ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: سؤال «نقش خدا در هدایت ما چیست؟ مثل این که بپرسند: نقش خدا در خلقت ما چیست؟ پس نه کسی در خلقت ما نقش «قائم به خود و بی‌واسطه» دارد و نه کسی در ربوبِت ما و نه کسی در هدایت ما نقشی «قائم به خود و بی‌واسطه» دارد، چه رسد به خودمان. مگر می‌شود که انسان چون اختیار دارد، خودش هدایت کننده‌ی خودش باشد؟!

خداوند متعال اختیار داده است تا مسیر هدایت تبیین و وضع شده به امر او را انتخاب کنیم و در طی مسیر بحول و قوه‌ی خودش بکوشیم، اما اختیار نداده است که ما «صراط مستقیم» را تبیین کنیم و خودمان هدایت کننده‌ی خویش باشیم. اگر ما هدایت شده بودیم (که بتوانیم خود را هدایت کنیم) که دیگر نیازی به هدایت شدن نداشتیم.

الف – معنای «اختیار» این نیست که خداوند متعال ولایت و سرپستی خود را از انسان سلب نموده است. اساساً انسان نمی‌تواند بی‌ولایت باشد. (لینک مبحث)

ب – معنای «اختیار» این نیست که خداوند متعال انسان را غنی محض نموده است و دیگر به هیچ چیزی و از جمله هدایت به سوی رشد و کمال و بالتبع هدایتگر احتیاجی ندارد. انسان همیشه محتاج و فقیر و نیازمند است و بدیهی است که نیاز فقیر، به غنی است و نه سایر فقراء – غنی نیز فقط خداوند متعال است؛ چنان چه فرمود:

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ» (فاطر، 15)

ترجمه: اى مردم، همه شما به خدا نيازمنديد و خداست كه بى‏نياز و ستوده صفات و افعال است.

ج – معنای «اختیار» این نیست که انسان «علیم» شده است و دیگر نیازی به راهنمایی و هدایت که مستلزم علم به همه عالم است ندارد. ما در ساده‌ترین امور خود، نیازمند به معلم، مربی، هدایت و هدایت کننده هستیم. برای پیمودن چند کیلومتر راه، نیازمند به جاده، وسیله نقلیه، قوانین، آیات و نشانه‌ها (علائم راهنمایی و رانندگی)، نقش دیگران و تعاون هستیم، چطور ممکن است که در پیمودن صراط مستقیم، بی‌نیاز باشیم؟!

بشر چه می‌داند؟ هنوز خودش را هم نشناخته است، چه رسد به محیطش و چه رسد به عالم هستی و حقایق پنهان و آشکار آن. بشر هنوز نمی‌تواند این ذهن هرزه‌گرد خود را کاملاً در اختیار و کنترل خودش بگیرد – نمی‌تواند بر نفس و قوای خود کاملاً مسلط گردد و حتی اغلب نمی‌داند که چه قوایی دارد و چگونه باید بر مملکت وجود خویش حکومت کند و این قوا را در راه کمال و رشد به کار گیرد؟ حال چون فقط در برخی موارد اختیار دارد، نیازی به هدایت و هدایت‌گر نداشته باشد؟

د – معنای «اختیار» این نیست که انسان خالق، مالکَ المُلک، ربّ و رازق عالم وجود شده است و ولایت و اختیار و حکومت همه چیز و تمامی اسباب هدایت را در اختیار دارد. بر خودش هم مالک نیست، چه رسد به دیگران و سایر مخلوقات، در حالی که همه‌ی عوالم وجود در حرکت انسان نقش‌آفرین و مؤثر هستند.

ﻫ – ندیدیم بسیار اتفاق می‌افتد که انسان با عقل خود کاری را خوب و مفید تشخیص می‌دهد، به دین و شریعت هم که ارجاع می‌دهد منعی نمی‌بیند، لذا اقدام می‌کند، توکل و دعا را نیز ضمیمه می‌کند، اما هر چه تلاش می‌کند، به جایی نمی‌رسد و آن کار محقق نمی‌گردد و بعدها می‌فهمد که اتفاقاً صلاحش نیز در همین بود؟ و یا آن که با عقل و ذهن خودش متوجه موضوع، عوامل یا شرایطی نشده است، در آن جهت نیز اقدام خاصی نکرده است، اما شرایطی برایش پیش می‌آید که موفقیت و رشدش در آن بوده است؟ پس هدایت و همه عوامل هدایت که دست خود او نیست.

و – پس «اختیار» یعنی: ای بشر به تو در برخی از موارد اختیار دادم که انتخاب کنی. نه این که مالکیت، حاکمیت، ولایت و همه عالم را به تو واگذار کردم.

برای رشد تو، عوامل و اسباب لازم را در وجود خودت و عالم هستی مهیا نمودم. به تو عقل و فطرت و وجدان دادم، شعور و منطق دادم، خوبی و بدی را به تو الهام کردم، رسولان و امامان را نیز برای هدایت و رهبری تو گسیل نمودم، کتاب و قانون و بایدها و نبایدها را نیز وضع و ابلاغ کردم، صراط مستقیم را پیش رویت قرار دادم ... و البته هشدار دادم که در کنار این جاده، از سنگلاخ گرفته تا دره و پرتگاه نیز وجود دارد.

در ضمن تو را در انتخاب صراط مستقیم و چگونه سالم پیمودن آن مجبور نکردم و به تو اختیار انتخاب دادم که صراط مستقیم را بپیمایی یا خودت را مهلکه بیاندازی  و این اختیار نیز لازمه رشد تو می‌باشد. حالا انتخاب با خودت. راه رشد روشن است، راه ضلالت و هلاکت نیز روشن است و در انتخاب یکی از این دو اختیار داری «لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ».

ز – پس انسان اختیار دارد که برای خود راه انتخاب کند و در طی مسیر این راه، معلم، مربی، هدایت‌گر و «ولی» انتخاب کند، لذا کسی که صراط مستقیم را انتخاب کرد، از آن مربی (رب) و علیم (معلم) و هدایت کننده (هادی) و حفاظت کننده (حفیظ) و نگهدارنده (قیّوم) و ...، می‌خواهد که او را در این مسیر هدایت نماید.

این خواست، لفظ نیست، بلکه قصد و عزم قلبی است که در قالب لفظ نیز بیان می‌شود: «اهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ»، یعنی هدایت به سوی خودش را از خود او می‌خواهد که خالق، مالک و رب العالمین است.

 

بله، خداوند منّان به ما اختیار داده است که هدایت شدن در صراط مستقیم را از او بخواهیم یا نخواهیم.

کلمات کلیدی:  اعتقادی