پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه):

انسانی که می‌تواند با تبعیت از عقل خود را فریب ندهد، متقابلاً می‌تواند با تبعیت از هوای نفس، خود را فریب بدهد!

انسان می‌تواند به دشمن خود و جامعه‌اش بنگرد، اما چون به لطف او طمع دارد، به خود بگوید: «به نظرم دوست است»! انسان می‌تواند در عین علم به ضرر یک کار، چون آن را دوست دارد خود را فریب داده و به خود بگوید که منعفت و لذت دارد.

علما، حکما، روانشناسان و دانشمندان، تحقیقات گسترده‌ای راجع به "خود فریبی انسان" انجام داده‌اند، و به نتایج علمی و یا نظریاتی که هنوز به اثبات علمی نرسیده است دست یافته‌اند که طرح برخی از آنها نیز از مجال این مختصر بیرون است.

غرور:

متأسفانه در محاورۀ فارسی، "غرور" را به معنایی نوعی "افتخار یا به خود بالیدن" به کار می‌برند، چنان که واژگانی چون "غرور ملّی" یا "آدم مغرور" را بسیار شنیده‌ و یا به کار برده‌اید، در حالی که معنی "غرور"، "فریب" است. این واژه در قرآن کریم، به همان معنای "فریب" به کار رفته است. مانند:

1- «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ» (لقمان، 33)

ترجمه: اى مردم، از پروردگار خود پروا كنيد و از روزى بترسيد كه هيچ پدرى از فرزند خويش چيزى را (از عذاب آن روز) دفع نمى‌كند و هيچ فرزندى دفع كنندۀ چيزى از پدر خود نيست به يقين وعدۀ خدا حقّ است، پس مبادا زندگى دنيا شما را بفریبد، و شيطان فريبكار شما را نسبت به خداوند بفريبد!

2- «يُنَادُونَهُمْ أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ قَالُوا بَلَى وَلَكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَغَرَّتْكُمُ الْأَمَانِيُّ حَتَّى جَاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَغَرَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ» (الحدید، 14)

ترجمه: آنها را صدا مى‌زنند (در قیامت اهل جهنم، اهل بهشت را صدا می‌زنند می‌گویند): «مگر ما (در دنیا) با شما نبوديم؟!» مى‌گويند: «آرى، ولى شما خود را به هلاكت افكنديد و انتظار (مرگ پيامبر را) كشيديد، و (در همه چيز) شكّ و ترديد داشتيد، و آرزوهاى دور و دراز شما را فريب داد تا فرمان خدا فرا رسيد، و شيطان فريبكار شما را در برابر (فرمان) خداوند فريفت.

خدعه:

"خدعه" نیز نیرنگی است که برای فریب دادن دیگران و دشمنان به کار می‌رود، اما نظام الهی اینگونه است که اگر خدعه علیه حق و اهل ایمان باشد، به خود خدعه کننده باز می‌گردد که در این صورت انسان [گروه، دولت، حکومتِ] خدعه‌کار و نیرنگ باز، خودش را فریب داده است.

به بازگشت نیرنگ فریبکارانه [خدعه] علیه حق به خود فریبکار نیز در آیاتی تصریح شده است، مانند:

«يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ» (البقره، 9)

ترجمه: مى‌خواهند خدا و مؤمنان را فريب دهند؛ در حالى كه جز خودشان را فريب نمى‌دهند؛ (اما) نمى‌فهمند.

خود فریبی:

بنابراین، "خود فریبی"، نه تنها وجود دارد، بلکه بسیار هم رایج است، و به جرأت می‌توان اذعان نمود که هیچ کسی نمی‌تواند انسان را به اندازۀ خودش فریب دهد و در واقع آدمی تا خودش نخواهد، فریب نمی‌خورد.

این "فریب"، ممکن است دانسته و یا ندانسته باشد؛ چنان که فرمود: «وَمَا يَشْعُرُونَ»، یعنی آن شعور و ریز بینی لازم برای تشخیص را ندارند.

علل خود فریبی:

علل خود فریبی می‌تواند بسیار متعدد و متفاوت باشد؛ اما می‌توان آنها را در زیر مجموعۀ "حُبّ دنیا" و "طمع، حرص و آز" به متاع دنیا، خلاصه نمود؛ چنان که در آیه فوق (لقمان، 33) فرمود که "آرزوهای بلند" سبب این خود فریبی می‌گردد.

●- در همین طبیعت و در روز روشن، یکبار به آسمان نگاه کنید که چقدر رفیع، نورانی، پاک و زیباست؛ یکبار هم به زمین و زیر پایتان نگاه کنید که چقدر پست و زیرپا افتاده و تاریک (ظلمانی) است! حتی اگر به گلزار بروید، خاکش تاریک و مملو از جانوران، حشرات و میکروب‌هاست.

اینها همه نشانه (آیه)های دارای پیام و درس است. محبت به خداوند متعال و آن چه محبوب اوست، نور است و محبت به دنیا و متاعش، ظلمت است؛ پس آرزوهای بلند به متاع دنیا، به فرجام نمی‌رسد.

اما، محبت به باطل، نه تنها انسان را کَر و کور می‌کند؛ بلکه سبب "خود فریبی"اش می‌شود؛ چون هوای نفس بر مملکت وجودش غلبه کرده و عقل و قلب او را به زندان کشیده است؛ به خودش می‌گوید: «حق همین است که "من" می‌خواهم و کار درست همین است که "من" انجام می‌دهم و نتایجش برای "من"، مفید و لذت‌بخش خواهد بود»؛ اینها همه "خود فریبی" است و انسان خود فریب، زیانکارترین انسان‌هاست

«قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا * الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا» (الکهف، 103 و 104)

ترجمه: بگو: «آيا به شما خبر دهيم كه زيانكارترين (مردم) در كارها، چه كسانى هستند؟ * آنها کسانی هستند كه تلاشهايشان در زندگى دنيا گم (حبط و نابود) شده؛ با اين حال، مى‌پندارند كار نيك انجام مى‌دهند!»

پیروی از گمان:

محبت به دنیا که پیامبر اکرم صلوات علیه و آله فرمودند: «حُبُّ الدنیا راس کُلِّ خَطیئَهٍ – محبت به دنیا رأس (و ریشه و علت) تمامی خطاهاست»؛ سبب بی‌بصیرتی، سطحی‌نگری و ظاهربینی می‌گردد و بالتبع آدمی با این نگرش، به جای عقل و علم، از گمان پیروی می‌کند که عین "خود فریبی" می‌باشد!

«وَمَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا» (النّجم، 28)

ترجمه: آنها هرگز به سخنی که می‌گویند، دانشى ندارند، تنها از گمان بى‌پايه پيروى مى‌كنند با اينكه «گمان» هرگز انسان را از حقّ بى‌نياز نمى‌كند!

●- این "خود فریبی" در پیروی از گمان؛ اختصاصی به افراد ندارد، بلکه اندیشه‌ها در جهان‌بینی‌های ماده‌گرایانه (ماتریالیسم) را نیز شامل می‌گردد؛ چنان که تمامی مکاتب بشری و "ایسم"ها، از نظریه‌های مبتنی بر ظنّ و گمان پیروی می‌کنند، و حتی این نظریات را بر جوامع دیگر تحمیل می‌کنند و آنها را نیز خواسته یا ناخواسته، مجبور به پیروی از نظریات مبتنی بر گمان‌های خود می‌کنند!

یک فرد معین، گمان می‌کند که اگر روی به رشوه‌خواری، دزدی، کلاهبرداری، اختلاس، رانت‌خواری و هر نوع کسب حرامی بیاورد، بسیار ثروتمند و خوشبخت می‌شود، در حالی که این به اصطلاح لقمۀ حرام، خودش، خانواده‌اش، دنیا و آخرتش را به باد می‌دهد! چنان که در قرآن کریم فرمود که این لقمه‌های حرام، نوشیدنی‌های حرام، مال یتیم و ... که می‌خورند، در واقع آتشی است که به شکم‌هایشان می‌ریزند.

یک فرد معین، گمان می‌کند که اگر با دیگران خدعه کرد و آنها را فریب داد تا به نفع خود به آنها ضرر و آسیبی برساند، دیگر خیلی زرنگی و هوشمندی به خرج داده است؛ اما در واقع او ابتدا علیه خودش خدعه کرده و خودش را فریب داده است.

یک فرد معین [زن یا مرد]، گمان می‌کند با آرایش‌های عجیب، خالکوبی -که به آن تتو می‌گویند تا کاری جدید و مدرن به نظر رسد- یا لباس‌ها خفن در انظار حاضر شود، دیگر خیلی زیبا و جذاب شده است، در حالی که صورت حقیقی او، بسیار زشت و کریه است؛ و چه بسا به شکل میمون، گراز، خوک، مار یا ... که صورت حقیقی او شده، محشور گردد.

پس، پیروی از ظنّ و گمان نیز یکی از دلایل اصلی "خود فریبی" می‌باشد.

مشارکت و هم‌افزایی – پرسش و نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی.

پرسش:

آیا انسان می‌تواند خودش را فریب بدهد؟ اگر پاسخ مثبت است، چگونه؟

پاسخ (نشانی لینک):

http://www.x-shobhe.com/social/11124.html

 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون