بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ 

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم

مقدمه:

تمامی خلقت، ظهور اسمای الهی در مخلوقات می‌باشد، چنان که حیات، قدرت، قوت، جمال، رأفت، جود و کرم و سایر صفات کمالیه که در مخلوقات دیده و شناخته می‌شود، همه ظهور و تجلی اسم‌های خداوند سبحان می‌باشد؛ و البته هر مخلوقی به اندازۀ ظرف وجودی، حکمت آفرینش و نقشی که باید در کارگاه هستی داشته باشد، مظهر اسم‌های خداوند متعال شده است.

بنابراین نسبت ظهور این کمالات که همان مراتب هستی می‌باشد، در مخلوقات متفاوت است، تا برسد به انسان و انسان کامل که مظهر اتمّ اسماء الله جلّ جلاله می‌باشد، چنان که حضرت امام صادق علیه السلام، در شرح آیۀ شریفۀ «وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ - و نيكوترين نام‌ها از آن خداوند است؛ پس او را به وسيله ى آن ها بخوانيد و آنان را كه دربارۀ نام‌هاى خدا به انحراف مى‌گرايند، واگذاريد؛ در آينده‌اى نزديك به همان كارهايى كه انجام مى‌دادند كيفر خواهند شد/ الأعراف، 180»، فرمودند:

«نَحْنُ وَ اَللَّهِ اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَى اَلَّتِي لاَ يَقْبَلُ اَللَّهُ مِنَ اَلْعِبَادِ عَمَلاً إِلاَّ بِمَعْرِفَتِنَا» (اصول کافی / ترجمه مصطفوی، ج ،۱  ص ۱۹۶)

- سوگند بخدا مائيم آن نامهاى نيكو كه خدا عملى را از بندگان نپذيرد مگر آنكه با معرفت ما باشد.

حتی اسم "رحمت" خداوند ارحم الرّاحمین، ظهور و تجلی دارد، چنان که به پیامبرش صلوات الله علیه و آله فرمود: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ - و ما تو را جز رحمتی برای عالمیان نفرستادیم / الأنبیاء، 107»

در میان اسم‌های خداوند سبحان، برخی هیچ ظهوری در مخلوقاتش ندارند، که از جمله آنها یکی "خالقیت" است و دیگری "الوهیت". چنان که درباره "الوهیت" به "لا إله الاّ الله" تصریح و تأکید نمود و دربارۀ خالقیت خود فرمود: اگر شما تمامی دانشمندان و امکانات خود را جمع کنید، حتی نمی‌توانید یک مگس خلق نمایید:

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ» (الحجّ، 73)

- اى مردم! مثلى زده شده است، به آن گوش فرا دهيد: كسانى را كه غير از خدا مى‌خوانيد، هرگز نمى‌توانند مگسى بيافرينند، هر چند براى اين كار دست به دست هم دهند! و هر گاه مگس چيزى از آنها بربايد، نمى‌توانند آن را باز پس گيرند! [در این امر] طالب و مطلوب ضعیف‌اند.

و در آیۀ دیگری می‌فرماید:

«قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ ائْتُونِي بِكِتَابٍ مِنْ قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ» (الأحقاف، 4)

- به آنان بگو: «اين معبودهايى را كه غير از الله پرستش مى‌كنيد به من نشان دهيد چه چيزى از زمين را آفريده‌اند، يا شركتى در آفرينش آسمانها دارند؟ كتابى آسمانى پيش از اين، يا اثر علمى از گذشتگان براى من بياوريد (كه دليل صدق گفتار شما باشد) اگر راست مى‌گوييد!»

بنابراین، این که گفته می‌شود: خلق شعر یا خلق یک اثر هنری و ...، یک غلط مصطلح و رایج است، و مقصود "صُنع و صنعت" و آن هم با واسطه و ابزار است، نه خلق کردن به معنای از هیچ به وجود آوردن.

اما، ظهور اسم‌های دیگر را [مانند: حیّ، جمیل، جواد، کریم و ...] در مخلوقات می‌بینیم و یکی از دلایل "شرک" همین است که نمی‌فهمند این ظهور است، این تجلی و جریان است، نه حقیقتِ خودش، و این کمالات همه قائم به غیر هستند و استقلالی ندارند.

اسم "ربّ"، یکی از همین اسم‌های خداوند سبحان است که چون ظهور، تجلّی و جریان دارد، هم مدعی دارد و هم مشرک!

 

 

ربّ

"ربّ" در لغت، یعنی: کسی که پرورش می‌دهد، و "پرورش" یعنی سوق دادن هر چیزی به سوی کمالش؛ و کسی نمی‌تواند چیزی را به سوی کمالش سوق دهد، مگر آن که مالک آن باشد و تدبیر امورش به دست او باشد؛ و کسی که خلق می‌کند مالک است؛ و تدبیرش نیز مستلزم برخورداری از علم، حکمت، قدرت و ... می‌باشد، پس، هیچ "ربّی" وجود ندارد، به جز خالقِ مالک، چنان که فرمود:

«إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مَا مِنْ شَفِيعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ» (یونس علیه السلام، 3)

- همانا پروردگار (ربّ) شما، الله است كه آسمانها و زمين را در شش روز [شش دوران] آفريد؛ سپس بر تخت (قدرت) قرار گرفت، و به تدبير كار (جهان) پرداخت؛ هيچ شفاعت كننده‌اى، جز با اذن او نيست؛ اين است الله، پروردگار (ربّ) شما! پس او را پرستش كنيد! آيا متذكّر نمى‌شويد؟!

 

ظهور و جریان اسم ربّ در مخلوقات

بیان شد که اسم‌های خداوند سبحان، به ویژه اسم‌های فاعلی او، در مخلوقاتش و به تناسب ظرفیت وجودی و جایگاه نقش هر کدام در کارگاه هستی، ظهور، تجلی و جریان دارد، مانند: رحمت، جود و کرمی که در خود و یا دیگران می‌بینیم، اما باید توجه داشته باشیم که نه ما از خود استقلالی داریم و نه این کمالات از ما و قائم به ما هستند.

از جمله اسم‌های خداوند سبحان که ظهور و جریان دارند، همین اسم "ربّ" می‌باشد، چرا که آدمی نیز به صورت اعتباری و امانی "مالک" می‌شود و می‌تواند امور مایملک خود را تدبیر کند و پرورش دهد. لذا در قرآن مجید، واژۀ "ربّ" نیز مانند واژۀ "رحمت"، در مورد غیر خداوند متعال نیز به کار رفته است، چنان که در آیۀ رفتار با پدر و مادر، به هر دو واژه برای انسان تصریح شده است:

«وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا» (الإسراء، 24)

- و بالهاى تواضع خويش را از رحمت، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان گونه كه آنها مرا در كوچكى تربيت كردند، مشمول رحمتشان قرار ده!»

اما، در عین حال تصریح دارد که اولاً او را ربّ بخوان و چنین دعا کن، چون ربّ تو و آنها اوست، و ثانیاً «بگو: رحمت از آنِ توست، پس تو رحمت آور». این یعنی: «توحید در ربوبیت».

از این‌رو واژۀ "ربّ" در مورد دیگران نیز به کار رفته است، چنان که ما نیز واژۀ "مربی" را در مورد دیگران، چون پدر و مادر، مربیان مدرسه، مربیان ورزشی و ... به کار می‌بریم.

 

ربوبیت، حاکمیت و سیاست

"الوهیت"، به بندگی می‌خواند و "ربوبیّت" به تسلیم می‌کشاند. از این رو، شاید بسیاری گمان کنند که خودشان لطف، جود و کرم دارند و یا حتی نسبت به دیگران رازقیت دارند، اما فقط "سلطه‌گران" ادعای "الوهیت و ربوبیّت" بر دیگران را داشته و دارند، چنان که فرعون خطاب بزرگان دربارش گفت: «يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرِي - اى جمعيت اشراف! من إلهی (قابل پرستش و بندگی) جز خودم براى شما سراغ ندارم / القصص، 38»‌؛ و مرتب فریاد می‌زد: «أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى - ربّ برتر شما منم - من مالک، صاحب اختیار و تربیت کنندۀ برتر شما هستم / النازعات، 24»

امروزه نیز ابر قدرت‌ها، به ویژه امریکا، همین ادعا را فریاد می‌زنند، شاید کلمه "إله و ربّ" را به کار نبرند، اما مدعی هستند که مالک، تربیت کننده و ادارۀ کنندۀ جهانیان ما هستیم و همگان باید به ما وابسته باشند و ما را بندگی و اطاعت کنند و امور خود را به ما بسپارند و هر چه در سطوح پایین‌ترِ ربوبیّت انجام می‌دهند، زیر نظر، طبق دستور و مورد رضایت ما باشد!

 

ارباب‌های گوناگون

چنین نیست که "مشرک"، فقط یک إله یا یک ربّ دیگری را به جای خدا و یا کنار خدا بگذارد و به بندگی او نیز مشغول شود، بلکه اولاً از بندگی خداوند واحد و اَحد و خارج می‌شود، و ثانیاً چون اهل شرک و شریک گرفتن است، ده‌ها و صدها "إله، معبود، ربّ و مالک" پیدا می‌کند؛ از ربّ شهوت، ربّ قدرت، ربّ ثروت، ربّ شهرت ... تا ارباب‌های بیرونی! هم هوای نفس خودش را إله و ربّ می‌گیرد، و هم دیگران او را به بندگی، اطاعت و تسلیم می‌کشانند، لذا حضرت یوسف علیه السلام در گفتگو با هم سلولی‌هایش، به ارباب‌های متفرق اشاره نمود و فرمود:

«يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» (یوسف علیه السلام، 39)

- اى دوستان [هم صحبتی‌های] زندانى من! آيا خدايان (ارباب‌های) پراكنده بهترند، يا خداوند يكتاى پيروز؟!

 

توحید در اسم ربّ و ربوبیت

توحید در اسم رّب که از اسمای الله جلّ جلاله می‌باشد، و بالتبع امر "ربوبیّت"، یعنی بشناسی، بدانی، باور کنی و ایمان بیاوری که هیچ خالقی جز او وجود ندارد، پس مالکی جز او وجود ندارد، پس "ربّی" جز او وجود ندارد. او را "ربّ" خود و دیگران و "ربّ العالمین" بدانی و چیزی را در ربوبیت، جایگزین و در کنار او قرار ندهی و بندگی نکنی و این شناخت و باور را در عمل رعایت کنی (تقوا). آنگاه از قید تمامی سلطه‌ها و بندگی‌ها آزاد و رها خواهی شد و کسی نمی‌تواند تو را به بندگی و استثمار خود بکشاند؛ چه هوای نفس خودت باشد و چه مدعیان الوهیت و ربوبیّت در بیرون.

«قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ» (الأنعام، 164)

- بگو: «آيا غير از الله، پروردگارى را بطلبم، در حالى كه او پروردگار (ربّ) همه چيز است‌؟! هيچ كس، عمل (بدى) جز به زيان خودش، انجام نمى‌دهد؛ و هيچ گنهكارى گناه ديگرى را متحمّل نمى‌شود؛ سپس بازگشت همۀ شما به سوى پروردگارتان (ربّ‌تان) است؛ و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتيد، خبر خواهد داد.

●- خداوند متعال، از عقل و فطرتی که به آدمی داده، بر "ربوبیّت" خود پیمان گرفت «‌أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ‌ - آیا من ربّ شما نیستم».

 

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

 

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم. 

کلمات کلیدی:  اصول اعتقادات   توحید