بسمه تعالی

«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْرَاهِيمَ وَمَا أُنْزِلَتِ التَّوْرَاةُ وَالْإِنْجِيلُ إِلَّا مِنْ بَعْدِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» (آل عمران، 65)

ترجمه: اى اهل كتاب چرا در باره ابراهيم محاجه مى‌كنيد (هر کدام او را پیرو دین خود می‌نامید) با آنكه تورات و انجيل بعد از او نازل شده است آيا تعقل نمى‌‏كنيد.

وعده کرده بودم درباره‌ی «نحجّرگرایی» بحث کنم که امام خمینی رحمة الله علیه هم در پیام خودشان بر آن تکیه کرده بودند و مسئله‌ی روز هم هست.

تحجّرگرایی، بر می‌گردد به نفسانیّت و انانیّت انسان و توقف او در یک مرحله از مراحل سیر و سلوکی که به سوی مقصد باید داشته باشد. نفسانیت شخصی و فردی یا گروهی و ملی و اجتماعی، تفاوتی نمی‌کند.

توضیح آن که انسان در سیر و سفرش به سوی مقصد خود، از منازلی باید عبور کند و مراحلی را باید بپیماید؛ این مراحل نه محل تفرّج و تفریح‌اند و نه محل توقف و استیادن، بلکه لازم است این کاروان از این منازل عبور کند و یکی را پس از دیگری پشت سر بگذارد و در هر منزلی نیازمندی‌ها و احتیاجاتش را برآورد و به سمت منزل دیگر به راه افتد.

بعضی انسان‌ها، وقتی به این منازل می‌رسند، از آب و هوا و وضع موجود در آن‌ها خوش‌شان آمده و همانجا را مقصد نهایی گمان برده، در همان‌جا متوقف می‌شوند و در نتیجه، هم از بقیه‌ی سفر و سیر در منازل دیگر باز می‌مانند و هم مقصد نهایی و غایت و پایان را از دست می‌دهند، و از برکت رسیدن به مقصد محروم می‌گردند.

البته، هر کس به تناسب وضعیتی که دارد و موقعیتی که برایش به وجود آمده است، در منزلی توقف می‌کد و در محل خاصی ساکن می‌شود؛ بعضی در اولین منزل و برخی در منزل دوم و برخی در منزل سوم و ...؛ برخی هم همه‌ی رنج‌ها را متحمل می‌شوند منازل را به خوبی طی می‌کنند، ولی یکی به آخر مانده وامی‌مانند و از پا در می‌آیند! مثلاً کافران و مشرکان در همان قدم اول از راه ماندند و متوقف و متحجّر شدند. چیزی که آن‌ها را متوقف کرد، این بود که وقتی با دعوت پیامبر یا پیامبران روبه‌رو می‌شدند، تنها سخنی که داشتند این بود که این مخالف دین آبا و اجدادی ماست. ما پدرانمان را دیدیم که به همین راهی می‌رفتند که ما می‌رویم و ما هرگز دست از این راه نمی‌کشیم!

قرآن، ابتدا صحبت و راه و رسم انبیا علیهم السلام را مشخص می‌کند و سپس راه و رسم کافران و مخالفان را مشخص می‌کند و نکات برجسته‌ای را روشن می‌سازد. در جانب انبیا علیهم السلام، هر چه هست، انصاف، تقوا، تواضع و روشنگری است، در آن سوی دیگر، زورگویی، تعصب، تحکم و تحجّر است و این همان نفسانیّت است که ابتدا بهآن اشاره شد.

وقتی انبیا علیهم السلام رسالت و دعوت خود را اظهار می‌نمایند، مخالفان می‌گویند: اگر راست می‌گویید، حجت و دلیلی بیاورید. این فی نفسه حرف خوبی است، اما وقتی دلیل و بران اقامه شد، عده‌ی کمی می‌پذیرند و اکثرشان می‌گویند که نه، مااین را قبول نداریم و بهد بهانه‌تراشی می‌کنند و بر چسب می‌زنند! اصلاً خدا پیامبر نمی‌فرستد و به این کارها کاری ندارد؛ گاهی می‌گویند: شما دروغ می‌گویید، گاهی می‌گویند: اصلاً از وقتی شما آمدید، وضع ما را به هم زدید، کارهای ما درهم  شده، کاسبی ما بد شده، گرانی شده و ...:

«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ» (یس، 18)

ترجمه: پاسخ دادند ما [حضور] شما را به شگون بد (فال بد) گرفته‏‌ايم، اگر دست برنداريد سنگسارتان مى‌كنيم و قطعا عذاب دردناكى از ما به شما خواهد رسيدو

انبیا علیهم السلامهم آن‌ها را نکوهش کردند، [که] اگر به خاطر بیاورید و فکر کنید، شومی از خود شماست، شما مردمی اسراف‌کار هستید:

«قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ أَئِنْ ذُكِّرْتُمْ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ» (همان، 19)

ترجمه: [رسولان] گفتند: شومى شما با خود شماست؛ آيا اگر شما را پند دهند [باز كفر مى‌‏ورزيد]، نه بلكه شما قومى اسرافكاريد.

همان طور که ملاحظه می‌شود، این‌ها در مرحله‌ی قومیّت، تعصّبات جاهلی و تقلید از پدر و مادر متوقف شدند و متحجّر گردیدند.

عده‌ای دیگر، پس از آن که مسلمان شدند و پیمان اسلامی بستند، چون می‌خواستند با همان شیوه‌ی قومی و قبیله‌ای خود رفتار کنند و آن برایشان مهم بود، نتوانستند به عهد اسلامی، وفادار بمانند.

 

منبع: کتاب "تحجرگرایی"، دفتر نشر معارف قم - مجموعه‌ی سخنرانی‌های ایشان در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد، صفحات 80 تا 91.

 

کلمات کلیدی:  در محضر استاد