ما آن طوری را که خیال میکنیم، قرآن کریم در قصۀ آدم ـ که باید گفت یک قصّۀ رمزی است، لکن بسیار آموزنده ـ به ما یک دستوراتی داده است که اگر به آن دستورات بشر عمل بکند، حل همۀ مشکلات میشود.
قبل از این که آدم را خلق بکند به ملائکه میفرماید که میخواهم یک همچو کاری بکنم. ملائکه جنبۀ تقدس خودشان را نظر میکنند و جنبۀ فساد آدم را. از این جهت، میگویند که شما چرا خلق میکنی یک جمعیتی را که در زمین فساد کنند و سفک دماء کنند (خون بریزند)؟ ما تقدیس تو را میکنیم. خودشان را میبینند در صورت تقدس و آدم را میبینند در صورت فساد. جنبۀ خوبی خودشان را و جنبۀ بدی آدم را ملاحظه میکنند. خدای تبارک و تعالی هم بهشان میفرماید که شما نمیدانید، شما همان خودتان را میبینید، خودبین هستید و از آدم کمالات را نمیدانید. و بعد هم قصه را تمام میکند که به آدم «اسما» را که واقعش «اسماءاللّه» است ـ همه چیز اسماءاللّه است ـ تعلیم میکند، و بعد میگوید عرضه کنید! آنها میبینند که عاجزند. آنها، خوب! عقب نشینی میکنند. بعد از این که خلق میکند آدم را، امر میکند که سجده کنند، «ملائکة اللّه» همه سجده میکنند، لکن ابلیس نمیکند. نکتۀ این که ابلیس نمیکند، این است که خودبین است. میگوید:خَلَقْتَنی مِنْ نارٍوَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ[2]؛ من از آتش خلق شدم، او از خاک خلق شده است؛ او پست تر از من است،من بالاتر از او
هستم. آن هم جنبۀ خودبینی دارد، و روی این زمینه سجده نمیکند و مطرود میشود. بعد هم خدا را تهدید میکند، بعد از این که انذار میکند و میگوید، به من مهلت بدهید. بعد از آن که مهلت را میگیرد و خاطر جمع میشود، آن وقت خدا را تهدید میکند به این که؛ به آن عزتت قسم، به آن اسمی که من را اغوا کردی قسم که اینها را نمیگذارم که اکثرشان به تو توجه کنند. از بین یدشان میآیم، از خلفشان میآیم، از یمین شان میآیم، از شمالشان میآیم.وَلاتَجِدُ اَکْثَرَهُمْ شاکِرینَخدا هم جواب را میدهد.
ما از این جا میفهمیم که قضیۀ خودبینی، ارث شیطان است، از صدر عالم این قضیه بوده است. وقتی هم که وسوسه میکند به آدم، باز آدم را اغوا میکند به این که تو را میخواهند این جاکَاَنَّهُ حبس کنند. تو اگر حرف من را بشنوی، بیشتر از اینها داری. آدم هم به آن جنبۀ دیگری از او قبول میکند. این یک تعلیم عمومیاست که از قبل از خلقت آدم تاحالا باید برای ما عبرت باشد؛ بدانیم که ارث شیطان، خودبینی است. تمام فسادهایی که درعالم واقع میشود، چه فسادها از افراد و چه فسادها از حکومتها و چه در اجتماع، تمام فسادها زیر سر همین ارث شیطان است. و تمام مفسدههایی که در عالم پیدا میشود، از این بیماری خودبینی است. چه در کنج خانه کسی نشسته باشد و به عبادت مشغول باشد، اگر خودبینی بکند، ارث شیطان را دارد، و چه در جامعه باشد و با مردم تماس داشته باشد، این هم اگر فسادی از آن حاصل بشود، از خودخواهی و خودبینی خودش است، و چه حکومتهایی که درعالم حکومت میکنند؛ از اولی که حکومت در دنیا تأسیس شده است تا حالا، هر فسادی واقع شده از این خصیصه است.
کلمات کلیدی:
در محضر استاد