پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): درباره این که «آیا تکنولوژی الزاماً فرهنگش را با خودش می‌آورد یا خیر؟» بحث‌های گسترده و متنوع بسیاری شده است و صاحب‌نظران نقطه‌نظرات مشترک، متفاوت و حتی مغایری ارائه نموده‌اند.

الف - تردیدی نیست که تکنولوژی، فرهنگ خودش را به همراه می‌آورد، اما مغلطه و خطای صورت گرفته اینجاست که گمان یا القا می‌کنند که تکنولوژی الزاماً تمام فرهنگ آن محیطی که در آن کشف و اختراع یا ساخته شده است را به همراه می‌آورد! مثلاً اگر خودرو ابتدا در انگلیس ساخته شد و سپس تکنولوژی‌اش به جهان صادر شد، پس فرهنگ ازدواج آنها را نیز با خود می‌آرود!

وسایل الکتریکی و یا الکترونیکی، فرهنگ خود را می‌آورند، نه الزاماً فرهنگ کشور و ملت سازنده را. بدیهی است که وقتی امکانات صوتی و تصویری به صورت ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی در اختیار همگان قرار گرفت، مردم از آنها استفاده می‌کنند، اما الزامی نیست که حتماً محتوای برنامه‌ها نیز انگلیسی، آلمانی یا غربی باشد. تکنولوژی رادیو و تلویزیون، تعیین نمی‌کند که این فیلم خوب است یا بد؟ این خبر دروغ است یا راست؟

وقتی آب میوه‌گیری‌های صنعتی و خانگی گوناگون به بازار عرضه می‌شوند، دیگر کمتر کسی از روش‌های سنّتی برای گرفتن آب‌میوه استفاده می‌نماید، اما دلیل نمی‌شود که حتماً ساعت و مقدار نوشیدن آب میوه به سبک (فرهنگ) ایتالیایی یا فرانسوی باشد.

وقتی ماشین تایپ می‌آید، کمتر کسی (به ویژه در ادارات و یا تحریر کتاب) از قلم، جوهر و کاغذ استفاده می‌کند – وقتی برنامه‌های کامپیوتری برای نوشتن حروف می‌آید، کمتر کسی از ماشین تایپ استفاده می‌کند – پرینتر جای قلم و جوهر را می‌گیرد – صفحات دیجیتالی جایگزین صفحات کاغذی می‌گردند و ...، اما دلیل نمی‌شود که محتوای نوشتار نیز مطابق فرهنگ غرب و شرق باشد.

●- بنابراین، تکنولوژی به صرف تکنولوژی (ابزار صنعتی)، فرهنگ خودش را می‌آورد و نه این که الزاماً فرهنگ کشور و ملت کاشف، مخترع یا سازنده‌اش را و آن هم در تمامی موارد و شئون زندگی فردی و اجتماعی، به همراه آورد.

ب – تکنولوژی، به خودی خود، هیچ ملاک و محکی جهت تشخیص خوب و بد و یا ارزش و ضد ارزش نمی‌باشد، مگر این که توسط انسان، صرفاً برای مصارف ضدارزشی ساخته شده باشد و هیچ کارآیی دیگری نداشته باشد.

به عنوان مثال: حتی نمی‌توان گفت که ساخت سلاح‌های پیچیده‌ی نظامی بد است، چون سبب ویرانی، قتل و جراحت می‌شود؛ چرا که برای دفاع در مقابل متجاوز، ظالم و جنایتکار، نه تنها خوب است، بلکه لازم است – اما بی‌تردید سلاح‌های کشتار جمعی، که صرفاً برای همین کشتار جمعی ساخته شده‌اند و کارآیی دیگری نیز ندارد، ابزار خوبی نیستند.

●- در همین مثال نیز به خوبی روشن است که یک سلاح پیچیده که استفاده‌ی مثبت دفاعی نیز دارد، و یک سلاح کشتار جمعی، که صرفاً استفاده‌ی نامطلوب دارد نیز نمی‌توانند تعیین کننده خوب و بد یا ارزش و ضد ارزش باشند؛ بلکه این انسان است که مبتنی بر چارچوب‌های نظری عقل، قلب، فطرت و علم، قائل به حُسن و قبح ذاتی یا اعتباری می‌شود و سپس ابزار را برای رسیدن به مقاصد می‌سازد و سپس درباره‌ی آنها تحلیل و داوری می‌نماید که خوب است یا بد است؟

ج – تکنولوژی به خودی خود تعیین و تکلیف نمی‌نماید که انسان چه کند؛ بلکه این انسان است که با تکیه به عقل و به تناسب اسباب، ابزار و امکاناتی که در اختیار دارد، برای خود یا جامعه تعیین و تکلیف می‌نماید. حال چه تکالیف الهی را ابلاغ نماید، و چه از خودش تعیین و تکلیف نماید.

●- به عنوان مثال: شما در حال نوشتن یک مقاله‌ی علمی و تحقیق در موضوعات آن هستید. حال می‌خواهید در مورد ریشه و معنای درست یک واژه تحقیق کنید؛ هم می‌توانید به کتابخانه‌ی ملی و یا کتابخانه‌های تخصصی بروید و ساعت‌ها وقت برای رفت و آمد، انتخاب و تورق صدها کتاب مصروف بدارید، هم می‌توانید سریعاً به ریشه و معنای آن در اینترنت دسترسی یابید. حالا تکلیف چیست و این تکلیف را کدام منبعی تعیین کرده است؟ آیا تکنولوژی کامپیوتر و ارتباطات در فضای اینترنتی تعیین و تکلیف کرده است، یا عقل و شعور و علم و منطق و ... در آدمی تکلیف را روشن می‌سازد؟!

●- اگر رشد تکنولوژی را در وسایل حمل و نقل و یا آمد شد را (ماننده ساخت خودرو، قطار، کشتی، هواپیما، جاده و ...) در نظر بگیریم، سپس به قوانین مرتبط و مترتب با آنها توجه کنیم، معلوم می‌شود که آیا خودروهای سبک و سنگین، جایگاه و تکلیف گاز، ترمز، دنده و یا چراغ سبز و قرمز و زرد را تعیین و تکلیف کرده است، و یا آدمی مبتنی بر عقل، شعور، دانش و گرایش فطری به نظم و انضباط، این اسباب را ساخته و قوانینش را وضع کرده است؟

حق و حقوق:

خوب و بد – ارزش و ضد ارزش – اخلاق و ضد اخلاق – حُسن و قبح، هیچ معنا و اعتباری ندارند، مگر آن که در قالب "حق" و بالتبع "حقوق" مطرح گردند. و به همین علت است که اندیشه‌های نوین غربی، برای حُسن و قبح ذاتی، هیچ ارزشی قائل نیستند و همه را اعتباری قلمداد می‌کنند! چرا که نمی‌خواهند برای هیچ کسی، حق و حقوقی قائل شوند و خود را مکلف و متعهد به رعایت حقوق دیگران بدانند. لذا حتی بمباران اتمی، یا ایجاد گروهک‌های تروریستی و ... را حق خود می‌شمارند!

بدیهی است "حق" هر موجودی، به تناسب حکمت و جایگاه موجودیت و اندازه‌های او تعیین می‌شود. به عنوان مثال: حق گیاه این نیست که حیوان شود، حق حیوان نیز این نیست که انسان شود و حق انسان نیز این نیست که به زندگی نباتی یا حیوانی بسنده نماید – حق زن، مرد شدن نیست و حق مرد نیز زن شدن نیست.

حال چه کسی می‌تواند حق و حقوق را تبیین، ابلاغ و تکلیف نماید؟ آیا به جز آن که خلق نموده، اندازه‌ها را قرار داده و سپس مطابق با اندازه‌ها هدایت (تکوینی و یا تشریعی برای انسان) می‌نماید؟

«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى * الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى * وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى» (الأعلی، 1 تا 3)

ترجمه: منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را * همان خداوندی که آفرید و منظم نمود (هماهنگی بخشید) * و همان که اندازه قرار داد و (سپس مطابق با اندازه‌ها) هدایت نمود.

تکنولوژی، إله و ربّ نیست:

مردمان در عصر قدیم [و بسیاری نیز در عصر جدید]، با دست خود مجسمه‌هایی ساخته و می‌سازند و آنها را در معابد قرار داده و "إله، معبود و ربّ" خویش خوانده و می‌خوانند!

تکنولوژی نیز ابزاری است که آدمی با دست خود آن را می‌سازد، سپس همین ابزار ساخته‌ و پرداخته‌ی خود را تقریر کننده‌ی سرنوشت – منبع تعیین خوب و بد – مرجع تربیت و تکلیف ... و در یک کلمه "ربّ = صاحب اختیار و تربیت کننده‌ی امور" خود و دیگران قلمداد می‌نماید!

●- آیا این دو شرک در اصل شریک گرفتن برای خدا، با هم فرقی دارند و یا فقط إله‌ها و معبودها و رب‌هایشان فرق کرده است و از اسباب گِلی و فلزی و چوبی، به اسباب الکتریکی و الکترونیکی مبدل گردیده است؟!

پس وقتی می‌فرماید: «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى»، یعنی در ربوبیت برای او شریک قرار مده و دیگری را "ربّ" خود و دیگران نخوان؛ بلکه همان که خلق کرده و اندازه گذاشته، همان هدایت می‌کند. و هدایت تشریعی نیز با تبیین حقوق و تعیین و ابلاغ تکالیف انجام می‌پذیرد.

 

 

مشارکت و هم‌افزایی (سؤال به همراه نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی)

پرسش:

آیا اقتضائات و فرهنگ همراه تکنولوژی، می‌تواند برای انسان تعیین تکلیف کند، یا بد و خوب را تعیین کند؟ آیا برای انسان، حکم ظرف و مظروف را دارد؟

پاسخ:

http://www.x-shobhe.com/shobhe/9309.html 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون