پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): بسیار خوب و البته لازم است که ما ابتدا با درک معنای صحیح "استغفار" و "توبه" و نیز تفاوت این دو با هم، تکلیف‌مان را با این دو امر مهم، حیاتی و سرنوشت‌ساز روشن کنیم.

استغفار:

استغفار، توبه نیست، بلکه "طلب مغفرت" است. چنان که استعلام طلب علم است و استشهاد، طلب شهادت و گواهی است و ... . پس انسان وقتی مرتکب گناه یا خطایی می‌شود، از صاحب حق طلب مغفرت می‌نماید.

مغفرت نیز فقط به معنای "بخشش" نمی‌باشد، بلکه بخششی است توأم با پاک و تمیز کردن، یا به تعبیر دیگری زدودن تمامی آثار و قذورات.

ممکن است من و شما نیز از خطای دیگران نسبت به خود، چشم پوشی کرده و ببخشیم، اما دلیل نمی‌شود که شخص "مغفور"، از آثار و کثافات این گناه پاک شود. ممکن است کسی مالی از انسان ربوده باشد و یا غیبتی کرده باشد ... و انسان او را ببخشد، اما دلیل نمی‌شود که او از سرقت و غیبت دست برداشته باشد. اما اگر کسی از خداوند متعال طلب مغفرت کند و او نیز ببخشد، گناه با آثارش با هم زدوده می‌شود.

توبه:

توبه نیز به معنای "بازگشت" می‌باشد. خداوند متعال خودش «توّاب» است، یعنی بسیار مکرر نظر لطف و کرم خود را به بندگانش باز می‌گرداند؛ و توبه بندگان نیز این است که از خطا و گناه که سبب غفلت، دوری و عواقب سخت می‌شود، "به سوی خدا" برگردند و آن فعل گناه را ترک نمایند.

همیشه اول استغفار است و بعد توبه:

« وَاسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ » (هود، 90)

ترجمه: و از پروردگارتان (درباره گذشته‏ها) آمرزش بخواهيد، سپس به سوى او (با عمل‏هاى صالح) بازگرديد، كه همانا پروردگار من مهربان و دوستدار (بندگان توبه‏كار) است.

چرایی این تقدم و تأخر:

چرا همیشه باید اول استغفار و سپس توبه نمود؟!

فرض کنید به میهمانی و دیدار بزرگی و آن هم در محفلی که بزرگان جمع هستند می‌روید، اما در بین راه، غفلت کردید، راه کج شد و زمین خوردید و یا به منجلابی فرو رفتید. بدیهی است که اول باید از زمین بلند شوید، خاک از لباس بتکانید و اگر پاره شده و یا در منجلاب کثیف و بد بو شده بود، آن را عوض کنید (استغفار) و بعد به راه اصلی، صاف و تمیز برگردید و درست حرکت کنید (توبه). از این رو فرمود که اول استغفار کنید و بعد به سوی او بازگردید.

توبه شکستن‌های پیاپی:

با توجه به مفاهیم اجمالی بیان شده درباره استغفار و توبه، برای بسیاری از ما روشن می‌شود که ما اساساً نه استغفار جدی داشتیم و نه توبه‌ی جدی؛ و اگر هم تا حدودی جدی بوده، مراقبت نکردیم که مجدداً با غفلت، دچار انحراف و افتادن‌های مکرر نگردیم.

استغفار – باید غفلت و گناه را یک بار بسیار سنگینی که به دوش می‌کشیم بدانیم؛ باری که شانه‌های ما را زخمی و کمرمان را خم کرده و نمی‌گذارد که درست روی پای خود بایستیم و سبک و سالم راه رویم، حال ما می‌خواهیم با همین بار سنگین، برگردیم و مسیر درست را بپیماییم(؟!) خب کار بسیار سخت است. ابتدا باید این بار زمین گذاشته شود (استغفار)؛ و تنها خداست که این بار را با مغفرت خود، از روی دوش بندگانش بر می‌دارد. در دعای « يَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَكَارِهِ ... مفاتیح الجنان» از امام هادی علیه السلام می‌خوانیم:

« قَدْ نَزَلَ بِي يَا رَبِّ مَا قَدْ تَكَأَّدَنِي ثِقْلُهُ وَ أَلَمَّ بِي مَا قَدْ بَهَظَنِي حَمْلُهُ ...»

ترجمه: پروردگارم! مشكلى به من رسيده كه سنگينی‌اش مرا به زحمت انداخته است، و دشوارى‌ (سنگینی) بر من فرود آمده كه به دوش كشيدنش مرا گرانبار نموده‏ است ...؛‏

توبه – توبه ما نیز سطحی و دمدمی است. یک لحظه متوجه می‌شویم که عجب خطایی کردیم! یک "استغفروا الله ربی و اتوب الیه" می‌گوییم و دوباره بدون توجه به زخم‌ها و درجه انحراف از صراط، کم و بیش به همان راه خود ادامه می‌دهیم، پس طبیعی است اگر دوباره مرتکب گردیم.

مراقبت – انسان زمین خورده که بلند شد، دیگر جلوی پایش را نگاه می‌کند که دوباره به مانع مشابهی برخورد نکند تا زمین بخورد و انسانی که متوجه انحراف مسیر خود شد و به راه درست بازگشت، بسیار مراقبت می‌کند که مجدداً از مسیر خارج نشود. آیا توبه ما چنین است؟!

لذت گناه: بدیهی است که انسان گناه را برای رسیدن به فایده و لذتی انجام می‌دهد، پس تا واقعاً نفهمد که آن گناهش فایده نبود، بلکه ضرر و خسران بود و کامش نیز لذیذ نبود، بلکه تلخ و بد بو بود، مکرر به سوی آن گناه کشانده شده و به استقبالش می‌رود.

گناه برای یک عده "لذت" دارد! ندیدید وقتی می‌گویید: «دروغ نگویید، غیبت نکنید، ظلم ننمایید، از قمار، شراب و زنا دوری کند، به نوامیس مردم خیانت نکنید و ...»، می‌گویند: «اسلام تمامی لذت‌ها را حرام کرده است!». پس انسان باید در حالت استغفار و توبه، سعی کند ضررها و تلخی‌های گناهش در حال و آینده را خوب درک کند.

عادت به گناه: بسیاری از رفتارهای ما از روی عادت است (حتی گاه نماز و ...). حتی فکر و خیال نیز گاهی عادتی یا به تعبیر "شرطی" می‌شود. در چنین حالاتی، فرد حتی بدون احساس نیاز [هر چند کاذب]، به سراغ عادت خود می‌رود، اگر چه به تمامی مضرات آن واقف می‌باشد؛ و البته "ترک عادت"، بر عکس آن چه مشهور شده است «موجب مرض» نیست، اما گاه بسیار سخت است.

پس، توبه واقعی مستلزم عزم و اراده برای ترک عادت نیز می‌باشد.

باز هم نباید ناامید شد:

به رغم تمامی آن چه در این خصوص بیان گردیده است، باز هم انسان نباید از رحمت واسعه‌ی الهی ناامید شود، چون این دیگر اوج و عمق نفوذ شیطان است و اگر کسی ناامید شد، دیگر انگیزه‌ای برای بازگشت ندارد. لذا حتی به آنان که درگناه و ظلم به خود، زیاده‌روی نیز دارند، فرمود که ناامید نشوید، برگردید که من همه گناهان را یکجا می‌بخشم.

« قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ » (الزّمر، 53)

ترجمه: بگو: اى بندگان من كه در جنايت به خويش (به واسطه گناه) از حد گذشتيد، از رحمت خدا نوميد مگرديد، بى‏ترديد خداوند همه گناهان را (به وسيله توبه هر چند شرك باشد) مى‏آمرزد، زيرا اوست آمرزنده و مهربان.

 

مرتبط:

*- با خدا و امام زمان (ع)، برای ترک گناهانی عهد بسته بودم، اما پس از مدتی، عهدم شکسته شد، حال آیا می‌توانم از او بخواهم که عهدم را ندیده گرفته و گناهم را بنویسید ...؟! (24 دی 1394)

 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون