماه دچار "افسردگی" شود و هیچ چیزی خوشحال نکند. آیا این به اسلام و احکامش مربوط است؟!

الف – حُزن و نشاط، یا غم و شادی، دو حالت از حالات کمالیه‌ی انسان می‌باشند. منتهی مانند سایر حالات، جا و اندازه دارند، پس اگر هر کدام بی‌جا و یا بیش از اندازه بود، از حد اعتدال خارج شده و آثار سوء خودش را در پی خواهد داشت. آثاری چون افسردگی، ناامیدی، یا الکی خوشی و بی‌خیالی و بی‌تفاوتی.

ب – انسان، متشکل از روح و جسم است. یک نشاط‌ها، خوشی‌ها، لذت‌ها و نیز غم‌ها، غصه‌ها و الم‌هایی برای "روح" است که در جسم نیز تأثیر می‌گذارد، و نیز یک نشاط‌ها، خوشی‌ها، لذت‌ها و دردهایی برای "جسم" است که در روح تأثیر می‌گذارد. نشاط روحی و روانی، به بدن انرژی می‌دهد – غم و غصه‌ی روحی و افسردگی روانی نیز بدن را ضعیف می‌کند – متقابلاً سلامت و انرژی بدن، سبب نشاط روح می‌گردد و ضعف جسمی، سبب افسردگی روانی می‌گردد.

ج – پس انسان متعادل، باید برای تقویت روح و جسم و تمامی قوای خود، برنامه‌ریزی و عمل درست داشته باشد. توصیه‌ی اسلام عزیز و متعالی نیز همین است. چنان که امام کاظم علیه السلام فرمودند:

«إِجْتَهِدُوا فى أَنْ یَکُونَ زَمانُکُمْ أَرْبَعَ ساعات:ساعَةً لِمُناجاةِ اللهِ، وَساعَةً الاَمْرِالْمَعاشِ، وَساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإخْوانِ والثِّقاةِ الَّذینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَیُخَلِّصُونَ لَکُمْ فِى الْباطِنِ، وَساعَةً تَخْلُونَ فیها لِلَذّاتِکُمْ فى غَیْرِ مُحَرَّم وَبِهذِهِ السّاعَةِ تَقْدِروُنَ عَلَى الثَّلاثِ ساعات» :

ترجمه: بکوشید که اوقات شبانه روزى شما چهار قسمت باشد:1 ـ قسمتى براى مناجات با خدا، 2 ـ قسمتى براى تهیّه معاش، 3 ـ قسمتى براى معاشرت با برادان و افراد مورد اعتماد که عیب‌هاى شما را به شما می‌فهمانند و در دل به شما اخلاص می‌رزند (شاخصه‌ی دوست حقیقی و صمیمی)، 4 ـ و قسمتى را هم که در آن خلوت می‌کنید، براى درک لذّت‌هاى حلال [و تفریحات سالم] و به وسیله انجام این قسمت است که بر انجامِ وظایف آن سه قسمت دیگر توانا می‌شوید.‌»

دقت:

نکته بسیار مهم و حایز اهمیت این است که حضرت امام کاظم علیه السلام، پس از بر شمردن این چهار قسمت، تأکید می‌فرمایند که انجام قسمت آخر که "لذت و تفریح حلال" است، سبب توانمندی در قسمت‌های دیگر می‌شود.

شادی و غم حقیقی:

از مشکلات فکری، روانی و عملی ما این است که زیاد تفاوت «شادی و غم حقیقی با کاذب و مصنوعی» را تشخیص نمی‌دهیم. فعلاً دنیا، دنیای انداختن بدلی‌ها به جای اصلی‌ها می‌باشد. به آن چه باید شاد شویم، نه تنها شاد نمی‌شویم، بلکه گمان می‌کنیم که حتماً باید همراه غم و غصه نیز باشد – به آن چه باید غم بخوریم، نه تنها حتی فکر نمی‌کنیم و غم نمی‌خوریم، بلکه گاهی خوشحال نیز می‌شویم. ندیدید اهل معصیت چقدر خوشحال از کرده‌ها و محصول کار خویش‌اند؟!

*- امروزه القا می‌کنند که حتی الکی هم شده بخندید، چون "مغز فرق بین خنده‌ی حقیقی و کاذب را تشخیص نمی‌دهد"! به فرض که چنین باشد، اما روان که تشخیص می‌دهد؟ مضاف بر این که آثارشان متفاوت است. مثل این است که بگویند: هر کجا کبابی دیدی بخور، چون چشایی زبان و نیز قوه‌ی هاضمه و معده، فرق بین "حلال و حرام" را تشخیص نمی‌دهد! بله، تشخیص نمی‌دهد، چون معده‌ی انسان، مانند معده سایر حیوانات (خر، گاو، ببر، پلنگ و ...) عمل می‌کند، اما لقمه‌ی حرام، آثار سوء خودش را می‌گذارد.

غم حقیقی و مصنوعی، یا شادی حقیقی و مصنوعی نیز همین طور هستند.

شادی و نشاط جسم و روح:

عالَم پایین، به تعبیری عکس (تصویر) نازله‌ی عالم بالاست. به عنوان مثال: شما از دیدن یک صورت زیبا، یک طبیعت زیبا، یا یک تصویر زیبا لذت می‌برید – خب اصلش این است که "انسان از دیدن زیبایی لذت می‌برد و با نشاط می‌شود". پس باید هم زیبایی‌های طبیعی را دید و هم زیبایی‌های معنوی را دید و از هر دو لذت برد. منتهی در طبیعت برخی زیبایی‌ها وجود دارند که ظاهرشان زیباست و باطن‌شان زشت. اگر انسان آنها را ببیند، مثل همان خوردن گوشت کباب شده‌ی حرام می‌باشد که اثر تخریبی خودش را می‌گذارد. لذا گفتند: آدمی به غیر از چشم سر، باید "بصیر" هم باشد.

*- زمین و آسمان و هر چه از خلقت خدا در آنهاست، همه زیبا هستند. هم ستارگان زیبا هستند و هم گُل‌ها و کوهسارها، و هم مارها، کرم‌ها و سایر حشرات. دیدن ظاهرشان لذت جسم را تأمین می‌کند و دیدن باطن‌شان (علم، حکمت، نظم و خلاصه عظمت خالق)، روح را به لذت می‌رساند و با نشاط می‌کند.

*- آدمی، از دیدن هر شخص یا هر چیزی که آن را دوست داشته باشد، خوشحال می‌شود. اصلش این است که «مُحبّ، مایل و مشتاق به لقای محبوب است».

پس باید به دیدار محبوب شتافت. چقدر توصیه به تماشای طبیعت شده است – چقدر توصیه به نگاه مهربانانه به صورت پدر و مادر شده است. چقدر تأکید بر صله ارحام شده است. مگر نفرمود که زیارت برادر مؤمن، "زیارت الله" است و ... . خب اینها همه نشاط روح و جسم را تأمین می‌کنند.

دارایی و ذکر نعمت:

آدمی از آن جهت که فطرتاً عاشق "غنی و غنای محض"، یعنی الله جلّ جلاله می‌باشد، از دارایی خوشش می‌آید. خواه دارایی مادی باشد و خواه معنوی. ندیدید یک ثروتمند، وقتی اسناد مالکیت زمین‌ها، خانه‌ها، خودروها و حساب‌های بانکی را در ذهنش خطور می‌کند، چقدر خوشحال می‌شود؟

*- پس مهم این است که انسان به "دارایی"هایش توجه کند. امروزه می‌گویند: «موفق کسی است که نصفه‌ی پر لیوان را ببیند و دائم به نصفه خالی توجه نکند». خب این آموزه‌ها همه از اسلام گرفته شده و با جملات متفاوتی بیان شده است. حتی آنان که از آموزه‌های قرآنی و اسلامی بی‌خبرند، و به واسطه کشف علمی به این حقایق رسیده‌اند، عصازنان به همان رسیده‌اند که قبلاً بیان شده بود.

ببینید خداوند متعال چه زیبا، پس از آن که می‌فرماید: سائل [نیازمندی که به تو رجوع کرده] را مران (وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ)، می‌فرماید: «وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ - و از نعمت پروردگار خويش [با مردم‏] سخن گوى/ الضحی، 10 و 11».

دقت:

**- ببینید، نفرمود که فقط در ذهنت یادآور شو و مرور کن، بلکه می‌فرماید «فَحَدِّثْ»؛ یعنی این نعمات را برای دیگران نیز بازگو کن – خب بسیاری همین نعمت‌ها را دارند و خود توجهی ندارند. پس وقتی بازگویی شد، آنها نیز متوجه می‌شوند.

**- بدیهی است که منظور این نیست که مردم را جمع کنید و دارایی‌های مادی خود را برای آنان بشمارید و با فخر و تکبر بی‌جا، به رخ بکشید و یا ریا و تظاهر کنید – بلکه اولاً بدانید "نعمتِ اصلی" و منشأ نعمات چیست که در سوره حمد و تمامی نمازها از خدا می‌خواهیم ما را به صراط مستقیمی که صراط «أَنعَمتَ عَلَيهِمْ – کسانی که به آنها نعمت دادی» می‌باشد هدایت بفرما، و ثانیاً باید متوجه این نعمات مادی و معنوی باشیم و دیگران را نیز متوجه کنیم.

**- دعای عرفه را بخوانیم و ببینیم که امام حسین علیه السلام، چگونه از نعمت‌های مادی و معنوی یاد می‌کنند؟ از نگهداری و انتقال نطفه در اصلاب گذشتگان تا تولد خودشان بر می‌شمارند، تا پرده گوش، چشم، لب و دندان ...، تا نعمت اسلام، نعمت هدایت، نعمت معرف و ولایت ... .

پس انسان باید متوجه باشد که چه نعمات و سرمایه‌هایی دارد، تا بتواند از آنها درست استفاده کند.

واقع بینی، امید و سیاه نمایی:

آن چه در عالَم درون خود دارید و می‌بینید، در عالَم بیرون نیز همان است و آن چه در عالَم بیرون می‌بینید، مبتنی بر ادراکات و حالات درونی خود شما می‌باشد.

به کار این سیاستمداران دقت کنید. برخی (مثل مقام معظم رهبری) دائم توصیه بر واقع بینی دارند. می‌گویند: با بصیرت تمام حقایق و واقعیت‌ها را ببینید، نقاط ضعف و قوت را ببینید، به نقاط قوت خوشحال و شاکر شوید، اما راضی نگردید و سعی در اکمال نمایید، به نقاط ضعف بی‌توجه نباشید، اما ناامیدتان نکند، بلکه سعی در جبران کنید و مردم را ناامید نکنید، سیاه نمایی نکنید و ... .

*- برخی دیگر دائماً مردم را نگران و مأیوس می‌کنند، دائماً آنها را می‌ترسانند، دائماً مردم را از هر چه دارند دلزده و دلسرد می‌کنند، هیچ تصویر و ترسیم درستی از آینده مقابل آنها نمی‌گذارند ...، خب بدیهی است که "امید" عامل اصلی انگیزه است و البته "امید"، فقط کلمه و لفظ نیست.

*- برخی دیگر، دائماً سیاه نمایی می‌کنند. هر خوشحالی را غم نشان می‌دهند – هر دستآوردی را مضر معرفی می‌کنند – هر رشدی را عقب‌گرد می‌خوانند – هر پیشرفتی را خطا قلمداد می‌کنند – به اذهان عمومی القا می‌کنند که هیچ ندارید و هر چه هم به دست آوردید، به ضرر شما بوده و حالا باید برگردید به عقب و از اول شروع کنید – هر چه ساختید را ویران کنید و هر چه به دست آوردید را از دست بدهید و ... .

*- حالات درونی انسان‌ها نیز همین‌طور است. برخی متوجه نعمات الهی هستند، به کاستی‌ها نیز توجه دارند و با امید به فضل و رحمت الهی، در مرتفع نمودن آنها تلاش می‌کنند. برخی دیگر درست نقطه مقابل قرار دارند. دارایی‌ها و نعمت‌ها را نمی‌بینند، آن چه را هم که در دید است، سیاه‌نمایی می‌کنند و فقط به قسمت‌های خالی توجه دارند.

دین، احکام، زیارت، هیئت و ...»

خدا، معاد، قرآن، اهل عصمت علیهم السلام و ..، همه سر جای خودشان هستند و با تأیید و تکذب دیگران نیز نه بالاتر می‌روند و نه پایین‌تر می‌آیند، منتهی مواضع اشخاص نسبت به آنها متفاوت است و هر کس به تناسب معرفت، مواضع و رفتار خود، خیر یا ضرر می‌بیند.

*- یکی به هیئت می‌رود تا در مصیب امام حسین علیه السلام گریه کند، بعد که بیرون می‌آید، فقط کیسه اشکش پاره شده و عقده‌ی گریه‌اش باز شده است – دیگری ضمن آن که از غم و غصه محبوب، مغموم می‌شود، گریه هم می‌کند، اما بیرون که می‌آید، حیات و انگیزه‌ی حرکت پیدا می‌کند.

*- یکی قرآن را فقط سر قبر می‌خواند و گوش می‌کند تا گریه کند، دیگری با قرآن زندگی دنیا و آخرت خود را تنظیم می‌نماید. از بشارت‌ها شاد می‌شود، از انذارها نگران می‌شود و این «خوف و رجا"ی صحیح و به جا، موجب مراقبت، تلاش و رشدش می‌گردد.

احکام – احکام (چه در اسلام و چه در غیر اسلام) یعنی قوانین. در روح احکام، نه خوشحالی هست و نه ناراحتی و غم و غصه. اگر چه نتیجه‌ی عمل به احکام الهی در اسلام، سعادت دنیا و فلاح آخرت می‌باشد که خوشحالی و نشاط می‌آورد و نتیجه عمل نکردن نیز خذلان دنیا و شقاوت، بدبختی و عذاب آخرت است که ناراحتی می‌آورد.

*- پس هیچ گاه نتیجه‌ی نگاه غلط، یا کوتاه و سطحی خود، و عملکرد خطای خود و یا دلشادی الکی و یا افسردگی خود را به حساب اسلام نگذاریم، مگر ما آینه‌ی تمام نمای اسلام هستیم؟!

*- باید واقع بین باشیم، نعمات را ببینیم، شاکر نعمات باشیم (شکر یعنی قرار دادن نعمت در جایش و استفاده درست از آن)، اگر نمی‌توانیم، لحظه‌ای تصور کنیم که اگر این نعمت از ما گرفته شود، چقدر محزون، مغموم و گرفتار خواهیم شد، پس حالا که داده شده، خوشحال و شاکر باشیم.

*- باید آینده‌‌ی روشن و خوبی را به دور از اوهام و تخیلات، ترسیم کنیم، بر آن اساس برنامه‌ریزی کنیم، متناسب با برنامه نعمات را به کار گیریم و با توکل و توسل صحیح و امیدوار به فضل و رحمت الهی و با انگیزه تمام، جهت تحقق آن پیش رویم.

 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون