ایکس – شبهه : برای روشن شدن موضوع، لازم است به نکات ذیل توجه گردد:

الف - ابعاد قابل اندازه‌ گیری [طول، عرض، ارتفاع، عمق، حجم، وزن] و حتی سایر شاخصه‌های دارای تعیُّن مادی مثل رنگ، بو، مزه و ...، مخصوص ماده و جرم است. پس، آن چه غیر مادی است مانند: عقل، روح، ملائک و ...، هر چند محدود باشند. قابل اندازه‌‌گیری مادی نیستند. مثل این که علم هر کسی محدود است، چرا که بسیاری از چیزها را نمی‌داند. اما نمی‌توانیم بگوییم که او چند متر یا چند کیلو علم دارد، یا چگالی، وزن مخصوص و رنگ و بوی علمش چگونه است.

ب – اگر سؤال شود که آیا همین جهان مادی محدود و قابل اندازه‌گیری هست یا خیر؟ پاسخ این است که حتماً محدود است، اما ما نمی‌توانیم اندازه‌گیری کنیم، چرا که اندازه‌‌گیری مستلزم اشراف علمی [تجربی] است و بشر نمی‌تواند به تمامی عالم ماده دسترسی و اشراف علمی پیدا کند. لذا تا آن جا که اشراف می‌یابد، از طول و عرض و عمق و فاصله با زمین و سایر مشخصه‌های فیزیکی‌اش سخن می‌گوید.

ج – ولی در هر حال عالم غیر مادی نیز محدود است. چرا که هر پدیده‌ای (مخلوقی) حتماً محدود است و این فقط خداوند جل‌ّ جلاله است که هستی و کمال محض است. پس هر چه هست نقص دارد و هر ناقصی حتماً محدود است. منتهی چنان چه بیان شد، این «حدّ» حدّ فیزیکی نیست که قابل اندازه‌گیری باشد. به قولی «حدّ فلسفی» است. یعنی عقل محدود بودن همه چیز را به اثبات می‌رساند. بدیهی است اگر حدّی نباشد، حرکت نیز نخواهد بود و میل و سیر به سوی کمال نیز نخواهد بود و رشدی صورت نخواهد پذیرفت و «الیه المصیر» یا «انا الیه راجعون» نیز منتفی می‌گردد. پس حتماً همه چیز محدود است.

 

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه