درسی از نهج البلاغه با شرحی مختصر - 169/ خطبه 186 - برخی، به گمان خداپرستی، خدای ساختۀ وَهم و خیال خود را می‌پرستند!

امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام - فرازی از خطبۀ 186:

ما وَحَّدَهُ مَنْ كَيَّفَهُ، وَ لا حَقيقَتَهُ أصابَ مَنْ مَثَّلَهُ،

- كسى كه برايش كيفيت و چگونگى قرار دهد يكتايش ندانسته، و كسى كه برايش نظيرى قائل باشد به حقيقتش نرسيده؛

وَ لا اِيّاهُ عَنى مَنْ شَبَّهَهُ، وَ لا صَمَدَهُ مَنْ اَشارَ اِلَيْهِ وَ تَوَهَّمَهُ؛

    - و كسى كه او را تشبيه كند در حقيقت بسوى او توجه نكرده و كسى كه به اشارات (حسى و يا خیالی) به سويش اشاره كند او را قصد نكرده و او را به وهم آورده است.

كُلُّ مَعْرُوف بِنَفْسِهِ مَصْنُوعٌ، وَ كُلُّ قائِم فى سِواهُ مَعْلُولٌ.

- آنچه به خود شناخته شود مصنوع است و هر چيزى كه قائم به غير باشد، معلول است.

شرحی مختصر

خداجویی، خداشناسی، خدادوستی و خداپرستی، اموری فطری می‌باشند، لذا هیچ کس نمی‌تواند وجود خدا را انکار نماید و یا از این گرایش فطری، فرار نماید؛ اما جایگزینی خدایان دروغین و متعدد، به جای خدای حقیقی و واحد، ممکن می‌باشد - و شرک همین است.

انسان جاهل و متکبر، می‌بیند که وجود او قابل انکار نیست، اما دوست دارد خدایش دست‌ساز و تحت فرمان خودش باشد؛ لذا جایگزین‌هایی برمی گزیند یا حتی می‌سازد و تمام ایمان و محبت فطری خود را که باید به خداوند متعال اختصاص داشته باشد، به آنها اختصاص می‌دهد!

«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَلَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذَابِ» (البقره، 165)

- و برخى از مردم، در برابر خدا، همانندهايى [براى او] برمى‏ گزينند و آنها را چون دوست داشتن خدا دوست مى‌دارند! ولى كسانى كه ايمان آورده‌اند شدت محبّت‌شان به خداوند است (محبوب غایی آنها الله است)؛ كسانى كه [با برگزيدن إله‌های کاذب به خود] ستم نموده‏‌اند اگر مى‏‌دانستند هنگامى كه عذاب را مشاهده كنند، تمام نيرو[ها] از آن خداست و خدا سخت‏ كيفر است.

انواع خداسازی‌ها

●- جاهل‌ترین انسان‌ها، با دست خود مجسمه‌هایی ساختند و گفتند: «این إله برتر است - این إله زیبایی است - این إله قدرت است - این إله انتقام است و ...» و این خداسازی جاهلی، هم چنان در پیشرفته‌ترین کشورها، چون چین، ژاپن، هندوستان، مالزی، امریکا و ...، همچنان مرسوم می‌باشد!

●- کفار و مشرکان دنیاپرست، برای حفظ موقعیت و قدرت خود، تملک بر متاع دنیا و سلطه بر مردمان که مستلزم فریب آنها بود؛ به درون امّت‌های پیرو انبیای الهی نفوذ کردند و اندیشه‌های باطل و خرافۀ خود را به ذهن آنان القا کردند و حتی کتاب‌های مقدسی چون تورات و انجیل را تحریف کردند؛ چنان که در قرآن کریم فرمود: «این گفتار یهود، همانند گفتار کفار پیشین می‌باشد».

یهودیان گفتند: «عُزَیر پسر خداست - خدا جسم دارد - به صورت پیرمردی ریش سفید به زمین آمد - دچار فراموشی شد - دست خدا بسته است - ما فرزندان خدا هستیم و ...!» - همین مشرکان یهود، به امّت عیسی علیه السلام نفوذ کردند و برای آن که عقب نمانند، گفتند: «مسیح پسر خداست - پدر خداست - خدا جسم دارد - به زمین آمده و بندگانش او را به صلیب کشیدند و ...»؛ درست مانند همان که کفار می‌گفتند:

«وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتِ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِئُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ» (التوبة، 30)

- يهود گفتند: «عزير» پسر خدا است! و نصاری گفتند مسيح پسر خدا است! اين سخنی است كه با زبان خود می‏گويند كه همانند گفتار كافران پيشين است، لعنت خدا بر آنها باد، چگونه دروغ می‏گويند؟!

*- مسلمانان نیز از این نفوذ اندیشه‌ها و باورهای خرافی کفار یهود و نصاری مصون نماندند! اندیشه‌های اشاعره و معتزله در جبر یا اختیار محض، دقیقاً همان سخنان یهود می‌باشد و انگلیس وهابیت را توسط ابن تیمیه ایجاد کرد تا همان سخنان درباره جسم داشتن خدا و ... را به نام اسلام تکرار کند!

خدایان ذهنی و وَهمی

اما، خداسازی فقط به همین حدّ محدود نمی‌باشد، بلکه بسیاری از مردم که گمان دارند خیلی خداشناس و مسلمان هستند نیز خدایی ترکیب شده - تجزیه شده - برخوردار از صورت و شباهت - ادراکات و احساساتی همچون انسان و ...، در ذهن خود می‌سازند و نام الله را روی آن می‌گذارند و آن را می‌پرستند و با همان خدای موهوم وَهم خود راز و نیاز می‌کنند؛ لذا حتی به خود جرأت می‌دهند که از او انتقاد کنند و یا به او پرخاش کنند و در نهایت در او تغییرات ایجاد کنند تا خدایی مطابق میل و تحت فرمان خودشان باشد!

بیان امیرالمؤمنین علیه السلام

در خداشناسی می‌گوییم: «خدا دارای صفات ثبوتیه می‌باشد، مانند حیات، علم، حکمت، قدرت و ...؛ اما صفات سلبیه به او راه ندارد، مانند: جسم داشتن، محدود بودن، ضعف، عیب، نقص و ...»

اما، امیرالمؤمنین علیه السلام، با اشاره به این خدایان وَهمی، خیالی و تصوری، می‌فرمایند: «آنها که برای خداوند سبحان، کیفیت و چگونگی تعریف می‌کنند - آنها که او را تشبیه می‌کنند یا برایش شبیه قائل می‌شوند و ...، اصلاً خدا را نشناخته‌اند و روی به او ندارند، بلکه خدایی در ذهن و وَهم خود ساخته‌اند و آن را می‌پرستند.

مصنوع (مخلوق) و معلول

مصنوع یعنی ساخته شده و باید سازنده داشته باشد - مخلوق، به خودی خود پدید نمی‌آید، بلکه باید خالقی داشته باشد و وجود معلول نیز از علّت می‌باشد.

خداوند سبحان، در قرآن کریم، انسان را دربارۀ خلقت، به تفکر و تعقل وامی دارد و پرسد:

«أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ * أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بَلْ لَا يُوقِنُونَ» (الطور، 35 و 36)

- آيا از هيچ خلق شده‏‌اند يا آنكه خودشان خالق [خود] هستند * آيا آسمانها و زمين را [آنان] خلق كرده‏‌اند؟! [نه] بلكه يقين ندارند.

امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام به همین مهم اشاره دارند و متذکر می‌گردند که «هر چه به خودش شناخته شود، مصنوع است»، یعنی: «توسط دیگری، ساخته شده است، پس مخلوق است» - «و هر چيزى كه قائم به غير باشد، معلول است»؛ یعنی قائم به ذات نیست، وجودش از علّتش می‌باشد. مثل این که خورشید را به خودش بشناسید، یا بگویید: «باران، از ابر متراکم و باردار می‌بارد»؛ آن مصنوع است و این معلول.

بنابراین، اگر کسی صفات مخلوق، مصنوع و معلول را به خداوند سبحان نسبت دهد، خدای ساختۀ ذهن و اوهامش را جایگزین نموده و ‌می‌پرستد و هیچ شناخت و توجهی به خدای حقیقی که سبحان (منزه و مبرا) از این صفات است، ندارد.

 

 

کلمات کلیدی:  نهج البلاغه   صوتی   توحید