«ایکس شبهه»: پیش از این پاسخ مبسوطی برای این شبهه درج شده است، که لازم است حتماً مورد مطالعه قرار گیرد (1). و در این فرصت به نکات ذیل اشاره می‌گردد:

الف – هیچ ضرورتی ندارد که حالات معصومین (ع) در نماز یا هر عبادت دیگری همیشه یک‌سان باشد. البته این بدان معنا نیست که در یک جا توجه و اخلاص‌شان نسبت به باریتعالی کمتر است و در یک جا بیشتر، بلکه به چگونگی و مرتبه‌ی حالات عرفانی «جذب و محو» مربوط است. استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری (ره) در این خصوص می‌فرمایند: « از دیدگاه عارفان وقتی حالت انجذاب کامل شد، در آن حالت، برگشت است; یعنی شخص در   عین حال که با خدا هست با ماوراء هم هست، این همانند خلع بدن می باشد، بعضی در همه   احوال در حال خلع بدنند و بعضی لحظاتی خلع بدن می کنند; در این صورت، نزد عرفا حالت  هنگام بیرون کشیدن تیر از بدن، ناقصتر و پایین تر از حالت به فقیر صدقه دادن می باشد . چرا که به قدری توجه اش به خدا کامل است که در آن حال، تمام عالم را می بیند » (مطهری، مرتضی، «امامت و رهبری » ، قم: صدرا، چهارم، 1365، صص 180 ) [از ورود به این بحث در این مختصر خودداری می‌شود]. لذا بسیار شنیده‌ایم که حتی وقتی پیامبر اکرم (ص) مشغول به نماز بودند و حسنین (ع) کودک بودند و روی دوش آن حضرت (ص) می‌نشستند، ایشان سجده را طولانی می‌کردند تا آنها خودشان بلند شوند. این معنا نشان می‌دادند که پس ایشان متوجه حواس ظاهری و اتفاقات دنیا نیز بودند.

ب – دقت شود که لازمه‌ی اخلاص به هیچ وجه «غفلت» از سایر امور نیست.  چرا که اگر قرار باشد به هنگام اخلاص حضور در محضر باریتعالی همه‌ی امور دنیوی مورد غفلت قرار گیرد، لازم است حتی ارکان و قرائت نماز فراموش شود، چرا که ظاهر این اعمال همه فیزیکی، جسمی و مادی است. مثل قیام، قرائت، رکوع، سجود و ترتیب.

ج – معصوم (ع)، هیچ‌گاه از هیچ امری غافل نیست. چرا که هر غفلتی وی را از معصومیت، حجیّت و خلیفة‌اللهی خارج می‌نماید. اگر بر این باور صحیح استوار هستیم که «... كُلَّ شَيْ‏ءٍ أَحْصَيْناهُ في‏ إِمامٍ مُبينٍ (یس، 12) و به این شناخت صحیح دست یافته‌ایم که حجت خدا و خلیفه‌ی خدا واسطه‌ی فیض و تحقق امر الهی – چنان چه در سوره‌ی القدر نیز تصریح شده است – هستند، باید بدانیم که لحظه‌ای غفلت و عدم ارتباط با ماسوی الله و اطلاع از آن موجب قطع فیض از تمامی عالم می‌گردد.

د – بلکه شدت اخلاص در توجه به حق تعالی است و توجه به او نیز در تابعیت محض و کامل از او تجلی می‌کند.

بدیهی است که انسان توجه‌اش به هر عالمی که باشد، لذت، درد، الم و حوادث آن عالم را حس می‌کند. لذا وقتی کسی توجهش معطوف به عبادت حق تعالی گردید، به احساسات شخصی توجه ندارد، نه این که از امر خداوند نیز غافل می‌گردد. در آوردن تیر از پای مبارک و عدم درک درد که مربوط به بدن و حواس مادی است، امری بسیار طبیعی است و تا حد بسیار کمتر آن برای دیگران نیز پیش می‌آید، چنان چه اگر به هنگام خوردن غذا متوجه یک خبر یا فیلم باشند و جذب آن شده باشند، مزه یا شوری یا بی‌نمکی غذا را حس نمی‌کنند. اما پاسخ سائل یا دادن انگشتری به زکات، امر خداوند است و اقامه‌ی نماز دلیلی بر غفلت از اطاعت امر الهی که عین عبادت است نمی‌باشد. و باید توجه داشت که عین اخلاص شدید نیز هست. یعنی اطاعت امری او را از اطاعت امر دیگر غافل نمی‌نماید.

ھ – شاید ذکر یک مثال [اگر چه دور، اما برای تقریب ذهن] مسئله را روشن‌تر نماید. فرض کنید که شما مشغول به نماز یا دعا و راز و نیاز با پروردگار خود هستید و توجه‌ کاملی دارید و به اصطلاح مجذوب شده‌اید. آیا هنگامی که در نماز و دعا خود و دیگران را دعا می‌کنید از خدا غافل و متوجه خودتان شده‌اید، یا همان حالت حضور و ارتباط با خدا و توجه و اخلاص شدید برقرار است؟ آیا وقتی در نماز [حتی واجب] به خداوند عرض می‌کنیم «اهدنا الصراط المستقیم» و با این بیان خود و سایر مؤمنین را دعا می‌کنیم، از توجه به خدا غافل شده و یاد خودمان افتادیم؟! یا اگر در دعا عرض می‌کنیم «الهی ظلمت نفسی ...»، از خدا غافل شدیم؟ یا این توجهات همه عین توجه به حق تعالی و حضور عبد در مقابل معبود است. بدیهی است که اطاعت امر خدا، پاسخ مساعد دادن به سائل، رفع عملی گرفتاری مردم و انگشتری دادن به زکات، عبادتی بسیار والاتر از دعا است و اخلاص شدیدتری لازم دارد.

کلمات کلیدی:  گوناگون   نماز