بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم

مقدمه:

حضرت آدم علیه السلام که خلق شد، ابتدا هیچ نمی‌دانست؛ اما خداوند متعال او را تحت تعلیم خود قرار داد و هر چه هست را تحت عنوان «نشانه‌های هدایت کنند - اسماء» به او آموخت: «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا - و تمامی اسماء را به آدم تعلیم داد» (البقره، 31).

فرشتگان نیز همگی مخلوقات هستند و به غیر از آن چه خداوند سبحان به آنها تعلیم دهد، هیچ نمی‌دانند، چنان که همگی به این حقیقت اقرار نمودند:

«قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ» (البقره، 32)

- فرشتگان گفتند: «منزهى تو! ما چيزى جز آنچه به ما تعليم داده‌اى، هیچ نمى‌دانيم؛ تو دانا و حكيمى».

سایر آدمیان (فرزندان آدم و حوّا علیهما السلام) نیز به هنگام تولد، هیچ نمی‌دانند و گام به گام تحت تعلیم الهی قرار می‌گیرند:

«وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» (النّحل، 78)

- و خداوند شما را از شكم مادرانتان خارج نمود در حالى كه هيچ چيز نمى‌دانستيد؛ و براى شما، گوش و چشم و عقل (قلب) قرار داد، تا شكر نعمت او را بجا آوريد!

بنابراین، فقط الله جلّ جلاله علیم است و هیچ کسی علمی ندارد و نمی‌تواند داشته باشد، مگر آن که خداوند متعال او را تعلیم دهد. البته او، ابتدا امکان فراگیری علم را می‌دهد و سپس تعلیم می‌دهد؛ چنان که به انسان عقل برای شناخت، قلب برای فهم، گوشِ (جان و جسم) برای شنیدن و چشمِ (جان و جسم) برای دیدن داد و سپس تحت تعلیم قرار داد.

نبأ

«نبأ» یعنی «خبر» و در معنای عام، اختصاصی به نبوت پیامبران الهی ندارد؛ چنان که در قرآن کریم، مطالب بسیار مهم و ژرفی دربارۀ «نبأ - خبر» بیان شده است که ای کاش محققان و دست‌اندرکاران خبر و رسانه، تحقیقات وسیعی در این موضوع بنمایند و حاصل تلاش خود را در کتب، مقالات و گزارشات، در اختیار عموم قرار دهند.

به عنوان مثال، می‌فرماید:

«لِكُلِّ نَبَإٍ مُسْتَقَرٌّ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ» (الأنعام، 67)

- هر خبری [به ویژه آن چه خداوند سبحان به شما خبر داده] قرارگاهی دارد، و به زودی خواهید دانست.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ» (الجرات، 6)

- اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، دربارۀ آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كردۀ خود پشيمان شويد!

تعلیم علم از سوی خداوند علیم

بیان شد که علیم اوست، پس معلم نیز فقط اوست؛ او ابتدا امکان فراگیری را ایجاد و موهبت می‌نماید و سپس مخلوقات خود و از جمله انسان را که قرار است تا مقام خلیفة اللهی بالا رود، تعلیم می‌دهد.

چگونگی تعلیم خداوند علیم، به تناسب ظرفیت وجودی و ضرورت برای مخلوقات متفاوت است، اما بحث ما در خصوص تعلیم انسان می‌باشد.

برخی از علوم پایه و ضروری را فطری قرار داد تا همگان از آن برخوردار باشند و نیازی به کسب از بیرون نباشد - برخی دیگر را در کتاب خلقت تعلیم نمود - و برخی دیگر را با نزول وحی به پیامبرانش و ابلاغ و تعلیم توسط آنها، به آدمیان آموخت.

تفاوت خبر و علم

اگر چه «نبأ - خبر»، به ویژه خبری که خداوند علیم می‌دهد، خودش سطحی از علم و آگاهی می‌باشد، اما اطلاع و آگاهی از بطن و چند و چون هر خبری، مستلزم فراگیری علوم تخصصی در آن باره می‌باشد. مِثل این است که فرد موثقی به شما خبر دهد، «چند کیلومتر خارج از این شهر، باغ سیب وسیع، زیبا و پر ثمری وجود دارد»، شما با شنیدن این خبر، از وجود این باغ با خبر می‌شوید؛ اما وسعت آن چقدر است؟ چه تعداد درخت دارد؟ چه مقدار میوه می‌دهد؟ باغ از آنِ کیست؟ کشاورز و باغبانش کیست؟ سبب کشت درختان سیب چیست و ...؟ علوم دیگری است که تا تعلیم نشود، از آنها اطلاعی نخواهید نداشت.

*- علوم قرآنی که با وحی نازل شده است نیز همین‌گونه می‌باشد؛ به خودی خود و در ظاهر نیز سطحی از علم و آگاهی را منتقل می‌نمایند، اما آگاه شدن از حقیقت و بطن آیات، مستلزم برخورداری از علوم بیشتری می‌باشد که آن را نیز خداوند علیم، به انبیا و اولیایش تعلیم می‌دهد و آنها به دیگران می‌آموزند.

خداوند متعال، در قرآن کریم، خبرهایی داده که علم آن را به هیچ کسی تعلیم نداده است؛ مانند: زمان فرا رسیدن قیامت، و یا حقیقت روح، و یا ... .

یک حکایت قرآنی

خداوند متعال پیش از خلقت و زنده کردن آدم علیه السلام، به فرشتگانش فرمود: «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً - «من در روى زمين، جانشينى [نماينده اى] قرار خواهم داد» (البقره، 30). برای فرشتگان تعجب و پرسش آمد که چرا «آدم» و چرا در «زمین» که حیات در آن مستلزم خونریزی می‌باشد؟! گفتند: ما که تو را تقدیس و حمد می‌نماییم (حیات مادی نداریم)، چرا خلیفۀ خود را از ما قرار نمی‌دهی؟! و خداوند سبحان، فقط به علم خود متذکر گردید: «قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ - گفت: «من علم دارم، به آن چه را شما علم ندارید» (البقره،30)

خداوند متعال، پس از آن که تمامی نشانه‌هایش را به آدم علیه السلام تعلیم داد، آنها را به فرشتگان عرضه نمود که معلوم می‌شود آنها الفاظ و کلمات نبودند، بلکه موجوداتی بودند؛ و فرمود: «أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ - اگر راست می‌گویید (که قابل‌ترید) از اسم اینها به من خبر دهید».

دقت شود که فرمود: «خبر دهید»، چرا او خود علیم است و علم عین ذات اوست، و نیازی به تعلیم کسی ندارد؛ لذا فرمود: «خبر دهید»، یعنی نشان دهید که شما نیز می‌دانید.

پس از آن که ملائکه اظهار عجز علمی نمودند؛ خداوند متعال نفرمود که «ای آدم! به آنها تعلیم بده»، چرا که اگر ظرفیت کسب چنین علومی را داشتند و برای آنها ضرورت داشت، خداوند علیم، خود از پیش به آنها می‌آموخت، بلکه فرمود: «قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ - فرمود: این آدم، از این اسم‌ها به آنها خبر بده» (همان، 33).

پس، آنها نیز از آن نشانه‌های الهی (اسماء) که به آنها عرضه شده بود، با خبر شدند، نه این که به آنها علم یافته و علیم شده باشند.

●- وضعیت ما، به ویژه نسبت به خداشناسی، معاد، نبوت، قرآن کریم، ولایت و امامت و حقایق عالم هستی، همین‌طور است. ابتدا «با خبر» می‌شویم که عالَم هستی، خالق و مالکی دارد، ربّ و رازقی دارد - خداوند علیم، برای هدایت بشر، 124 هزار نبی فرستاده است و ختم نموده است به خاتم الانبیاء، حضرت محمد مصطفی صلوات الله علیه و آله - او قرآن مجید را اخذ و به همگان ابلاغ نموده است - پس از او، 12 امام و جانشین فرستاده است که اولین آنها امیرالمؤمنین، حضرت امام علی علیه السلام، و آخرین آنها، بقیة الله فی ارضه، حضرت امام مهدی علیه السلام می‌باشند و ... .

اینها همه همان «خبر» است که خود سطحی از علم و آگاهی می‌باشند؛ اما علم به این حقایق، مسلتزم تعلیمات دیگری می‌باشد که باید با مطالعۀ کتاب خلقت و کتاب وحی، تحت تعلیم معلمان و راهنمایان الهی فرا گرفت.

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

 

کلمات کلیدی:  اصول اعتقادات   نبوت