«ایکس - شبهه»‌: در تبیین موضوع باید به سه نکته‌ی مهم ذیل توجه نمود:

الف - اگر منظور صرفاً تفاوت در خلفت و درجه‌ی وجودی هر یک از مخلوقات و به ویژه‌ آدمیان باشد، باید توجه داشت که هیچ دو موجودی یک‌سان و عین هم خلق نشده‌اند و تفاوت میان آنها نیز لازمه‌ی خلقت است که بر اساس علم و حکمت الهی تجلی یافته و محقق می‌گردد. اگر در نظام خلقت علت و معلول، لازم و ملزوم، محرک و حرکت و ... وجود داشته و اجتناب ناپذیر است، تفاوت همه‌ی موجودات عالم و از جمله آدمیان نیز اجتناب ناپذیر است.

خداوند متعال در کلام وحی [قرآن مجید] می‌فرماید: حتی بین انبیاء و رسل نیز تفاوت است و برخی افضل از برخی دیگر هستند که این تفاوت فضیلت‌ آنها نیز بر اساس علم و حکمت الهی می‌باشد:

«وَ رَبُّكَ أَعْلَمُ بِمَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلى‏ بَعْضٍ وَ آتَيْنا داوُدَ زَبُوراً» (الأسراء،‌55)

ترجمه: و پروردگارتان داناتر به هر كسى است كه در آسمانها و زمين است و ما بعضى پيامبران را بر بعضى ديگر برترى داديم و به داوود زبور داديم‏.

«تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَيْنا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُريدُ (البقره، 253)

ترجمه: اين پيامبران بعضى از ايشان را بر بعض ديگر برترى داده‏ايم بعضى از آنان كسى بوده كه خدا با وى سخن گفت و بعضى از آنان را مرتبه‏ها بالا برد و عيسى بن مريم را محبت داديم و او را به روح پاك قوى كرديم، اگر خدا مى‏خواست كسانى كه پس از پيامبران بودند با وجود حجت‏ها كه سويشان آمده بود با هم جنگ نمى‏كردند ولى مختلف شدند، از آنان كسانى بودند كه ايمان داشتند و كسانى بودند كه كافر بودند، اگر خدا مى‏خواست با هم كارزار نمى‏كردند ولى خدا هر چه بخواهد مى‏كند.

و البته معلوم است که تفاوت‌های خلقت به خاطر تفاوت‌های جایگاه و رسالت هر کس در نظام خلقت و وظایف و تکالیف محوله به اوست. هر موجودی در نظام خلقت جایگاه و وظیفه‌ و تکلیفی دارد. چنان چه در میان آدمیان نیز همه نمی‌توانند پدر، مادر، فیزیکدان، شیمی‌دان، پزشک، شاعر ... یا فقیه باشند. لذا حرکت نظام احسن خلقت مستلزم همین تفاوت‌ها می‌باشد.

ب – اما اگر منظور این است که بر رفتارهای معصومین (ع) یا اولیاء الله و هم چنین بر رفتارهای سایر آدمیان از خوب و بد جبری حاکم است، خیر به هیچ وجه این گونه نیست. خداوند متعال به هر کس به نسبت جایگاهش مواهبی را اعطا نموده و به همان نسبت تکالیفی را بر عهده‌ی او گذاشته است. حضرت مریم (ع) ویژگی‌ها و فضیلت‌هایی دارد که سایرین ندارند، همین‌طور تکالیفی بر عهده‌ی اوست که بر عهده‌ی سایرین نیست و از کسی به جز او خواسته نشده که حضرت مریم (ع) یا مانند او شود. لذا امیرالمؤمنین علیه‌السلام به امت توجه می‌دهند که نه لازم است مثل من زندگی کنید و نه می‌توانید، این روش زندگی و سلوک من متناسب با مواهب الهی و تکالیف واگذار شده به من است، بلکه بر شماست که پیروی و اطاعت کنید (مضمون).

اما نکته‌ی مهم این است که هیچ کس در حفظ مواهب الهی یا ضایع کردن آن مجبور نیست و به همگان اختیارات لازم اعطا شده است. اگر خداوند حکیم در قرآن کریم می‌فرماید: چنان چه نبی آیات را تحریف کرده و از خود چیزی بگوید و نسبت دهد، رگ گردنش را قطع خواهم کرد، معلوم است که این امکان وجود دارد، پس اختیار از او سلب نشده است. و هنر انسان در حفظ و بهره‌وری بهینه از مواهبی است که به خودش اعطا شده است و در قبال باید تکالیفی که بر عهده‌ی اوست را به جا آورد تا به مراتب رشد و کمال خود برسد. و چون بیش از مواهب اعطایی تکلیفی نیست و بیش از تکلیف نیز سؤالی نیست، عدالت کامل برقرار می‌گردد.

ج – خداوند حکیم می‌فرماید، به هر کسی عقل و توان و اختیار و بصیرت و ... داده‌ام. برخی از مردم، دنیای فانی را هدف نهایی خود قرار می‌دهند و به نعمت‌های زودگذر دنیا دلخوش می‌کنند، من هم به آنها همان نعمت‌های دنیا را می‌دهم. اما برخی دیگر بصیرت دارند و می‌دانند که حیات آنها منحصر به دنیا نیست، لذا «الله» را هدف قرار می‌دهند و به دنبال آن هستند، من هم به آنها سعادت حیات اخروی را می‌دهم.

آیات ذیل به خوبی مبین است که تفاوت‌های حاصله، به خاطر تفاوت در اراده‌ها و اهداف است و در نهایت توصیه می‌فرماید که هدفی به جز خدا در نظر گردید، چرا که متضرر و مغبون می‌گردید:

«مَّن كاَنَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلَئهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا * وَ مَنْ أَرَادَ الاَْخِرَةَ وَ سَعَى‏ لهََا سَعْيَهَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا * كلاًُّ نُّمِدُّ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ  وَ مَا كاَنَ عَطَاءُ رَبِّكَ محَْظُورًا * انظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلىَ‏ بَعْضٍ  وَ لَلاَْخِرَةُ أَكْبرَُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبرَُ تَفْضِيلًا * لَّا تجَْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَاهًا ءَاخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُومًا مخَّْذُولًا» (18 تا 22)

ترجمه: هر كه دنياى نقد و زودگذر را بخواهد ما هم برايش در آن عجله مى‏كنيم. البته براى هر كه بخواهيم و هر قدر كه بخواهيم، آن گاه جهنم را برايش معين مى‏كنيم كه ‌ده و رانده شده در آن شود * و هر كه آخرت را بخواهد و كوشش خود را همه براى رسيدن به آن قرار دهد آنان سعيشان قبول شده و صاحب اجر خواهند بود * هر يك را از عطاء پروردگارت مدد مى‏كنيم، اينها را و آنها را، و از عطاء پروردگار تو جلوگيرى نمى‏شود * ببين چگونه بعضى را بر بعضى برترى داديم، تازه اين برتريها دنيويست برترى آخرت بيشتر و بزرگتر است * با خدا معبودى ديگر شريك مگير تا در نتيجه ملامت زده و تنها و بى يار نشوى.

 

کلمات کلیدی:  اعتقادی