ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: آیه مبارکه مورد بحث، به شرح ذیل است:

«ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ» (فصلت، 11)

ترجمه: سپس بر آسمان كه در آن هنگام دودى بود بپرداخت و آن گاه به هر دو فرمود: چه بخواهيد و چه نخواهيد بايد تحت فرمان درآييد گفتند به طوع و رغبت تحت فرمانيم.

هنگامی که به صورت علمی در موضوع یا گفتاری مطالعه و تحقیق می‌کنیم، ناچاریم که کاملاً به "ادبیات" آن بیان، توجه کافی داشته باشیم؛ به ویژه اگر موضوع به آیات قرآن و تفسیر آن برگردد. معنای دقیق کلمات، مفاهیم، ضمایر، حمل‌ها و ...، همه در تشریح و تفسیر دقیق شرط است، که البته در این مجال کوتاه فرصتی برای بیان تفسیر و شرح ادبی این آیه وجود ندارد، لذا به شرح اجمالی بسنده می‌گردد.

الف – خلقت که در فارسی آن را "آفرینش" معنا می‌کنیم، با "اسْتَوَى" که آن را "پرداختن – آراستن، معتدل کردن" معنا می‌کنیم، متفاوت است. چنان چه بحث خلقت زمین، با پرداختن به آن، مثل قرار دادن کوه‌ها و رودها و ...، متفاوت است. حتی خلقت انسان، با پرداختن به آن متفاوت است. چنان چه فرمود: «الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى - همان كه آفريد و سامان داد / الاعلی، 2»؛ و فرمود: «الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ - همان كه تو را آفريد و پرداخت و تناسب بخشيد / الإنفطار، 7»

ب – "ثمّ" و نیز "فاء"، (فَسَوَّاكَ – َعَدَلَكَ - ثُمَّ اسْتَوَى و ...)، همه جا معنای "بعد یا سپسِ" زمانی نمی‌دهد. پس گاهی به معنای ترتیب واقعی است، گاهی ترتیب ذکری، گاهی ترتیب رتبه‌ای و ... .

ج – خداوند متعال اول "خلق" می‌کند و سپس "امر" می‌کند؛ چرا که قبل از "خلق" موضوعیتی برای "امر" وجود ندارد و پس از خلق نیز "امر" لازم است تا هدایت (چه تکوینی و چه تشریعی) محقق گردد.

د – با توجه به نکات فوق، در آیه مورد بحث، اولاً "ثمّ" را به "اسْتَوَى" اختصاص داد و نه به خلقت آسمان‌ها و ثانیاً تصریح نمود که خلقت قبلاً صورت گرفته بود، منتهی به شکلی که همه "دود" بود. و البته می‌دانیم که همه ستارگان و سیارات ابتدا به صورت "گاز متراکم" بودند. پس آیه اشاره به امر خدا، پس از خلقت آنها دارد.

و - دخان در لغت، از ریشه دخن به معنای آن چیزی است که از توقّد و احتراق حاصل می‌شود. دود را هم از آن جهت "دخان" می‌گویند که از توقّد و احتراق حاصل می‌گردد. پس از یک سو تمامی سیارات و ستارگان، حاصل توقد و احتراق هستند و از سوی دیگر، معلوم می‌شود خلقتی بوده که در آن انفجار، توقّد و احتراق به وجود آمده، به اصطلاح دود و دخان پدید آمده و سپس آراسته "اسْتَوَى" شده‌اند.

پس هیچ منعی ندارد که پس از خلقت آسمان‌ها و زمین، ابتدا زمین آراسته شده باشد و سپس آسمانش به سیارات و ستارگان زینت ظاهری و باطنی یافته باشند، هر چند که بیان شد «ثمّ» در این آیه‌ی فوق، ترتیب ذکری است و نه زمانی. یعنی اشاره به ترتیب خلقت، یا ترتیب تحقق خارجی آنها ندارد.

ز – و البته لازم به ذکر است که به تمام فضا، "آسمان" اطلاق می‌گردد، زمین خودش در آسمان قرار دارد و بشر هنوز نه تنها همین آسمان اول را تماماً نشناخته، بلکه حتی زمین را نیز درست نمی‌شناسد.

اخیراً یکی از دانشمندان غربی گفته بود: "نا شناخته‌ها ما از کف اقیانوس‌ها، به مراتب بیشتر از آسمان‌هاست" – البته در این که بشر هنوز نشناخته، تردیدی نیست، منتهی یا جمله بد ترجمه شده و یا به صورت استعاره بیان شده و یا او هنوز نمی‌داند که "آسمان" کجاست و چه محدوده‌ای دارد؟ اما تا همین حدی که شناخته شده، نه تنها منافاتی با آیات قرآنی در آن دیده نشده، بلکه مؤید بوده است. البته به شرطی که آیات درست ترجمه و درست‌تر تفسیر شوند.

 

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن   سوره فصلت   سوره دخان