پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): همین سؤال به اشکال دیگری در اذهان مطرح میگردد، مثل این میگویند: «با توجه به این که مقدرات سال در شب قدر رقم میخورد تلاش ما در طول سال چه فایده و اثری دارد؟» گویی که شب قدر، جبری را حاکم میکند!
خب، اگر چنین باشد، باید فقط یک سال به انسان عقل، شعور، اختیار و اراده داده شود، و مابقی عمر معلول سال گذشته و جبری حاکم باشد!
●- لازم است ابتدا بدانیم که «قدر» یعنی چه و تعریف درستی از آن داشته باشیم و بدانیم تفاوت «قضا و قدر» چیست؟
الف - «قدر» به معنای «اندازه و اندازهگیری» است. همان طور که ما نیز در محاورهی روزمره میپرسیم: طول یا عرض این شیء چه "قدر" است؟ قیمت آن چه قدر است؟ وزن آن چه قدر است؟ تحصیلات وی چه قدر است؟ یا فلان عمل نیک چه قدر ثواب دارد ...؟ چنان چه امام رضا علیهالسلام در تعریف قدر میفرمایند: «هندسة شی ء من طول و العرض و البقاء – یعنی: اندازه هر چیز اعم از طول و عرض و بقا» (بحارالانوار، ج 5، ص 122).
●- بدیهی است که هر چیزی در این عالم خلقت – اعم از مادی و یا معنوی – قدر، اندازه و محدودهای دارد؛ همین اندازههاست که سبب حاکمیت قوانین نظم، علیّت، تأثیر و تأثر و رابطهی منطقی بین اجزای عالم و نیز گذشته – حال و آینده میگردد.
●- از آنجا که خالق همه چیز خداوند متعال است و انسان نقشی در تعیین مشخصات و ویژگیهای آنها ندارد، تقدیر نیز همان مقدرات (اندازههایی که خداوند متعال وضع نموده است) خواهد بود.
●- قوانین حاکم بر بدن و یا سیر اجزای عالم، توسط انسان خلق نشده است. درست است که انسان اختیار دارد و انتخاب میکند، اما فقط انتخاب مینماید و نمیتواند با انتخاب خود قوانین خلقت را بر هم زند. مثلاً نمیتواند بگوید: من نمک میخورم تا کمبود قند بدنم تأمین شود و یا فوتبال بازی میکنم تا در شیمی دانشمند شوم و یا معصیت میکنم تا به سعادت دنیوی و اخروی دست یابم، یا فرد نامناسبی برای رفاقت، تجارت، ازدواج یا اداره امور مملکت انتخاب میکنم تا در این امور به رشد و کمال برسم. لذا، پس از آن که انتخاب کرد، تأثیرش در اختیار او نیست، چون اندازههای هر چیزی از سوی خالقش مقدر شده است.
ب - «قضا» حتمی شدن پیدایش یا وقوع چیزی یا حادثهای، یعنی "قضا". اگر همه شرایط، علل و اسباب بر اساس «قدر»ها برای پیدایش یا وقوع چیزی یا حادثهای فراهم شد، علت تامه مهیا شده است و پیدایش یا وقوع حتمی میگردد؛ و از آنجا که این ضرورت نیز در اختیار انسان نیست، به آن «قضای الهی» گفته میشود. پس اگر علت تامه برای مرگ مهیا شد، انسان میمیرد (اگر چه به اختیار خود خودکشی نماید)، اگر علت تامه برای کسب علم یا ثروت پیدا شد، انسان عالم و ثروتمند میگردد و ... .
ج - «شب قدر» در شب قدر نه تنها مقدرات یک سالهی انسان، بلکه مقدرات کل عالم خلقت (کلّ امر) رقم میخورد و علم این مقدرات الهی، توسط ملائکه و روح (جبرئیل علیهالسلام)، به محضر خلیفه و حجت خدا در زمین تقدیم میگردد. چنان چه فرمود:
«تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ» (القدر، 5)
ترجمه: در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر كارى [كه مقرر شده است] فرود آیند.
د- «اختیار انسان» یکی از مهمترین علل سرنوشت ساز برای انسان، اختیار (در انتخابها و بالتبع عزمها و عملها) و حیطه و آثار آن است. اختیار را هم خداوند متعال در انسان متجلی کرده است و از سلسله علل قرار داده است.
پس اگر اندازهها و قدر امری در امور انسان مقدر میشود، بر اساس عللی میباشد که اختیار انسان یکی از اصلیترین آنهاست. به عنوان مثال: قدر و اندازهی فلان معصیت این است که شرایط برای وقوع فلان بلا مهیا گردد و قدر و اندازهی توبه، انابه، صدقه، نماز اول وقت، صله ارحام، صدقه و ... این است که سلسله علل پیدایش بلا را از بین ببرد و به جایش سلسله علل پیدایش رشد و گشایش را ایجاد نماید.
آن چه در شب قدر مقدر میگردد، تعیین اندازههای معلولها بر اساس علتهای به وجود آمده است، در عین حال که اختیار برای تغییر از انسان گرفته نمیشود.
پس، انسان میتواند که با اختیار خود، شرایطی را ایجاب نماید که علل فراهم شده برای پیدایش حالتی نامطلوب، متغیر گردد. در آن زمان خداوند متعال (بر اساس همان قوانین خلقت که ظل رحمت و حکمتش قرار دارند)، آن علل و نتایج آنها را محو مینماید و شرایط دیگر را مقدر مینماید.
«هیچ منافاتی ندارد كه امری كه در شب قدر مقدر شده است در ظرف تحققش به گونه دیگر محقق شود چون كیفیت موجود شدن مقدر، امری است و دگرگونی در تقدیر (اندازهها)، امر دیگری میباشد. اگر انسان دچار عطش و تشنگی شد و آبی به دست نیاورد، مرگ او مقدر میگردد، اما اگر این تشنگی بر طرف شد، مقدرات او نیز متغییر میگردد.
و هم چنین، هیچ منافاتی ندارد كه حوادثی، در لوح محفوظ، معین شده باشد ولی مشیت الهی آن را تغییر دهد، چرا که خداوند متعال، مالک و ربّ قَدرهاست، نه محکوم و مقهور به آنها. چنان كه در قرآن كریم آمده است: «يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ»: (رعد 39) خداوند آنچه را بخواهد (از حوادث مندرج در لوح محو و اثبات) محو و باطل میكند و (حوادثی را در آن) مندرج میسازد و ام الكتاب (و لوح محفوظ) در نزد اوست. - المیزان، ج 20، ص 332»؛ لذا آموزش یافتهایم که در یکی از دعاهای هر روز صبح بخوانیم:
«وَ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ شَقِیّاً فَاجْعَلْنِی سَعِیداً فَإِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ»
ترجمه: و اگر نزد تو در کتاب تقدیر و سرنوشت بد فرجام هستم مرا نیکبخت گردان چرا که تو آنچه را بخواهى محو و آنچه را بخواهى ثبت مینمایى و کتاب مادر (تقدیر و سرنوشت) در اختیار توست.
مثال: اندازهها (تقدیر) این میزان از بارش باران این است که سیل راه بیافتد – اندازهها (تقدیر) جایگاه و نقشه این شهر نیز این است که سیل وارد شهر خواهد شد – اندازهها و چگونگی مهندسی خانهها نیز به گونهای است که سیلی با این ارتفاع و سرعت، خانههای بسیاری را تخریب خواهد کرد – اما اندازه (تقدیر) عقل، اراده و اختیار آدمی نیز این است که میتواند با ایجاد مسیل، سد و سایر موانع و نیز تغییر مهندسی خانهها، مانع از ورود سیل و تخریب گردد – این «اختیار» خود یکی از علل مقدر شدن و قضای آن میباشد و هیچگاه از انسان سلب نمیگردد و انسان میتواند اندازهها (تقدیر) مقدر شده را تغییر دهد. به همین دلیل دعا، توبه، زیارت، احیاء، تلاوت قرآن، کسب معرفت دینی و تفکر و تعقل در شبهای قدر بسیار توصیه شده است، چرا که تغییر دهندهی اندازههای تعیین شده است. دعا در شبهاى قدر (و همیشه) كه یك كار اختیارى است منشا اثر است و در سرنوشت افراد دخالت دارد.
نکتهی دیگر آن که برخی از امور به صورت مستقیم معلول مسائل گذشته میباشند، اما برخی دیگر "به علل شناخته شده و نشده برای ما"، حادث میگردند و خود سلسله عللی میشوند برای آینده.
به عنوان مثال: شخصی جاهل، کافر، متکبر، لجوج، فاسق و فاسد میباشد، بدیهی است که مقدرات او برای آینده نیز مطلوب نخواهد بود، اما از آنجا که "عقل و اختیار" از او گرفته نشده، متنبه شده و به حق روی میآورد، اسلام میآورد و پاک میشود. خداوند رحمان و رحیم، تمامی اندازهها (قدرها)ی او را به خاطر این رویکرد تغییر میدهد، پس قضای حتمیاش نیز متغیر میگردد. لذا میفرماید: نه تنها گناهان او را میبخشم، نه تنها سابقهی بد او را محو میگردانم، بلکه حتی سیئات او را به حسنات مبدل مینمایم. پس اینها نیز جزو همان قوانین "قدرها و فضاها" میباشد.
« إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا » (الفرقان، 70)
ترجمه: مگر كسى كه توبه كند و ايمان آورد و كار شايسته كند پس خداوند بدیهايشان را به نيكیها تبديل مىنماید و خداوند همواره آمرزنده مهربان است.
مشارکت و همافزایی (سؤال به همراه نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی)
پرسش:
اگر مقدرات در شب قدر تعیین میشوند، پس نقش دعا در بعد از شب قدر چیست؟
پاسخ:
http://www.x-shobhe.com/shobhe/9251.html
پیوستن و پیگیری در پیامرسانها:
کلمات کلیدی:
گوناگون